De Russische beursindex RTS ging donderdag onmiddellijk na de opening 3% lager, met de Russische luchtvaartmaatschappij Aeroflot als grootste verliezer (-10%). Ook de Russische roebel noteert op zijn laagste niveau sinds november 2016. De daling is een gevolg van bijkomende economische sancties die Washington woensdagnacht heeft uitgevaardigd en op 22 augustus van kracht worden.
Na de sancties die eerder deze week door Washington tegen Iran werden uitgevaardigd, de sancties aan dewelke Saoedi-Arabië Canada onderwerpt en de sancties die de Amerikanen tegen Turkije toepaste en vice versa, was het donderdag dus nogmaals de beurt aan Rusland. Volgens de VS is het nu bewezen dat de Russen achter de poging tot vergiftiging van voormalig Russisch dubbelspion Sergei Skripal in Engeland zaten.
Economische sancties zijn een politiek drukkingsmiddel
Economische sancties mogen niet worden verward met het heffen van invoerrechten, die de bedoeling hebben om de eigen economie te beschermen. Economische sancties zijn een politiek drukkingsmiddel, waarmee men gedrag wil bestraffen dat niet onbestraft kan blijven. Vaak is een diplomatische oplossing onmogelijk gemaakt, maar wil men de zaak niet tot een militair conflict laten escaleren.
Volgens een gespecialiseerde Nederlandse website worden vandaag 45 landen wereldwijd door economische sancties getroffen. Tientallen van die landen zijn in wederzijdse territoriale disputen gemengd, zoals India en Pakistan en Algerije en Marokko bijvoorbeeld. Maar het gros van de sancties wordt door de VS en de EU uitgevaardigd, met Iran en Noord-Korea als belangrijkste doelwitten. De VS en de EU zijn niet voor niets nog altijd twee van ‘s werelds drie economische supermachten. Dat laat hen toe druk uit te oefenen in geschillen waar kleinere landen minder gewicht in de weegschaal kunnen leggen: mensenrechten, kernwapens en regionale geschillen.
China straft zelden, maar dreigt makkelijk, terwijl Rusland met sancties riposteert en Saoedi-Arabië sinds deze week de eerste opkomende economie is die een rijk land met sancties straft. Maar hebben zulke sancties daadwerkelijk nut?
Impact van economische sancties is weinig spectaculair
De impact van zulke sancties is paradoxaal genoeg minder spectaculair, zeggen specialisten. Ten eerste omdat sancties pas efficiënt zijn als er een brede internationale consensus is. Als China morgen beslist dat het Iraanse olie zal blijven importeren heeft de Amerikaanse olieboycot wel degelijk minder effect dan wanneer China zich aan de Amerikaanse kant schaart. Saoedi-Arabië heeft zijn investeringsfondsen opgedragen onmiddellijk alle Canadese activa can de hand te doen, maar die activa zullen door andere landen worden opgekocht.
Vervolgens zijn sancties vaak weinig meer dan een ‘showcase’. Zo gelden in de EU nog altijd een reeks economische sancties tegen een aantal Balkanlanden, maar zijn die in de praktijk nog amper van kracht, een aantal voortvluchtige oorlogsmisdadigers uitgezonderd.
Specifieke sectoren
Tenslotte gelden sancties zelden voor een volledige economie, maar ligt de focus meestal op specifieke sectoren, zoals bijvoorbeeld het militaire apparaat. Vaak worden voedings- en geneesmiddelen van sancties gespaard.
Daarom concludeerde de Nederlandse bank ABN Amro in 2017 dat de economische sancties die de EU en de VS tegen Rusland hadden uitgevaardigd in de nasleep van de Russische annexatie van de Krim ‘een marginaal effect hadden gehad’.
De uitzondering op de regel blijft Iran, waar de VS wel degelijk het regime op de knieën wil brengen.