Wie zich afvraagt hoe Nederland verworden is tot een land waar eigenlijk maar twee mediagroepen meer overblijven, die netjes de markt onder elkaar verdelen, moet naar België kijken. En meer bepaald naar de royale manier waarop de Belgische regering met belastinggeld gooit. Op die manier strijken de twee conglomeraten, DPG en Mediahuis jaarlijks van miljoenen euro’s op, en konden ze hun rooftocht in de Nederlandse media financieren.
Waar dit om gaat: Zowat alle Nederlandse kranten zijn in handen van twee Belgische mediabedrijven: DPG (De Volkskrant, het AD, Trouw, Het Parool, plus een hele reeks regionale kranten) en Mediahuis (NRC Handelsblad, De Telegraaf en een hele tros lokale kranten).
Waarom dit van tel is? Zo heeft dit duo greep op het maatschappelijke debat in Nederland, via hun titels. En in al die jaren streven ze maar naar één zaak: schaalvergroting. Dat is een duur woord om kosten te besparen, redacties eruit te gooien, en van alle kranten een grijze eenheidsworst te maken.
Hoe het in België ging? Beide mediagroepen deden die oefening eerder in hun thuisland. Wie de moeite doet om op één dag zowel De Standaard, Het Nieuwsblad, De Gazet van Antwerpen en Het Belang Van Limburg (allen in handen van Mediahuis) te lezen, weet wat dit betekent: overal duiken dezelfde artikels op, wat ingekort, of misschien met een andere titel of inleiding. Een enorme verschraling: van veel kritische journalistiek is geen sprake meer, als alles hetzelfde wordt en journalistiek verwordt tot knip-en-plakwerk.
The Big Picture: De sleutel tot het financiële succes van DPG en Mediahuis, die elk de ene overname na de andere deden, in Nederland, maar ook in Ierland en Denemarken, ligt goed verborgen in Brussel. Elk jaar halen beide groepen miljoenen euro’s voordeel uit twee maatregelen van de Belgische regering om ‘hun’ media-industrie te beschermen. Papieren kranten betalen geen BTW: een voordeel dat tot 70 miljoen euro per jaar waard is. En daarnaast betaalt de Belgische staat elk jaar 178 miljoen euro (volgens cijfers van het Belgische Rekenhof in 2020) aan Bpost, de Belgische post, om de bedeling van papieren kranten en tijdschriften in België helemaal te subsidiëren.
Waarom je er niets over hoort: Omdat quasi elke krant bij de Belgen in handen is van één van beiden, en ook de andere papieren spelers gretig profiteren van de rijke geldstroom, is er nauwelijks een maatschappelijk debat over. Niemand van de kranten haalt het in z’n hoofd er veel aandacht aan te besteden. Een pijnlijk voorbeeld van hoe mediaverschraling en gebrek aan pluriformiteit werken.
Nu in het nieuws: Vandaag is er voor er eerst in jaren wat discussie over, in de Belgische Kamer. Oppositiepartij N-VA, met 25 zetels wel de grootste in België, stelt voor om de subsidies helemaal af te schaffen. Maar het huidige kabinet De Croo, een bonte coalitie van liberalen, socialisten, groenen en christenen-democraten, wil opnieuw een contract gunnen aan Bpost, om de subsidie verder te zetten. Eind dit jaar loopt immers de huidige concessie van Bpost af.
Wat dit concreet betekent: Zo halen DPG en Mediahuis vermoedelijk elk via die Belgische staatssteun aan Bpost een jaarlijks voordeel van liefst 30 miljoen euro binnen. Belgisch belastinggeld dat vervolgens gebruikt kan worden om buitenlandse overnames te financieren.
Hoe kan dit? De Belgische overheid doet dit al jaren, en schermt met ‘openbare dienstverlening’ als ultiem argument om ook de Europese Commissie te overtuigen. Immers: illegale staatssteun aan bedrijven mag niet van Europa. Maar de Belgen argumenteren dat “nieuws kunnen lezen” een algemeen recht is, dat de staat moet voorzien: je moet dus op tijd je krant in je bus krijgen als burger. Een behoorlijk verouderde manier van naar mediaconsumptie kijken, maar dankzij enorme lobbying van Bpost en de Vlaamse mediasector blijft het belastinggeld vanuit de Belgische staatskas maar vloeien.
De essentie: De systematische schaalvergroting bedreigt essentieel de pluriformiteit in het Nederlandse medialandschap, net zoals dat in België al langer een feit is. Met enkel twee stemmen die overblijven, is de democratie niet voldoende voorzien van een vierde macht, die controleert, bekritiseerd, en zaken aan het licht brengt.
Valse argumenten: Dat de media-sector in ‘nood’ zou zijn, en ‘het water aan de lippen heeft staan’, zoals ze vaak beweren, klopt overigens helemaal niet, als je naar de cijfers kijkt. In crisisjaar 2020 waren dit de resultaten voor beiden, met dank aan het zetje Belgische overheidseuro’s:
- DPG: jaaromzet is 1,76 miljard euro (plus 8 procent), jaarwinst is 178 miljoen euro (plus 39 procent)
- Mediahuis: jaaromzet 990,5 miljoen euro (Plus 132,6 procent), nettowinst is 58,6 miljoen euro (plus 43,9 procent).
