Moet “de werf van de eeuw”, de Oosterweel-werken rond Antwerpen, stilgelegd worden of niet? Aan de ene kant staat de N-VA, die van de werf een symbool heeft gemaakt en waar Antwerpse burgemeester en N-VA-voorzitter Bart De Wever het dossier persoonlijk trekt. Aan de andere kant de klassieke tegenstanders, met onder meer Greenpeace, maar ook politieke “bondgenoten”: CD&V-voorzitter Joachim Coens trok dit weekend hard aan de noodrem en wil “de werken stilleggen”. Zijn “eigen” gouverneur Cathy Berx fluit hem terug.

In het nieuws: Deze week komt de PFOS-commissie op kruissnelheid.

De details: Een eerste gevecht ontspint zich rond de werken van Lantis.

• Na de installatie vorige week, mogen voorzitter Hannes Anaf (Vooruit) en co deze week vol aan de bak om het dossier van de PFOS-vervuiling in Zwijndrecht uit te spitten. Anaf krijgt ondertussen de nodige dosis lof en aanprijzingen in de media, maar ook van collega’s. Dat legt meteen stevige druk op zijn schouders: de 36-jarige socialist zal het nu moeten bewijzen.
• In heel het dossier lijkt er nu al één grote symbolische strijd gaande: moeten de werken van Lantis, het vroegere BAM, in afwachting van de resultaten al dan niet worden stilgelegd? Het gaat immers om het afgraven van de vervuilde gronden op de voormalige terreinen van 3M, waar de PFOS in de bodem sijpelde en waar nu een tunnel onder de Schelde zou worden gegraven.
• Sommige plaatsen noteren PFOS-waarden die tot 26 keer hoger liggen dan de norm: de bodem is dus zwaar vervuild. Bouwheer Lantis is die grond dus aan het afgraven en aan het bergen.
• Bij de oppositie waren daarvoor al vrijwel onmiddellijk stemmen opgegaan: zeker Groen eiste al niets minder dan de complete stillegging van de Oosterweel-werken. En ook de PVDA waarschuwde meteen voor de veiligheid van de werknemers op de werf.
• Dat ligt wat in het verlengde van de politieke coalitie in Antwerpen: het Oosterweel-project werd destijds als compromis gelanceerd tussen het stadsbestuur en de lokale actiegroepen. Die kregen een zitje in het Lantis-bestuur en gingen mee achter het project staan. Het is het grote paradepaardje van De Wever, maar bij uitbreiding ook Vooruit in dat stadsbestuur.
• Maar dat stadsbestuur kreeg zeker niet iedereen mee. Onder meer Greenpeace haalt vanmorgen in De Morgen nog eens heel fel uit. “Na het bouwverlof beginnen normaal gesproken de grotere graafwerken voor de eigenlijke tunnel, waarbij miljoenen kubieke meters grond naar boven zullen komen. Dat kan voor ons pas als er éérst garanties zijn dat alles veilig is, dat die werken niet zullen leiden tot een verdere verspreiding van de vervuiling. We vragen ook heldere normen en willen weten hoe de giftige grond zal worden beheerd, veilig ingekapseld of gesaneerd”, zo zegt Joeri Thijs, woordvoerder van Greenpeace.

Wat dit betekent: De stopzetting van de werken is ook een erg gevoelig politiek dossier.

• Met de oppositie en groene beweging aan de ene kant en de N-VA-burgemeester aan de andere kant, is Oosterweel zo meteen tot symbool gebombardeerd. Daarbij kietelden zowel CD&V als Open Vld al hun grote coalitiepartner N-VA: zou het niet nuttig zijn de werken toch te “herbekijken”?
• Zo waarschuwde Hilde Crevits (CD&V) als vice-ministerpresident in de Vlaamse regering al voor een “mogelijke vertraging”, net als Open Vld-fractieleider Willem-Frederik Schiltz. Het was, zo werd achter de scherm toch geduid, een antwoord op de brutale manier waarmee N-VA-minister van Omgeving Zuhal Demir het dossier had geagendeerd.
• Demir had tegen haar regering, en vooral coalitiepartner CD&V, in geduwd om een onderzoekscommissie te krijgen. Dat was eerst helemaal niet naar de zin van de christendemocraten, die jarenlang met Joke Schauvliege (CD&V) de bevoegde minister leverden.
• Door het geliefde project van de N-VA, Oosterweel, zelf dan maar in gevaar te brengen, werd gedreigd met een lichte vorm van “payback”.
• Alleen duwde CD&V-voorzitter Joachim Coens afgelopen weekend wel heel opvallend door. In het radioprogramma De Ochtend had Coens het zaterdag ongenadig over een stopzetting zelf: “We kunnen over drie jaar toch niet zeggen dat we het wel wisten. Dus nu moeten we eerst weten of er een risico is vooraleer men met de werken verder kan gaan.”
• Een tijdelijke stopzetting dus, tot grote huiver van De Wever. Die noemde de eis van Coens “een dramatische vergissing.” “Dankzij de werf wordt het grondwater gesaneerd en worden de meest vervuilde facties grond veiliggesteld. De werf onderging meerdere, strenge inspecties. Zelfs het groene bestuur van Zwijndrecht uitte in 2019 nog zijn tevredenheid over de aanpak.” Daarmee ging de ene voorzitter dus lijnrecht in tegen de andere.
• Vanmorgen kreeg De Wever dan bijval, uitgerekend van de Antwerpse gouverneur Cathy Berx, toch een partijgenote van Coens. Op Radio 1 zei ze het volgende:
  • “Er worden betonwerken gedaan, er wordt gewerkt met propere grond. Maar men wacht af wat de resultaten zijn van die commissie om verder te doen met de vervuilde grond.”
  • “Men gaat ook nakijken of de normen die gehanteerd worden wat betreft die vervuilde grond, strenger moeten“.
  • “Alle resultaten van metingen zijn transparant na te lezen op de websites van Lantis en het Agentschap Zorg en Gezondheid. Het is allicht de meest nagekeken werf in heel Vlaanderen.“
  • Daarmee doet ze dus de deur wel behoorlijk stevig dicht: de werken stilleggen hoeft helemaal niet.

En nu? Het dossier zal nog een tijdje meegaan.

• Met zijn eisen waagde Coens zich alvast in een wespennest. Of was het een manier om N-VA te laten voelen dat met CD&V niet te sollen valt?
• Binnen de Vlaamse regering was het dossier tijdelijk gesust, door de aanstelling van een “opdrachthouder”, met name Karl Vrancken, die de hele aanpak van de vervuiling moet coördineren. Ondertussen wachten Vlaams minister Demir en Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken Lydia Peeters (Open VLD) op het rapport van de toxicologen en experten om de huidige toestand in kaart te brengen.
• Op basis daarvan kunnen dan eventueel tijdelijke maatregelen worden genomen. Maar ook binnen de Vlaamse regering is toch nog geen sprake van het echt stilleggen van de werf: die grote symbolische overwinning gunt men de oppositie niet. En Coens maakt zo zichzelf kwetsbaar: zijn wil wordt (voorlopig) geen wet.
• Hoe dan ook moeten de christendemocraten zich straks schrap zetten: er blijven een hele lijst vragen voor Joke Schauvliege, niet de sterkste van alle oud-ministers van de CD&V, maar wel diegene die straks in de onderzoekscommissie keihard op de rooster zal worden gelegd.
• Ook N-VA heeft daar mogelijk wel wat uit te leggen: in het politieke stuurcomité dat uiteindelijk besliste om over de vervuiling voor mensen in 2017 niet te communiceren, zaten ook een pak N-VA-kopstukken en ministers.
• Vermoedelijk levert de PFOS-commissie zo nog enkele weken vuurwerk, voor tegen 21 juli iedereen in de Wetstraat de koffers pakt en de politiek op een laag pitje komt te staan.

Om te noteren: Alweer verdere concentratie van media in België: RTL komt in handen van DPG en Rossel.

• Wie bekommerd is om een sterke, onafhankelijke vierde macht, mag zich alweer wat meer zorgen maken. Een nieuwe schaalvergroting is in de maak: twee belangrijke spelers, DPG (eigenaar van VTM, Het Laatste Nieuws, HLN.be, Dag Allemaal, Humo, De Morgen, QMusic en een hele reeks andere merken) en Rossel (eigenaar van Le Soir en Sud Presse) nemen samen RTL België over.
• Dat is veruit de grootste commerciële TV-zender in Franstalig België: samen met de openbare omroep RTBF verdelen ze de TV-markt. Maar de eigenaar van RTL, de gigant Bertelsmann, zette al zijn RTL-stations in de uitverkoop.
• In Frankrijk leidde dat tot een megafusie op de markt – M6 en TF1 gingen samen – om een gigant te maken. En in Nederland greep DPG naast een overname van de Nederlandse RTL, dat in een fusie gaat met Talpa, de groep van John de Mol. Daarbij speelde een zeker oranje-reflex: de Nederlanders hebben steeds meer kritiek op Belgische mediagroepen die hun kroonjuwelen opkopen.
• In België is het dus ook een verdere verschraling van het landschap. Aan Vlaamse kant integreerde DPG al helemaal HLN.be en VTM in elkaar en bouwde één grote redactie om al haar mediamerken met nieuws te bedienen. Zo komt de invloed en kracht van de vierde macht steeds meer in minder handen.
• Voor het bod betalen Rossel en DPG 250 miljoen euro, 215 miljoen cash én een dividend van 35 miljoen dat RTL België aan de moedergroep zal uitbetalen.

Ook op de agenda: De Kamer stemt deze week over de 178 miljoen euro aan krantensubsidies.

• Zowel Rossel als DPG kunnen al jaren rekenen op verkapte staatssteun, en geen klein bedrag. Al jarenlang duwt de federale overheid via een subsidie aan Bpost op de prijs om kranten te laten bussen. En zowel DPG als Rossel bezitten nogal wat papier, dat zo ondersteund wordt.
• De N-VA diende een wetsvoorstel in, waarbij Kamerlid Michael Freilich de 178 miljoen euro per jaar aan subsidie gewoon wil afschaffen. Die subsidies werken marktverstorend en houden een oude technologie onnodig in stand, volgens hem. En bovendien, het gaat om wel erg veel belastinggeld.
• Maar de lobby over die subsidies is gigantisch: niet alleen vanuit Bpost, maar ook de machtige mediabedrijven, waarvan slechts een handjevol dus de markt in België controleert.
• De Kamer stemt in principe morgen en hoewel Open Vld al in vorige legislaturen aangaf de subsidie weg te willen – vicepremier Vincent Van Quickenborne (Open Vld) diende hierover zelfs een wetsvoorstel in – komt die afschaffing er zeker niet.
• PS-minister van Werk Pierre-Yves Dermagne is immers bezig het contract voor een zoveelste keer te vernieuwen. Daarbij zou het totale bedrag wat dalen (er worden ook minder kranten verkocht) en er wordt een luik voorzien om de “digitale transitie” te regelen.
• In Nederland, waar toch wat vragen worden gesteld over die enorme bedragen die de Belgische overheid onrechtstreeks naar “haar” mediabedrijven doorsluist, kreeg de regering ook een officiële vraag op het bord. Freilich stuurde immers via de Kamer een vraag naar de Nederlandse minister van Media Arie Slob: hij vroeg dat Nederland standpunt innam over de kwestie.
• Maar dat doet Slob niet: in een antwoord heeft hij het over “een interne Belgische gelegenheid, waarover wij geen standpunt innemen”. Hij zegt verder ook “geen juridische actie te overwegen” om die subsidie bij de Europese Commissie aan te kaarten. Al eerder is er discussie geweest of het hier al dan niet illegale staatssteun betreft, iets wat de EU niet toestaat.
• Eerder stapten de onafhankelijke dagbladhandelaars tegen de subsidie naar het Europees Hof in Luxemburg. Zij stonden op punt die zaak te winnen, waarna Bpost hen afkocht en zij hun zaak introkken. Voor het beursgenoteerde bedrijf gaat het om een levensbelangrijk dossier.