Onlangs was ik te gast op het digitale jeugdinformatieplatform Wat Wat voor een Q&A – zoals een vraag- en antwoordgesprek tegenwoordig heet. Het onderwerp was zingeving. De aanleiding: de coronacrisis die het soms zoveel moeilijker lijkt te maken om zin in het leven te blijven zien. De psycho-sociale schade die het virus aanricht, zal zich nog lang doen voelen, mogelijk nog zelfs lang nadat een vaccin voor het virus gevonden is. Ook jongeren blijken nu meer te worstelen met levensvragen.
Van één iemand kreeg ik de vraag of de jongeren van nu de verloren generatie van morgen zijn. Van een ander kreeg ik de vraag of we deze crisis wel ooit te boven zouden komen. Na afloop bleef ik met gemengde gevoelens. Wanneer onze jongeren het gevoel krijgen dat hun leven al voorbij is nog voor het begint, dat er geen toekomstperspectief is, dan zijn we als samenleving slecht bezig. Bovendien is die bezorgdheid om de verloren toekomst ook ongefundeerd. Het kan moeilijk ontkend worden dat we een uitzonderlijke crisis meemaken. Maar als we iets uit het iets verdere verleden kunnen leren, is het wel dit: de menselijke kwetsbaarheid is groot. Maar de menselijke veerkracht en weerbaarheid zijn vaak nog groter.
Dat is bijvoorbeeld de levensles die mijn geboortestad Warschau me leert. De geschiedenis van Warschau is een spiegel voor de geschiedenis van de mens. De stad heeft zoveel tragedies en triomfen gekend dat een mens er tegelijk droevig en hoopvol van wordt. Alleen al als ik kijk naar de voorbij 75 jaar van mijn geboortestad overmant me dat dubbele gevoel.
‘Als een mens in staat is om jaren van ontbering te doorstaan, ben ik hoopvol dat ook onze jongeren enkele maanden van lockdown en sociaal isolement te boven kunnen komen’
De stad lag in 1945 voor 90 procent in puin. Quasi totale destructie. Dat was het Warschau van mijn grootouders. Maar het Warschau van mijn ouders was al een hoofdstad in opbouw. Het Warschau waarin ik geboren werd, was een steeds groter wordende grootstad. En nu ik zelf kinderen heb, is Warschau een van de meest fascinerende metropolen van Europa. In de tijdspanne van één mensenleven, over slechts vier generaties heen, transformeert een plaats van totale vernieling naar bruisende vitaliteit.
Tijdens de Q&A met de jongeren, moest ik daaraan denken. Zo ook aan het levensverhaal van de Poolse filosofe Barbara Skarga. Tijdens de oorlog was zij betrokken bij verzetsactiviteiten, en werd zij eerst door de nazi’s gevangengezet. Na het einde van de oorlog werd zij slachtoffer van de plannen van Stalin om de Poolse intellectuele elite te decimeren. Ze werd naar een werkkamp in Rusland gestuurd. Pas in 1955 kon ze weer naar Polen terugkeren. Tien jaar werkkamp had haar geest volledig aangetast. Na jaren knagende honger en ontbering was al haar talenkennis bijvoorbeeld verdwenen. En toch. Toch groeide ze in de decennia die volgden uit tot een van de belangrijkste intellectuelen van mijn eerste vaderland, en leefden haar lichaam en geest weer op. Als een mens in staat is om jaren van ontbering te doorstaan, ben ik hoopvol dat ook onze jongeren enkele maanden van lockdown en sociaal isolement te boven kunnen komen.