Het sociale en het economische. Beide begrippen en aspecten van het leven worden al te vaak als verschillend en zelfs als tegengestelden beschouwd. Dat viel ook de voorbije weken andermaal op. Toen de regering en virologen stap voor stap enkele lockdownmaatregelen versoepelden, klonk het op vele plaatsen dat er alleen maar oog was voor het economische en nauwelijks voor het sociale. Eerst de economie weer op gang trekken, dan pas onze levens. Werken mogen we doen, maar voor vrienden en familie is (nog) geen ruimte. De regering en virologen hebben hun prioriteiten verkeerd!
Die kritiek vond ik van weinig begrip getuigen voor de moeilijke situatie waarin burgers én beleidsmakers zich bevinden. Maar nog opvallender vond ik dat zij getuigt van een al te enge kijk op wat het economische leven precies omvat. Zonder het economische leven blijft er van het sociale leven immers weinig over. Economie is per definitie een sociaal gegeven. Of ze zou dat moeten zijn.
Misschien is het goed om het werk van de Hongaars-Joodse econoom Karl Polanyi terug onder de aandacht te brengen. Polanyi was een van de belangrijkste economen van de vorige eeuw. Zijn expertise betrof vooral de geschiedenis van de economie. Hij maakte een onderscheid tussen twee verschillende perspectieven op economie. Er is de formalistische kijk. Volgens deze benadering draait economie om niets anders dan winstbejag. Het doel van onze economische bedrijvigheid is geld, geld en nog eens geld. Volgens Polanyi is die opvatting over wat economie is sinds de tweede helft van de 19e eeuw aan een opmars bezig. Vandaag de dag zal dat perspectief nog dominant zijn onder aanhangers van een hyperkapitalistische cowboy-economie en datgene wat vaak ‘neoliberalisme’ wordt genoemd.
Maar de formalistische kijk is een te enge kijk op het economische leven. Beter is het om een substantivistische kijk op economie te hebben. Polanyi beargumenteert dat het economische leven lang niet altijd om winstbejag draait. Meer nog: economische betrekkingen waren in vroegere tijden veel dieper ingebed in het sociale leven. De prijs en waarde van dingen hing niet louter af van vraag en aanbod, maar van hun betekenis in het sociale leven.
Over de accuraatheid van Polanyi’s analyse over het economische model in vroegere tijden bestaat enige discussie. Maar het onderscheid tussen een formalistische en substantivistische benadering van het economische leven blijft even relevant als toen Polanyi het uitwerkte in zijn baanbrekend boek The Great Transformation (1944). Het lijkt me goed om dit in het achterhoofd te houden wanneer we ons land uit het slop van de coronacrisis trekken. Niet het vergroten van winsten, maar van sociale verbondenheid en vooruitgang is het primaire doel van economische betrekkingen. De substantivistische economie is substantieel sociaal.