Niemand kon er de voorbije weken aan voorbij: de beelden van Jozef Chovanec, de Slovaakse man die in een cel om het leven kwam na zeer bedenkelijk politieoptreden. Pas twee jaar na de feiten ontstond een storm van verontwaardiging. Die kan, in het beste geval, enige politieke gevolgen hebben en de verantwoordelijken aansprakelijk houden. Maar terwijl meermaals gepredikt werd dat enige sereniteit nodig was in het hevig oplaaiende publieke debat – een mens is dood – lijken we er als maatschappij geheel aan gewend te zijn om geconfronteerd te worden met de meest gruwelijke beelden die zelf alle sereniteit ontberen.
‘Het nieuws lijkt de laatste jaren steeds vaker een opbod aan zichtbare gruwelijkheden te zijn’
Net als in ons spreken, moeten we ook in ons kijken een zekere sereniteit aan de dag leggen. Dat we het vanzelfsprekend vinden om een man op zijn buik in een plas bloed te zien liggen, met bloedvlekken die afsteken op zijn witte T-shirt – nee, dat is geen sereniteit. Het zal je man, vader, zoon maar zijn. Zowel de media als wij, consumenten van deze media, dragen daarin een verantwoordelijkheid.
Het nieuws lijkt de laatste jaren steeds vaker een opbod aan zichtbare gruwelijkheden te zijn. Zo konden we onlangs ook, open en bloot, zien hoe een Amerikaanse politie-agent een zwarte man zeven keer in de rug schiet. Of hoe een wielrenner na een horrorcrash zowat alle botten en beenderen in zijn lichaam en gezicht breekt en ternauwernood aan de dood ontsnapt. Enzovoort. Enzovoort. Die voorvallen en voorbeelden maken deel uit van een evolutie die al een tijdje gaande is: het nieuws wordt steeds explicieter, en dat is een vicieuze cirkel. Hoe meer we immers blootgesteld worden aan gruwelijke beelden, hoe normaler we die gaan vinden. Er vindt een afstomping van onze sensitiviteit plaats. En daardoor moeten we nog meer en nog vaker visueel geprikkeld worden.
‘Een beeld zegt meer dan duizend woorden, en we leven in een visuele cultuur. Als het oog niet geprikkeld wordt, verliezen we algauw onze aandacht en interesse’
Er zijn er die zeggen: ja, maar we moeten die beelden tonen, anders passeert het toch maar gewoon. Als je mensen wilt wakker schudden, als je een terechte verontwaardiging wil oproepen, dan hebben we zulke beelden nodig. Misschien moeten we ons niet overleveren aan een opbod aan beelden, maar moeten we onze gevoeligheid voor de betekenis van woorden aanscherpen: onze verbeeldingskracht sterker maken en ontvankelijker voor woorden. ‘Een Slovaakse man is op gewelddadige wijze om het leven gekomen in een politiecel, waarbij een agent een Hitlergroet uitbracht.’ Zijn die woorden werkelijk niet krachtig genoeg om ons uit ons lood te slaan en een grondig onderzoek op te starten? Moeten we dat zien, om de ernst daarvan te beseffen?
Een beeld zegt meer dan duizend woorden, en we leven in een visuele cultuur. Als het oog niet geprikkeld wordt, verliezen we algauw onze aandacht en interesse. Toch zijn er beelden die je beter niet toont. En een disclaimer dat er schokkende beelden zullen volgen, is geen vrijgeleide hebben om dan maar eender welke beelden te kunnen tonen. Het zal je man, vader, zoon maar zijn.