Als de geschiedenis een leidraad vormt voor wat de president elect te wachten staat, dan zijn ‘de dertien werken van Joe Biden’ misschien de beste metafoor.
Hercules is een figuur uit de Griekse mythologie die beroemd werd om de twaalf haast onmogelijke taken die hij uitvoerde in opdracht van koning Eurystheus. Hij was een echte held, die kracht en intelligentie combineerde en zo machtige daden verrichtte. Als de geschiedenis een leidraad vormt voor wat de president elect te wachten staat, dan zijn ‘de dertien werken van Joe Biden’ misschien de beste metafoor.
De Amerikaanse verkiezingen hebben alsnog een verrassing opgeleverd. Amerika gaat altijd terug naar het centrum, maar het heeft daar meestal wat tijd voor nodig. Bill Clinton kwam pas na twaalf jaar Reagan/Bush I, Bush II kwam na acht jaar Clinton, Obama na acht jaar Bush II en Trump na acht jaar Obama. Dat Donald Trump al op 20 januari naar de uitgang van het Witte Huis zal worden begeleid, heeft hij vooral aan zichzelf te danken. Zowat elke ‘normale’ president die een soortgelijk economisch parcours als de vastgoedkoning kan voorleggen, zou met de vingers in de neus eentweede ambtstermijn hebben afgedwongen. Maar zijn mismanagement van de pandemie en een onmiskenbare Trump fatigue maakten al na vier jaar een einde aan zijn ‘always-made-for-television showmanship’.
De verkiezingsoverwinning van Joseph Robinette Biden (78) is niet wat ze op het eerste gezicht lijkt. De voormalige vicepresident behaalt landelijk 5 miljoen (3 procent) meer stemmen dan Donald Trump in de popular vote. Als alles naar wens verloopt, krijgt hij op 14 december in het Kiescollege 306 kiesmannen achter zich. Dat zijn er net zoveel als Trump er in 2016 behaalde. Een aantal waaraan de New Yorker keer op keer zou refereren als een ‘landslide’ en ‘een duidelijk mandaat’. Of Trump die woorden ook over zijn lippen kan krijgen nu Biden won, blijft hoogst twijfelachtig. Maar als deze getallen al één zaak duidelijk maken, is het dat De dertien werken van Joe Biden het bijna middeleeuwse mechanisme van het Kiescollege aan herziening toe is.
Trump won 83 procent van alle Amerikaanse county’s, de benaming voor een administratieve entiteit, die kan worden vergeleken met een gemeente. Maar die 2.497 county’s genereren samen amper 29 procent van alle economische activiteit in het land. De miljardair Donald Trump blijft dus de onbetwiste Zonnekoning van het platteland en het achtergebleven Amerika. ‘Het vreemde aan dit alles is dat de mensen die Trump het meest verafschuwt,het meest van hem houden’, zegt de populaire radiopresentator Howard Stern daarover.
Trump behaalde 10 miljoen meer stemmen dan vier jaar geleden. Hij kreeg zelfs meer stemmen achter zijn naam dan Barack Obama in 2008 en wordt zo de populairste Republikeinse president uit de geschiedenis. De paradox tussen Trump en zijn kiezers zal de wereld nog lang blijven verbazen.
Joe Biden won makkelijk in alle grote steden. Hij haalde amper 477 county’s binnen, maar die vertegenwoordigen wel 71 procent van het Amerikaanse bruto binnenlands product. Bestaat er een getal dat de Amerikaanse tweespalt beter illustreert dan dit? Die tweespalt garandeert nu al decennialang de ononderbroken verdeeldheid en hatelijkheden tussen beide politieke families en zal dat ook de komende vier jaar blijven doen.
De resultaten van de verkiezingen kunnen dus moeilijk andersworden geïnterpreteerd dan wat ze zijn. Aan de ene kant erft Biden een enorme hoeveelheid – in het Amerikaanse binnenland gelegen –county’s, die vallen voor Trumps anti-establishmentdiscours en die weinig voeling hebben met de economische mogol die hun land op wereldniveau wel degelijk is. Aan de andere kant is er stedelijk en progressief Amerika, dat zich verenigde achter de Democratische Partij (DNC). Dat gebeurde meer vanuit hun haat voor Trump dan vanuit enthousiasme of liefde voor Biden. De ‘infighting’ binnen de DNC is ondertussen al begonnen. Black Lives Matter, de fractie Sanders-Warren, de Democratic Socialists of America, de centristen … ze eisen nu allemaal hun deel van het succes op. Ook filantroop-klimaatactivist Michael Bloomberg wil waar voor de honderden miljoenen dollars die hij in een Bidenoverwinning investeerde.
Nieuwe presidenten starten hun ambtstermijn doorgaans vastberaden en met een ambitieuze agenda. Om snel te worden ingehaald door de politieke realiteit. Joe Biden zal daarop zeker geen uitzondering vormen, want de geschiedenis gaat haar eigen weg. Van de door de mainstreammedia gehypete ‘blue wave’ was nooit sprake. Integendeel, de Democraten komen verzwakt uit de strijd om het Huis van Afgevaardigden en behouden een waterkansje op de Senaat.
De met veel fanfare aangekondigde progressieve plannen (Green New Deal, Obamacare, belastingverhogingen voor de rijken …) zullen ook de volgende twee jaar in het vriesvak blijven liggen. Bij gebrek aan steun in het Congres zal Biden – net als Trump – voornamelijk per ‘executive order’ regeren. Dat is een de facto ondemocratisch middel, dat de president toelaat het Congres te omzeilen om zo toch actie te ondernemen.
Biden staat dus voor een loodzware opdracht en wordt vanaf dag één geconfronteerd met een lijst dringende problemen. Die breidt zich in sneltempo steeds verder uit. COVID-19, de werkloosheid, de nog vaak derdewereldse Amerikaanse infrastructuur, de gezondheidszorg, de inkomensongelijkheid, het kolossale begrotingstekort, het klimaat, de rassenongelijkheid, China, Iran, Noord-Korea, big tech …
Maar zijn grootste taak wordt ongetwijfeld het heropbouwen van de overheidsinstellingen. Die zijn door Trump vier jaar lang met verbale torpedo’s en vaak dubieuze ingrepen bestookt. Amerikanen geloven in democratie, maar ze staan steeds sceptischer tegenover de mensen die deze democratie vertegenwoordigen. Het taalgebruik van Donald Trump, gekenmerkt door de ononderbroken herhaling van korte, duidelijke slogans, heeft op dat vlak meer schade aangericht dan gelijk welk plat populistisch politiek discours. Zo sprak hij over ‘rigged elections’, ‘the Russia hoax’, ‘the deep state’, ‘the Corrupt Washington Swamp’… om er maar een paar te noemen. De demonisering van het staatsapparaat en de mensen die het leiden is de norm geworden. Duizenden wetenschappers en carrièrepolitici – vaak de allerbeste in hun deeldomein – zijn weggepest of gedesillusioneerd vertrokken. Met de rampzalige Amerikaanse respons op de coronacrisis tot gevolg. Volgens een studie van The Brookings Institution zijn onder Trump 91 procent van alle topfuncties in de verschillende departementen en agentschappen door nieuwe mensen ingevuld. Wat tot een kolossaal verlies van kennis en ervaring heeft geleid. Geen van Trumps vijf voorgangers raakte nog maar in de buurt van die aantallen.
Toch is er ook hoop. Want ondanks de mist die Trump over de uitslag van de verkiezingen blijft spuien, heeft Biden zijn entree op het allerhoogste niveau zeker niet gemist. Zijn eerste persconferentie als president elect was een masterclass in efficiëntie. Hij noemde Trumps weigering om zijn nederlaag toe te geven weinig meer dan ‘gênant’. Dat de transitie ondertussen niet kan opstarten, schaadt naast Biden vooral het landsbelang. Het uitstellen van de transitie voor politiek gewin kan grote gevolgen hebben. De 9/11 Commission, die de reactie van de regering-Bush op de aanslagen van 11 september 2001 onderzocht, schreef dat de vertraagde transitie na de verkiezingssoap in 2000 in Florida, de respons van de regering-Bush op de aanslagen ‘wel degelijk had gehinderd’. Biden blijft er kalm en constructief bij en werkt gewoon verder. De informatie die hem wordt onthouden is ‘nuttig, maar niet onmisbaar’, zei hij daarover. Biden spreekt ook als een president, niet als een vlammenwerper.
Als Joseph Biden al iets van Donald Trump kan leren, is het dat vier jaar presidentschap in een flits voorbij zijn. Over twee jaar kondigen zich alweer tussentijdse verkiezingen aan, waarbij zittende presidenten bijna altijd in het kamp van de verliezers terechtkomen. Over een klein jaar begint dus de volgende verkiezingsstrijd, waarbij presidenten veelal worden ingezet om het verlies te beperken. Hercules kreeg van Eurystheus twaalf jaar om zijn parcours succesvol af te werken. Biden zal sneller moeten handelen.
—
Vanuit de Verenigde Staten volgt Dominique Dewitte als chief foreign affairs dagelijks de internationale politiek voor Newsweek. Met jaren ervaring als ondernemer bekijkt de Antwerpse Amerikaan de zaken vaak door een economische bril. Goede quotes zijn zilver, harde cijfers en data zijn goud in zijn wereld.