Zowel Bart De Wever (N-VA) als Paul Magnette (PS) reserveren hun nieuws angstvallig voor de achterban. Maar het is duidelijk: N-VA en PS gaan, na maanden van gedraai, weer eens samen proberen een regering te vormen. Die oefening gaat vandaag een versnelling hoger. De drie voorzitters van het huidige minderheidskabinet zetten daarom zichzelf opzij: hun ‘opdracht’ is afgelopen.

In het nieuws: Vandaag openen N-VA en PS normaal gezien (alweer) de dans.

De details: Krijgt de achterban van de PS en N-VA vandaag wat inzage over gesprekken tussen de twee grootste partijen van het land?

• Is er reden voor koning Filip om, aan de vooravond van zijn nationale feestdag, en meer dan een jaar na de verkiezingen, toch een beetje optimistisch te zijn over de coalitie waar hij altijd van droomde? Het heeft er toch alle schijn van.
• Want de PS en N-VA beginnen normaal gezien andermaal aan een oefening om samen een regeerakkoord te schrijven, en zo een ‘grote coalitie’ te geven aan het federale België, waarin de twee grootste partijen, de leidende partijen ook in de deelstaatregeringen, de motor van dat regeringsproject zullen vormen.
• Daarbij mag iedereen een déjà vu hebben: het is niet de eerste keer dat PS en N-VA aan dergelijke oefening beginnen. Alleen is er één fundamenteel verschil met de vorige oefeningen: het is uit eigen beweging dat beide voorzitters, Bart De Wever (N-VA) en Paul Magnette (PS), weer naar elkaar zijn gekomen, zonder druk van onder meer het Paleis, dat geen ‘opdrachten’ meer uitzet.
• De afgelopen weken kwamen een aantal informele contacten tot stand. Want hoewel de drie voorzitters van de regering, Georges-Louis Bouchez (MR), Joachim Coens (CD&V) en Egbert Lachaert (Open Vld), zichzelf tot ‘onderhandelaars’, of liever ‘drie koningen’, hadden uitgeroepen, bond die opdracht niemand van de andere voorzitters, om niet parallel ook contacten te hebben en initiatieven te nemen. Een gesprek vorig weekend tussen De Wever en Magnette volgde, waarna Magnette op z’n eigen partijbureau z’n Franstalige socialisten klaarmaakte voor een bocht.
• In de loop van de afgelopen week bleek die zich steeds duidelijker te manifesteren. Vooral de boodschap naar N-VA, dat er over het communautaire kon worden gepraat, zette de deur open voor de Vlaams-nationalisten. Daartegenover stond een bereidheid om op sociaal vlak de socialisten tegemoet te komen.
• Dat Europa ondertussen met miljarden euro’s zwaait om de relance te organiseren, faciliteert de zaak aanzienlijk: er is geld, ondanks een loodzware druk op de eigen, Belgische begroting.
• Op Radio 1 opende De Wever vanmorgen de deur: ‘Wij hebben genoteerd dat er een bereidheid is om te spreken, bij de grootste partij aan de overkant. Ik heb vanaf de eerste dag na de verkiezingen gezegd dat dit land een grote coalitie nodig heeft, met een institutioneel akkoord, met de sterkste van de twee kanten, om België 2.0 te maken. Daarbij horen homogene bevoegdheidspakketten, wat meneer Magnette ook zegt: ofwel zit het bij de gemeenschappen ofwel federaal.’
• Niet dat De Wever overliep van enthousiasme, hij bleef op z’n hoede: ‘We zijn verplicht te blijven proberen, we hebben drie keer geprobeerd, drie keer heb ik de deur op m’n neus dichtgeslagen gezien. Maar het is niet alsof er nog veel andere keuze is. Geen enkele andere formule is levensvatbaar, het land is ondertussen niet bestuurd, in de grootste crisis in honderd jaar.’
• Die boodschap bleef De Wever herhalen, het is het moment om aan ‘poging vier’ tussen PS en N-VA te beginnen: ‘Is daar een groot compromis mogelijk, dat eerbaar genoeg is om voor te leggen aan weerskanten van de taalgrens? Ik durf het niet te zeggen. Maar ik denk dat het de moeite is om dat te proberen.’

De essentie: Zo krijgen Magnette en De Wever eindelijk de ‘gezamenlijke missie’ van een regering te vormen.

• Het ziet er nu naar uit dat De Wever en Magnette dus een trapje hoger gaan, na een week van behoorlijk grote discretie. Dat op zich is al opmerkelijk, na een formatie vol met gestuurde lekken en torpedo’s van tegenstanders: zeker aan Franstalige kant verscheen er nauwelijks iets over de gesprekken tussen N-VA en PS.
• En ook tot vandaag is er inhoudelijk weinig gelekt, ook al ligt het natuurlijk wel wat voor de hand wat beiden als eisenpakket naar voren schuiven. Maar het gebrek aan lekken kon wel gelden als eerste test voor het vertrouwen tussen Magnette en De Wever, die dus zonder kleerscheuren werd doorgemaakt.
• Door straks ‘officieel’ de dans te openen, nemen Magnette en De Wever wel een gezamenlijk risico. Want na de hele rist pogingen en bijna-regeringen, nu opnieuw de zaak doen mislukken, dat kan beiden straks zwaar aangerekend worden. Anderzijds is de timing ook van belang: de druk stijgt om, bij een tweede golf van coronabesmettingen, eindelijk een krachtige federale regering te krijgen. Die kans willen PS en N-VA nu samen grijpen.
• De drie zelfverklaarde ‘opdrachthouders’, Bouchez, Coens en Lachaert, bliezen zondag de aftocht. Nadat hen duidelijk werd dat PS en N-VA een versnelling hoger zouden gaan, en de zaak gezamenlijk in handen zouden nemen, zat er niet veel anders op.
• Nochtans had met name Bouchez er alles aan gedaan om dat scenario tegen te houden: afgelopen week nog kondigde hij aan dat ‘eerst met de zes’ zou onderhandeld worden, zonder de PS, maar met de zes partijen die een Arizona-coalitie zouden vormen. Maar de MR-voorzitter werd grotendeels genegeerd: zowel de PS als de N-VA hadden genoeg van de spelletjes.
• Ook zondag leverde het weer een rommelachtig plaatje op: terwijl Lachaert en Coens al duidelijk de aftocht bliezen, en aankondigden dat ze hun opdracht zouden stopzetten, begon Bouchez weer te steigeren. ‘Speculeren op basis van offs is niet nodig, er zullen de komende uren ontwikkelingen zijn.’
• Vervolgens penden de drie samen een verklaring, waarover intern spanning ontstond. Immers, volgens bronnen paste Bouchez eenzijdig dat communiqué aan, en stuurde het vervolgens op eigen houtje uit, zich daarbij letterlijk als ‘koning’ gedragend. Het duidt op een verzuring in de relatie tussen de drie, waarbij zeker Coens echt wel uitgekeken is op de MR-voorzitter.
• Maar ook tussen Lachaert en Bouchez waren er spanningen de afgelopen weken. Immers, terwijl Open Vld letterlijk quasi dag en nacht aan het werken was om een Arizona-coalitie op de been te brengen, stak Bouchez telkens stokken in de wielen.
• De persverklaring van de drie, die het doek liet vallen, had hoe dan ook iets potsierlijks. Want de drie herhaalden dat ze ‘belast waren’ met een opdracht, en fingeerden alsof ze zelf het stokje doorgaven:
  • ‘De drie voorzitters van de regeringspartijen nodigen de N-VA en de PS uit hun engagement om een gesprek aan te knopen, te voltrekken en hen daarvan op de hoogte te houden.’
  • ‘Er wordt gevraagd aan de N-VA en de PS om de drie voorzitters, die belast waren met het vormen van een federale regering, over enkele weken op de hoogte te brengen van het resultaat van hun gesprekken, waarvan de relance van het land een belangrijk onderdeel uitmaakt.’
• ‘Ik ben niet in onderaanneming van andere voorzitters. Als ik zou gevraagd worden om te onderhandelen, dan zal ik dat wel op eigen verantwoordelijkheid doen. Ik vond dat een beetje een bizarre persmededeling’, klasseerde De Wever op Radio 1 de zaak verticaal.

The big picture: Waarom beweegt de PS nu dan toch?

• Na de warrige poging van de drie, die bol stond van interne conflicten, onder meer over de abortuskwestie, en vooral een stuitend gebrek aan discretie, met vooral de MR in de rol van stoorzender, is het moeilijk aannemelijk dat de PS zich echt bedreigd voelde door het Arizona-experiment.
• Op de Keizerslaan wisten ze via de sp.a zeer goed dat hun Vlaamse geestesgenoten niet enthousiast waren over die coalitie, en daar maar zeer moeilijk in zouden meegaan. En via de MR wisten ze dat de Franstalige liberalen eigenlijk die coalitie ook niet wilden: verschillende signalen werden, onder meer vanuit de Zestien, verstuurd daarover.
• Veel ernstiger was de dreiging van een quasi-eindeloze verlenging voor de huidige regering Wilmès II, en uiteindelijk onvermijdelijke verkiezingen. Zeker de MR begon steeds openlijker aan te sturen op toch maar weer een verlengd leven voor het huidige kabinet, waarin zij de helft van alle ministerposten bemannen, plus de premier. Een ‘mislukking’ van de ‘drie koningen’ had onvermijdelijk geleid tot het in gang zetten van dergelijk schema: een cynische vaststelling dus dat sabotage van de eigen missie, zeker voor de MR, iets ‘opleverde’.
• Zo’n scenario, dat zagen zowel de PS als de N-VA echt niet zitten: geen van beide wil nog verder het initiatief bij de huidige regering laten. Want nog steeds moet er een deftig relancebeleid op poten gezet worden, waarbij onder meer de Europese fondsen mogelijkheden bieden. En door het gebrek aan slagkracht federaal, raken ook de regeringen van de deelstaten bezoedeld: telkens opnieuw komt zeker de ploeg van Jan Jambon (N-VA) in de problemen, na fricties over bevoegdheden en de inertie die vanop het federale niveau doorsijpelt.

En nu? Een interessante fase dient zich aan. Hoe zal de coalitie eruitzien?

• Waar velen in stilte toch hoopten op een beetje verlof, na maanden van slepende onderhandelingen, zijn zeker Magnette en De Wever eraan voor de moeite: zij gaan nu de zaak in handen moeten nemen.
• Vanuit CD&V klinkt ondertussen al steun voor de poging van PS en N-VA. Coens was nooit een grote fan van Arizona: de christendemocraten voelen zich veel comfortabeler in een ‘grote coalitie’.
• Op LN24 vanmorgen was Coens dan ook gematigd positief: ‘Wij hebben onze verantwoordelijkheid genomen, en dat er nu opnieuw een poging is om een grote coalitie te vormen, is belangrijk voor het land. Hopelijk gaat het zo snel mogelijk, maar je moet hen de nodige tijd geven’, zo stelde Coens. Hij gaf meteen ook aan dat hij ‘geen verlof neemt’.
• CD&V zal er hoe dan ook veel aan doen om het kleinere cdH aan boord te houden. Dat de Franstalige christendemocraten de deur hebben opengezet voor regeringsdeelname, leidt tot opties. De oranje familie versterkt zichzelf, maar vooral: de Franstaligen kunnen met twee (PS en cdH) een regering vormen, zonder dat de MR nog aan boord moet.
• Op RTBF weerde Bouchez zich vanmorgen nog eens fel: net als afgelopen weekend in een veelzeggende tweet, hakte hij in op het idee om een nieuwe staatshervorming te gaan onderhandelen. ‘We hebben een kader, MR en N-VA zijn meest tegenovergesteld over hoe we België zien. De crisis heeft aangetoond dat het een slecht idee is om ondoordachte regionalisering te organiseren.’
• Het is een terugkerend fenomeen: telkens PS en N-VA dichter tegen elkaar komen, roert de MR de communautaire trom om toch maar elke deal te blokkeren. De vraag is of dat spelletje kan gespeeld worden, nu de MR in feite niet meer nodig is aan tafel.
• In die zin kreeg Bouchez niet de juiste vraag, toen hem voor de voeten werd geworpen ‘of Open Vld er niet uit zal moeten’: het is niet gezegd dat het de Vlaamse liberalen zijn die moeten afhaken, binnen de blauwe familie. Feit is dat de lijnen tussen N-VA en Open Vld stevig open zijn, terwijl niemand nog lijkt uit te kijken naar de aanwezigheid van de MR aan tafel.
• ‘PS en N-VA moeten ons zeggen of ze samen kunnen werken, dat moet snel en dat zal een definitief antwoord zijn, de laatste kans. Anders zal het zonder hen zijn. Zonder een van de twee of zonder de twee‘, zo schetste Bouchez uitdagend op de RTBF de situatie: indien er geen akkoord komt tussen PS en N-VA, is het weer aan de MR om met 38 zeteltjes het land te besturen.

Belangrijk vandaag: De Vlaamse coronacommissie beluistert Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V).

• Een belangrijke dag voor de Vlaamse regering: de minister die tijdens de coronacrisis het meest in de vuurlinie moest, staat voor een groot examen. Die ad-hoccommissie, onder leiding van Björn Rzoska (Groen), heeft de afgelopen weken al meer dan haar tanden gezet in het Vlaams coronabeleid.
• Telkens opnieuw komt daarbij Beke in het vizier. ‘Beke te laat‘, is ondertussen de slogan geworden, aangeblazen door de oppositie. Daarbij is PVDA het felst van al: zij eisen al dagen onomwonden het ontslag van de minister. De sp.a volgt in het kielzog: zij zijn bijzonder kritisch, maar net als Groen hebben ze het woord ‘ontslag’ nog niet uitgesproken. Ook Vlaams Belang, die andere grote oppositie in het Vlaams Parlement, kijkt kritisch toe.
• Vandaag kan de druk dus veel groter worden, als Beke niet op deftige manier de salvo’s aan vragen overleeft. Rzoska gaf op Radio 1 al een schot voor de boeg: ‘Wat mij meeste zorg baart, is dat de afgelopen weken vele specialisten waarschuwden dat we niet klaar zijn voor de tweede golf, en die golf nu begonnen lijkt. Daar zal Beke toch duidelijk op moeten antwoorden’, zo stelde die.
• ‘Z’n ontslag is voor Groen op dit moment niet aan de orde, maar er moeten goeie, duidelijke antwoorden komen’, hij kan geen vaandelvlucht plegen, of ‘uit het raam kruipen‘. ‘Ik vind dat onbegrijpelijk. Je hebt een Vlaamse regering die 150 beslissingen neemt, en dan niet communiceert: twee ministers die uit het raam kruipen? Dat is toch echt ongezien. Terwijl heel de samenleving op antwoorden wacht, en daar ook recht op geeft. Zeker het dossier van de contactopsporing, dat heel veel vragen oproept, verdiende beter.’
• Afgelopen weekend kwam de VRT nog eens uitgebreid terug op het incident, in een persoonlijk artikel van Pieterjan De Smedt. Daarin legde die omstandig uit dat ministers van binnen de regering Jambon bevestigden wat z’n eigen ploeg ook gezien had: dat ministers uit een raam klommen. Viceminister-president Bart Somers (Open Vld) had in een tweet dat nochtans ontkracht.
• Hoe dan ook: de essentie vandaag in de commissie is de vraag hoe de meerderheid zich zal opstellen. Want een minister komt nooit in de problemen als enkel de oppositie ontslag eist, de druk uit ‘eigen rangen’ is vaak datgene wat de das omdoet.
• Vreemd genoeg was het de afgelopen weken vooral Margot Cloet, toch als de voormalige kabinetschef van Jo Vandeurzen (CD&V) met stevige oranje stempel, die zich als franc-tireur gedroeg en Beke regelmatig in de rug schoot. Maar komen er straks ook kritische stemmen uit CD&V, of mogelijk Open Vld en N-VA? Daar zal het kalf gebonden liggen.
• Inhoudelijk is hét hete dossier van het moment hoe dan ook de contacttracing. Zowel de provincie Antwerpen met daar gouverneur Cathy Berx, als de huisartsen in Temse, kondigden afgelopen weekend aan zelf aan contacttracing te doen, omdat het Vlaamse systeem gewoon niet werkt.
• Daarbij liggen zowel het hoofd van Beke, als dat van Vlaams minister-president Jan Jambon op het kapblok. Die laatste beloofde staalhard in het Vlaams Parlement ‘dat het in orde zou komen’. Doordat beider lot zo aan elkaar verbonden is, is toch aan te nemen dat de N-VA er alles aan zal doen om Beke niet te laten vallen.
• Overigens valt binnen de Vlaamse regering te horen ‘dat het wat kleintjes is om Jambon nu zo op z’n uitspraken te pakken‘. Immers: ‘de minister-president had het destijds over de ‘capaciteit’ die in orde moest komen, dat is vandaag ook het geval. Het is vooral de doorstroming van gegevens, vanop allerlei niveaus, die een probleem is’, zo zegt een regeringsbron.
• Hoe dan ook, door vrijdag, na een marathon-ministerraad, plots de traditionele persconferentie na afloop af te gelasten, bracht minister-president Jan Jambon (N-VA) achteraf gezien nodeloos een parfum van crisis over z’n ploeg. Dat daarbij het beeld van de ministers die door een raam vluchtten blijft hangen, maakt het erger, maar ten gronde is het nooit een goed idee om pers, die al staat te wachten, zomaar de wacht aan te zetten: dan oogst je potentieel zeer zure reacties. In die sfeer nu de al verzwakte minister Beke naar de commissie sturen, het komt op een uiterst ongelegen moment voor de Vlaamse regering.

Ondertussen alweer een Overlegcomité: Morgen roept premier Sophie Wilmès (MR) weer een vergadering samen.

• Als je het virus zou kunnen uitroeien door veel te vergaderen, was er vandaag geen enkele besmetting meer in België. Talloze virtuele kernen binnen de regering, maar ook Overlegcomités, en Veiligheidsraden later, is er nog steeds behoefte aan ‘duidelijkheid’.
• Morgen komt er na de ceremonie van 21 juli dus weer een Overlegcomité samen, om de toestand te bespreken. Donderdag volgt dan weer een Veiligheidsraad.
• Vraag is of daar veel meer beslist kan worden. Afgelopen zondag besliste men, opnieuw, om niets te beslissen, maar vooral ‘strenger toe te zien op het naleven van de regels’.
• In de marge van de communicatie ontstond wel een zoveelste onduidelijkheid. Zo raadde de minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V) plots aan om ‘in België te blijven als je nog geen vakantie naar het buitenland hebt geboekt‘.
• Wilmès floot daarop ongenadig De Crem terug: ‘Ik stel voor dat we bij de officiële communicatie blijven. Als er bijkomende maatregelen genomen moeten worden, zullen we dat zeker doen.’
• Maar de premier blijft wel onder druk staan. Zo vraagt De Wever om duidelijkere regels te maken over het dragen van de mondmaskers, onder meer op markten. ‘Die regels zijn best zo duidelijk mogelijk. Als mensen de congruentie niet snappen van regels kan je ze best aanpassen.’

Om te volgen: De greep van de partijpolitiek op de burgemeesterssjerp vermindert serieus.

• Een nieuw decreet over de verkiezing van burgemeesters levert straks in 2024 een heel ander spel, met andere spelregels op. De Vlaamse regering heeft daarvoor het voorontwerp goedgekeurd.
• Belangrijkste verandering is dat de stemplicht is afgeschaft. Hoe vooral CD&V daarmee is akkoord gegaan, mag een raadsel zijn: zij kunnen buigen op een ouder, loyaal gemeentelijk kiespubliek. Maar zullen zij nog gemotiveerd zijn om te komen opdagen, als het niet meer moet? Binnen de christendemocraten was daar al felle kritiek over. Maar de liberalen, die het als een grote overwinning zien, en ook N-VA, die het samen in het Vlaams regeerakkoord kregen, gaan die trofee niet meer afstaan.
• Inhoudelijk is het ‘initiatiefrecht’ misschien wel de grootste vernieuwing. Gedurende 14 dagen heeft de grootste fractie in de gemeente of stad het recht om een coalitie te vormen. Daarmee moeten voorakkoorden, die schering en inslag zijn bij gemeenteraadsverkiezingen, toch wat getemperd worden. Of dat kan verhinderen dat er toch afspraken gemaakt worden, en men dan gewoon twee weken wacht, is straks in 2024 de vraag.
• Meer bindend is de nieuwe regel dat de persoon met de meeste stemmen binnen de grootste fractie van de coalitie de burgemeester moet worden. Een bijna-rechtstreekse verkiezing van de burgemeester dus. Kandidaten die na een uitslag ‘op de wip zitten’, en dus als klein partijtje een coalitie kunnen beslissen, gaan daarvan geen gebruik meer kunnen maken om de sjerp te claimen.
• Tenslotte ook nog belangrijk: de lijststem gaat ervantussen. Het is dus puur het aantal voorkeurstemmen dat een zetel toewijst. Daarmee wordt de interne partijdiscipline helemaal aan banden gelegd: enkel de voorkeurstemmen gelden nog, en niet de meest getrouwe partijsoldaten, maar de populairste stemmentrekkers raken in de gemeenteraad.
• Om de onbestuurbaarheid van gemeentes, na conflicten in de coalitie, aan te pakken, komt er ook een mogelijkheid tot een ‘constructieve motie van wantrouwen‘, waarbij een nieuwe coalitie geïnstalleerd kan worden.