Lastig nieuws voor Vivaldi: het ratingsbureau Fitch verlaagt haar verwachtingen van ‘stabiel’ naar ‘negatief’, voor de Belgische overheidsfinanciën. Meteen dreigt zo de rating, met andere woorden de kredietwaardigheid van België, die nu AA- is, als volgende stap verlaagd te worden. Meestal volgen de andere kredietbeoordelaars, S&P, Moody’s en DBRS, dat soort zet. Dat zou betekenen dat er minder makkelijk kan geleend worden, en de rente verder zou stijgen op de staatsschuld die België torst. Opvallend is dat Fitch expliciet verwijst naar het beleid van Vivaldi dat volgens hen tekort schiet: “Recente hervormingen van het pensioen en de arbeidsmarkt hebben geen tastbare besparingen opgeleverd.” Plus: het systeem van de automatische indexering van de lonen wordt frontaal aangevallen. “We nemen dit ernstig”, reageert staatssecretaris van Begroting Alexia Bertrand (Open Vld). Maar binnen de regering is men het tegelijk helemaal oneens met de analyse van Fitch over de index. Dat mechanisme zou volgens het ratingbureau “bijdragen tot een hoger risico op blijvende inflatie”. “Onzin, wij moeten net aan onze collega’s van Financiën een toelichting geven waarom de inflatie bij ons lager is dan in de rest van de EU. En de index is daar een van de redenen voor”, zo is de redenering bij minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v).

In het nieuws: Fitch geeft België een kredietbeoordeling van AA-, maar hoe lang nog?

De details: Een stevig rapport komt binnen. Het bevestigt wat de federale regering eigenlijk al zelf aanvoelde: de rente op Belgische schulden wordt onvermijdelijk hoger.

• “Dit is de zoveelste bevestiging dat we de begrotingscontrole serieus moeten aanpakken. Er is geen ruimte voor nieuwe uitgaven. We moeten zeer gedisciplineerd te werk gaan. Het toont ook de nood aan meer langetermijnhervormingen nog eens aan, zoals voor de pensioenen.” Alexia Bertrand (Open Vld) grijpt het nieuwste rapport van Fitch aan, om haar eigen bekommernissen nog eens stevig op tafel te leggen.
• Vivaldi maakt zich op om zich de komende weken over de begroting te buigen, meer dan waarschijnlijk de laatste serieuze budgetoefening voor de verkiezingen van 2024. Tegelijk is België ondertussen de slechtste leerling van de EU-klas, met 5,8 procent tekort voorzien op de begroting in 2023.
• “De timing van die budgetcontrole verschuift niet door dat rapport. Maar de druk stijgt wel“, zegt Bertrand, die er als liberale wel belang bij heeft om de urgentie zo hoog mogelijk te krijgen. Want onder meer de pensioenhervorming staat eerst nog op de agenda van Vivaldi, maar daarbij is het wachten op een doorbraak. De PS lijkt alvast niet van plan om veel te gaan toegeven, waardoor de begroting structureel zou verstevigen.
• Vanuit de oppositie reageerde Bart De Wever (N-VA) zelf al snoeihard: “Een ratingverlaging betekent hogere rentekosten in de toekomst en dus nóg minder financiële ruimte om te investeren in noodzakelijk beleid. Maar toch zijn er nog politici die durven te stellen dat een gezonde begroting geen prioriteit is.” Voor de campagne van 2024 is het wel duidelijk waar N-VA wil op inzetten: de hele betaalbaarheid van het huidige systeem, dat onder druk staat.

Het rapport zelf: Fitch noemt wel man en paard in het rapport.

• Het is van 2014 geleden dat België nog een golf van verlagingen over zich heen kreeg: naast Fitch zijn er nog drie grote ratingbureaus, Standard & Poor’s, Moody’s en DBRS. Die eerste twee verlaagden begin 2014 een laatste keer België, toen in de nasleep van de bankencrisis. Fitch zelf verlaagde in 2021, in volle coronacrisis, België naar een AA-.
• Alleen, deze keer is de context van de rente wel anders: door de hoge inflatie is het soepele monetaire beleid van de Europese Centrale Bank helemaal voorbij. Daar wordt systematisch de rente verhoogt, wat dreigt te duwen op de schuldenlast die de Belgische staat torst.
• Daar gooit Fitch nu een heel stevig kritisch rapport bovenop:
  • “Zonder een correctie zullen de structurele factoren in het begrotingstekort van België op middellange termijn hoog blijven“, zo schrijven de analisten, waarbij ze voorspellen “dat België bij ongewijzigd beleid aan 5 procent tekort van het bbp blijft”, “veel hoger dan de 0,8 procent bij andere AA-landen, en hoger dan het 3,3 procent gemiddelde van de eurozone”.
  • De schuld in België is ook dubbel van een normaal ‘AA’-land, zo schrijven ze. “En de stijgende kosten om die schulden te financieren verhogen de budgettaire druk”.
  • Fitch verwacht dat België in 2024 tot 3,4 procent van zijn uitgaven zal moeten spenderen aan rente, stijgend van 2,8 procent in 2022. De oorzaak leggen ze bij de politiek.
  • “De zevenpartijenregering van België blijft kwetsbaar en het is een uitdaging gebleken om een consensus te bereiken over de verbetering van de overheidsfinanciën op lange termijn”, schrijft Fitch letterlijk.
  • De kredietbeoordelaars blikken ook vooruit: “Door het zeer gefragmenteerde politieke landschap van België en de lange coalitieonderhandelingen (541 dagen in 2019) zien wij een risico van vertraagde verbetering van de overheidsfinanciën, zelfs als de EU-begrotingsregels weer worden ingevoerd.”
• Heel specifiek zoomt Finch in op de automatische index. Eerder waren ook al het Internationaal Monetair Fonds en de Europese Commissie in rapporten kritisch daarover. Fitch linkt dat systeem aan de inflatie, die ze nog zien blijven aanhouden:
  • “De automatische loonindexering betekent dat er een groter risico bestaat dat de inflatiedruk hardnekkiger wordt.”
  • “Het overgrote deel van de lonen in de openbare en particuliere sector wordt geïndexeerd aan de inflatie.”
  • “Een aanhoudend hogere inflatie en nominale loonstijging zouden uiteindelijk het prijsconcurrentievermogen van de Belgische economie kunnen aantasten, vooral als de loonstijging in de buurlanden matig is.”
  • “Aangezien België een kleine, open economie is (de uitvoer is goed voor 86 procent van het bbp), zou een verslechtering van het prijsconcurrentievermogen de potentiële groei kunnen temperen”, staat er te lezen.

Een interessante discussie: To index or not to index?

• Bij de liberalen zullen ze het graag lezen: daar hebben ze al langer grote twijfels bij de houdbaarheid van dat systeem, dat enkel in België, Malta en Luxemburg bestaat. En die laatste twee hebben het systeem nu opgeschort, net door de hoge inflatie.
• Maar kijk, de kritiek van Finch wordt binnen de regering ook tegelijk fel tegengesproken. “Wij hebben op dit moment de laagste cijfers van de EU, qua inflatie. De Europese Commissie vraagt ons hoe we het doen, op de Eurogroep, de bijeenkomst van ministers van Financiën van de eurozone, gaat minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v) net vandaag een toelichting geven, bij onze aanpak“, zo is binnen Vivaldi te horen.
• Daarbij wijst men net naar die index, bij cd&v in de coalitie. “Want daar is veel kritiek op, maar het heeft een temperend effect ook. Heel de loononderhandelingen zitten in een stevige dwangbuis. Dat heeft als effect dat er geen schokken rond zijn, en geen onzekerheden”, zo verdedigt men de index daar.
• Maar binnen Vivaldi zijn de liberalen het duidelijk toch niet eens met die stelling: “Inflatie is in België zeer volatiel. Als de inflatie stijgt binnen de EU, stijgt het in België vaak sneller, maar de omgekeerde redenering geldt ook. Dus ook wanneer de inflatie daalt in heel de EU, daalt het in België sneller“, weerlegt men elders in de regering.
• Klassieke redenen hiervoor zijn onze energiecontracten die sneller reageren, terwijl in andere landen die contracten veel stabieler zijn. Ook de stookolieprijs is in België bijvoorbeeld veel volatieler door lagere accijnzen, waardoor de marktprijs veel meer impact heeft. De goede cijfers nu, ten opzichte van de rest van de EU staan dus eerder los van automatische index“, zo reageert een hoge blauwe bron.

Waarom dit er in feite wel echt toe doet: Uiteindelijk draait dit om de staatsschuld van België. En die blijft maar stijgen.

• Al langer is er zenuwachtigheid over de staatsschuld. Die dreigt, net zoals in de jaren ’80, te ontsporen tot niveaus waarbij de rente nog moeilijk beheersbaar wordt: het zogenaamde ‘sneeuwbaleffect’ dreigt dan.
• Volgens de cijfers van de Europese Commissie zat België aan 106,2 procent van het bbp aan totale schuld van alle overheden samen, in 2022. Naast België zijn er slechts vijf andere landen in de EU met een schuld van meer dan 100 procent: Griekenland (171,1 procent), Italië (144,6 procent), Portugal (115,9 procent), Spanje (114 procent) en Frankrijk (111,7 procenten).
• Tegen 2028 verwacht het Planbureau dat de Belgische staatsschuld echter bij ongewijzigd beleid opnieuw bijna 120 procent zal bedragen: we zitten op de roetsjbaan naar beneden. En dat is de gevarenzone, zo becijferde een drietal economen van de Nationale Bank in 2020 in het Economisch Tijdschrift, om de sneeuwbal die dan ontstaat op de rente niet langer de baas te kunnen.
• Vivaldi weet dit al langer. In de Kamer antwoordde Bertrand op kritische vragen van Sander Loones (N-VA) over dat gevaar al het volgende, eind vorige maand: “De rente op korte termijn is al sterk gestegen. En louter op basis van de recente forward-rentevoeten kan dus nog een stijging van de rentelasten worden verwacht.”
• De grote vraag is hoeveel dit dan allemaal extra zal kosten aan rente, en of men dit goed opneemt in de begrotingen. Want er is wel, door het Agentschap van de Schuld, een zogenaamde ‘sensitiviteitsanalyse’ gemaakt. Die meet de gevoeligheid van de Belgische begrotingen voor wijzigingen in de interestvoeten. En daar kwam men uit dat per 1 procentpunt stijging in de rente op de Belgische schuld die erbij komt, de kost aantikt met 830 miljoen euro.
• Maar Bertrand zelf wees er al op in de Kamer dat dat moeilijk exact in te schatten is. Want er zijn allerlei andere macro-economische effecten, die ook een rol spelen. Zo is de algemene economische inschatting in heel Europa tegelijk wel rooskleuriger geworden. Maar hoe dan ook speelt de dreiging van de sneeuwbal straks toch een rol, als men aan tafel gaat over de begroting, voor de laatste echte keer, bij Vivaldi.

Om te volgen: Een nieuwe bladzijde voor de Vlaamse regering, een nieuw dossier dient zich al aan.

• Het stof rond de vorige crisis is nog maar nauwelijks gaan liggen, of er zit al een nieuw wrijfpunt in de pijplijn: Ventilus, de hoogspanningslijn in West-Vlaanderen. Vanmorgen op Radio 1 zette Bart Douchy, cd&v-Parlementslid van de betrokken streek, de zaken meteen op scherp.
• Die klaagde erover dat hij “geen zicht heeft over de inhoud van het dossier”. Net als bij stikstof besliste de Vlaamse regering eigenlijk al in grote lijnen, en net als in dat dossier komt minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) nu met de concrete uitvoering: waar komt het eigenlijke traject van die lijn, en nog specifieker, waar gaat er een deel ondergronds en waar bovengronds?
• De hoogspanningskabel is nodig om al de extra groene stroom van op de Noordzee te kunnen koppelen aan het netwerk van het Europese vasteland. De liberalen zijn felle voorstander, N-VA zit wat in het midden, terwijl cd&v fel de lokale kaart trok, en het platteland wil verdedigen.
• En nog meer gelijkenissen: op het eind van de rit gaat het natuurlijk over geld. Want de gemeenten die de kabel krijgen, willen gecompenseerd worden. “De afspraak in Vlaamse regering daarover moet men naleven, er moet ook echt een flankerend pakket komen”, zo stelde Douchy, en “dat pakket moet men sterk opdrijven”.
• Het feit dat Douchy nu al vooruitgestuurd wordt, in Het Nieuwsblad en op Radio 1 vanmorgen, doet de andere partijen in de Vlaamse regering meteen huiveren: “Begint het weer van voor af aan?”, zo vraagt een betrokkene zich af.
• Want dat de hele episode van stikstof wonden laat, is wel duidelijk. De persconferentie met de Vlaamse regering, waar de vredespijp ostentatief gerookt werd, was amper afgelopen, of zowel Bart De Wever (N-VA) als Sammy Mahdi (cd&v) stonden al in de gangen van de VRT klaar, om in de studio elk hun eigen versie te geven. Een handdruk tussen beiden kon er zeker af, maar hartelijk wordt die relatie nooit meer.
• Ook Jambon kon dat, zondag zelf in de studio’s, moeilijk ontkennen. Hij deed er alles aan om zijn ploeg te verdedigen, en die als eenheid te presenteren. “Wij zijn negen professionals die het komende jaar heel wat knopen moeten doorhakken”, zo stelde hij. En hij verdedigde ook het akkoord, dat door de boeren zelf ‘schandalig’ genoemd werd, met hand en tand. “Is 3,6 miljard euro schandalig?”, reageerde Jambon. “Ik vind dat heel veel geld.”

Te gek voor woorden: Een fantoompeiling deed vorige weken iedereen tot actie overgaan. Het toont aan dat het systeem manipuleerbaar is.

• Vorige week al signaleerde deze nieuwsbrief dat de harde houding van cd&v in het stikstofdossier deels werd ingegeven door het feit dat men ervan overtuigd was dat er een peiling liep. De Vlaamse cd&v-ministers doken plots begin vorige week overal op: zo zat Jo Brouns (cd&v) maandag zowel in De Ochtend, VTM Nieuws als in De Tafel van Vier. In Terzake was er dan weer Benjamin Dalle (cd&v).
• Een ontnuchterend artikel in Het Laatste Nieuws leert dat ook andere partijen volop in de overtuiging leefden dat er een peiling liep, namelijk die van Het Laatste Nieuws en VTM. Zowel bij Open Vld, Vooruit als N-VA zou men in die overtuiging geleefd, hebben, en ook bij een pak journalisten ging men daarvan uit: ook deze nieuwsbrief signaleerde al begin vorige week dat men rekening hield met peilingen.
• Dat De Wever bijvoorbeeld uitgerekend vorig weekend met zijn Woke-boek kwam, schreef men op andere partijhoofdkwartieren toe aan een bewuste timing, om midden in een peilingsgolf te komen. Bij N-VA ontkent men, achteraf.
• Helemaal onlogisch was die assumptie nochtans niet: normaal komen die peilingen om de drie maanden, afwisselend de DPG Media-peiling en de peiling van VRT en De Standaard: er wordt nu eenmaal bitter weinig echt gepeild in België, omwille van de kost van zo’n bevraging. Alleen: bij DPG Media is men zich al langer bewust van het feit dat partijen doelbewust hun mediaoptredens plannen. En dus is men sinds de vorige golf beginnen discreet worden over de precieze momenten, én heeft men niet meer exact een tijdspanne van 3 maanden tussen elke peilingsgolf.
• Dat er ondertussen wel een effectief gevolg was in de Wetstraat, met een verhitte zoektocht naar media-aandacht, een verscherping van de standpunten en zelfs een forse verhoging van de budgetten op sociale media om politiek te adverteren, bleek manifest. Een bijzonder kwalijke evolutie voor regeringsleiders, die de boel moeten bijeen proberen houden, zo lijkt.
• Voor de betrokken media meer dan ooit dus het signaal om omzichtig om te gaan met hun onderzoeken. Hetzelfde fenomeen geldt bijvoorbeeld voor zogenaamde ‘stemtesten’ waarbij academici en redacties in de aanloop van verkiezingen een online tool bouwden in 2019, en ook al in 2014, om mensen te helpen hun stemkeuze te bepalen.
• Meer en meer zijn partijen zich bewust van het feit dat ze ook die keuze kunnen manipuleren, door de gewenste antwoorden in hun partijprogramma zo aan te passen, dat ze veel meer mensen plezieren: een handige zet waar Vlaams Belang in 2019 optimaal gebruik van maakte. 

Ondertussen: De Brusselse regering is weer aan het werk, maar echt hartelijk is de sfeer niet.

• Drie weken lang kwamen ze niet opdagen: de groene ministers Alain Maron (Ecolo) Elke Van den Brandt (Groen) en staatssecretaris Barbara Trachte (Ecolo). Dat deden ze uit protest tegen wat ze “het manoeuvre van de PS achter de rug” noemden, om toch door te zetten met huizenbouw op het braakliggend terrein in Schaarbeek. Ecolo wil dat terrein redden, om er waardevolle natuur te behouden.
• De groenen eisten dat minister-president Rudi Vervoort (PS) zou bemiddelen en hun tegemoetkomen. Maar de PS plooide niet, en ondertussen zitten de groenen toch weer opnieuw aan de regeringstafel. “Wij nemen er akte van dat de PS dit dossier wil laten passeren met brute kracht. Wij zullen dus onze politieke oppositie daartegen ook blijven voeren, nog deze legislatuur. Maar we moeten verder op andere dossiers”, zo stelt Alain Maron, de kopman van Ecolo nu in La Libre.
• “Het vertrouwen is nog niet hersteld. Dat zal tijd nodig hebben”, zegt ook Van den Brandt, in De Standaard. Zij wil nu een betonstop voor Brussel, maar de PS wil daar niet in mee. Ze stelt dat “ze de indruk heeft dat de PS in dienst staat van grote projectontwikkelaars”, en stelt de vraag: “Zijn ze echt voor ecosocialisme, of is het eerder immosocialisme?’
• Tegelijk wel opvallend: de groenen laten de regering niet vallen, en “bevestigen hun vertrouwen in Rudi Vervoort (PS)”, de minister-president van Brussel. Zo blijft de drôle de guerre in Brussel nog even duren, tussen socialisten en groenen.  

Een nieuwe opbouw? Na de Paleizenstraat en het tentenkamp in Molenbeek, is er weer een nieuwe brandhaard in Brussel in het asieldossier.

• Alweer een bezetting, en deze keer toch wel een beetje gênant voor de federale overheid, en met name de Regie der Gebouwen, onder hoede van staatssecretaris Mathieu Michel (MR). Want de toekomstige kantoren van het Nationaal Crisiscentrum, vlakbij het Brusselse Noordstation, zijn gekraakt.
• Een collectief van asielzoekers, sans papiers, activisten en bevriende advocaten en politici heeft zondag de gebouwen bezet, en voert er uitgebreid actie. De actie komt er uit protest tegen twee vorige grote operaties, waarbij eerst het kraakpand in de Paleizenstraat werd ontruimd, en recenter de tenten aan de kaai van het kanaal in Brussel, aan de kant van Molenbeek.
• Deze keer is het geen gebouw van de Brusselse regering, maar van het federale niveau. Heel pijnlijk dus: de vraag is of dat lang kan blijven aanslepen voor de Vivaldi-ploeg. Maar onder de actievoerders doken al Parlementsleden op van Groen en Ecolo, zo weet Bruzz: zij signaleren Stijn Bex (Groen) en Lotte Stoops (Groen) maar ook Marie Lecocq (Ecolo) onder de protestvoerders.
• En de burgemeester van Sint-Joost-ten-Node, Emir Kir (ex-PS), leek voorlopig niet van plan het bevel tot ontruimen te geven. Daardoor blijft de bezetting voorlopig wat ze is. De politie blokkeerde wel de ingangen, eten dat vrijwilligers lieten komen kon zo niet binnen in het gebouw.
• Enkel mensen die uit het gebouw wilden, konden dat. Maar de actie zal nog wel even duren: er klonk vanmorgen dans en muziek. Men wil vooral het punt maken dat er nog steeds niet genoeg opvangplaatsen zijn. Daarbij dringen de actievoerders, net als de groenen in de regering, nog steeds aan op een onmiddellijke noodoplossing.

Opvallend: Ook Alexander De Croo (Open Vld) reageert nu, in de discussie rond extra voordelen voor Kamervoorzitters, waaronder zijn vader Herman De Croo (Open Vld).

• “Het is duidelijk dat mijn vader diep gekwetst is, wanneer mensen zeggen dat hij fraude heeft gepleegd”, zo stelde premier Alexander De Croo zondag op RTL, toen hem gevraagd werd naar een reactie op heel de heisa die ontstaan is over de extra voordelen van topambtenaren van de Kamer en oud-voorzitters.
• Beide groepen bleken al jaren van een extra financiële regeling te genieten, naast hun pensioen, die opliep in de miljoenen euro’s aan belastinggeld. Toen de Kamervoorzitter Eliane Tillieux (PS) hierover de Kamerleden informeerde, viel iedereen uit de lucht: de constructie lijkt op z’n minst voor de topambtenaren niet legaal te zijn.
• Uiteindelijk kondigde vader Herman De Croo (Open Vld) aan het geld, zo’n 125.000 euro weg te schenken aan een goed doel. De andere oud-voorzitter die ook van de regeling genoot, Siegfried Bracke (N-VA), houdt het geld, en haalde fel uit naar wat hij ‘de sfeerschepping’ in het dossier noemt.
• De premier zit op de lijn van Bracke: het “is geen fraude”, omdat het pensioensysteem altijd een goedkeuring in de begroting gekregen heeft, zo stelde hij. Hij wil gerust dat systeem hervormen. “Daar ben ik voor, maar ik vind dat dit soort dingen een beetje lichtzinnig wordt rondgestrooid”, zo sneerde ook hij naar de Kamer en de beschuldigingen van ‘fraude’.
• Opvallend is wel dat de partij van Bracke op haar lijn blijft in het dossier. Kamerlid Sander Loones (N-VA), de specialist op financiën, stelde dat in De Zondag: “De extra’s voor de hoge ambtenaren zijn onwettig, dus deze moeten terugbetaald worden. Vandaag wordt onderzocht of ook de extra’s voor de Kamervoorzitters onwettig zijn”, zo verklaarde die. Daarbij wijst hij erop dat voorzitter Tillieux ook bewust informatie zou hebben verzwegen aan de Kamer. “Dat zal zeker nog een staartje krijgen.”
• En nog duidelijker: “Als zou blijken dat de oud-Kamervoorzitters onwettig hun extra’s kregen, dan moeten ook deze terugbetaald worden. En voor alle duidelijkheid: niet aan een goed doel, maar aan de begroting, en dus de belastingbetaler.”