Volgens Marco Perolini, onderzoeker bij Amnesty International, heeft de politie in verschillende Europese landen bij het naleven van de lockdownmaatregelen het vooral gemunt op etnische minderheden en gemarginaliseerde groepen. ‘De discriminatie, het onwettig gebruik van geweld en de straffeloosheid bij de politie moeten dringend worden aangepakt in Europa.’

Veel van de officiële gegevens over stops en controles door politie tijdens de COVID-19-lockdowns in Europa schetsen een beangstigend beeld. Alleen in Frankrijk heeft de politie meer dan 20 miljoen mensen aangehouden en gefouilleerd, dat is één op de drie mensen, en meer dan 1 miljoen mensen beboet. Wie goed kijkt, ziet een verontrustend patroon van discriminatie in de manier waarop de politie lockdownmaatregelen afdwingt.

We weten dat er in Frankrijk meer mensen uit etnische minderheidsgroepen gecontroleerd werden, simpelweg omdat de politie zich vooral richtte op de armere gebieden. Zo was in Seine-Saint-Denis – de armste regio van Frankrijk waar de meerderheid van de bewoners zwart is of van Noord-Afrikaanse origine – het aantal boetes voor het overtreden van de lockdownregels drie keer zo hoog als in de rest van het land. Dit gebeurde ondanks het feit dat de autoriteiten aangaven dat mensen zich net zo goed aan de regels hielden dan in andere regio’s.

Autoriteiten in heel Europa hebben een aantal beperkende maatregelen genomen als reactie op de COVID-19-pandemie. Veel van deze maatregelen hadden het legitieme doel om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Maar het toekennen van extra bevoegdheden aan de politie en het invoeren van straffen om deze af te dwingen was een gevaarlijke keuze.

De antiracismeprotesten in de nasleep van de dood van George Floyd die vanuit de Verenigde Staten overwaaiden naar Europa, herinneren ons eraan dat discriminatie binnen de wetshandhaving ook in Europa nog steeds wijdverbreid is. Etnische profilering, onwettig gebruik van geweld en straffeloosheid bij de politie behoren tot de systematische tekortkomingen van de rechtshandhaving in Europa.

Zo zouden sinds 1990 184 mensen uit etnische minderheidsgroepen zijn overleden in gevangenschap of na contact met de politie in Engeland en Wales. In Duitsland zijn sinds 1990 ten minste 159 mensen etnische minderheidsgroepen in voorlopige hechtenis overleden.

De dwingende handhaving van COVID-19-lockdowns in Europa heeft de bestaande bezorgdheid over mensenrechten versterkt, waardoor etnische minderheden en andere gemarginaliseerde groepen, zoals daklozen, het gelag moeten betalen. Niet alleen worden ze slecht behandeld door de politie, maar ze worden ook geconfronteerd met gedwongen uitzettingen en discriminerende quarantaines.

Jongeren uit etnische minderheidsgroepen die in de achterstandswijken van grote Europese steden wonen, hebben de voorbije maanden vaak te maken gehad met discriminerende controles. Volgens de London Metropolitan Police is de etnische profilering in Londen tijdens de lockdown verergerd: het aantal gefouilleerde zwarten tussen maart en april 2020 is met bijna een derde is toegenomen.

Dergelijke profilering ondermijnt het vertrouwen in de politie en kan verklaren waarom Adil, een jongeman van Noord-Afrikaanse afkomst, op 14 april de politie ontvluchtte om een identiteitscontrole in Anderlecht te vermijden. De politie had aan de jongeren boetes van 250 euro opgelegd wegens het niet naleven van de lockdownmaatregelen. Nog voordat de lockdown in België werd opgelegd, werden mensen van Noord-Afrikaanse afkomst meestal twee keer zo vaak aangehouden en gefouilleerd als blanken in het land.

Adil stierf op tragische wijze nadat drie politieauto’s hem achtervolgden, wat resulteerde in een botsing tussen zijn scooter en een politiewagen. Hoewel er een onderzoek is gestart naar de omstandigheden van Adil’s dood, wordt er afgevraagd of het achtervolgen van een jonge ongewapende man die geen enkel misdrijf heeft gepleegd een proportioneel antwoord is op een vermeende schending van de lockdownmaatregelen.

Gedwongen quarantaines van Roma-nederzettingen en migrantenkampen hebben in heel Europa ook raciale vooroordelen en diepgewortelde discriminatie blootgelegd. In plaats van deze gemarginaliseerde groepen te beschermen tegen COVID-19 en hen te steunen bij het vrijwillig naleven van de vereiste maatregelen op het gebied van de volksgezondheid, hebben de autoriteiten hen verder geïsoleerd en bestraft. De politie, en in sommige gevallen zelfs het leger, hebben kampen en nederzettingen omsingeld om de quarantaines af te dwingen. Deze maatregelen leggen de minachting bloot waarmee gemarginaliseerde groepen, die al te maken hebben met uitsluiting en discriminatie, worden behandeld alsof hun leven er voor machthebbers onvoldoende toe doet.

De bescherming van de volksgezondheid kan bepaalde beperkingen van de mensenrechten rechtvaardigen, wanneer deze noodzakelijk en proportioneel zijn. De manier waarop veel Europese regeringen beroep deden op veiligheidstroepen om deze beperkingen af te dwingen, is echter rampzalig geweest en heeft er vaak toe geleid dat gemarginaliseerde groepen onevenredig zwaar worden getroffen.

‘De wereldwijde Black Lives Matter-protesten dwingen ons na te denken over alternatieven voor racistische en dwingende vormen van ordehandhaving’

Het verband tussen extra politiebevoegdheden en mensenrechtenschendingen is niet nieuw. Zo hebben de extra bevoegdheden die de politie tijdens de noodtoestand in Frankrijk tussen 2015 en 2017 heeft gekregen, geleid tot duizenden agressieve huiszoekingen die vooral gericht waren op moslims vanwege hun religie – zonder dat er enige aanwijzing was dat ze een bedreiging vormden voor de nationale veiligheid.

Dwangmaatregelen die de Europese staten hebben genomen om de COVID-19-pandemie aan te pakken, hebben geleid tot meer gevallen van onrechtmatig politiegeweld, etnische profilering en discriminerende quarantaines. Deze aanpak eist opnieuw zijn tol voor gemarginaliseerde groepen. In de dystopische realiteit van lockdowns heeft de politie zelfs daklozen beboet omdat … ze niet thuis bleven.

De wereldwijde Black Lives Matter-protesten dwingen ons na te denken over alternatieven voor racistische en dwingende vormen van ordehandhaving. We kunnen niet alsmaar hetzelfde doen en verschillende resultaten verwachten. Wat COVID-19 ons heeft laten zien, is dat de volksgezondheid niet ten koste mag gaan van de mensenrechten. Europese regeringen moeten volgende keer twee keer nadenken voordat ze de politie de handhaving van volksgezondheidsmaatregelen toevertrouwen.

Marco Perolini is Europa-onderzoeker bij Amnesty International.