Wat voorafging: De uiterst rechtse PVV van Geert Wilders won de verkiezingen. De nieuwe beweging van Pieter Omtzigt, het centrumrechtse NSC, werd uit het niets de derde partij.

• Sinds de uitslag van de verkiezingen eind november proberen de PVV, het NSC, de BoerBurgerBeweging en de liberale VVD te onderhandelen over een nieuwe regering.
  • De VVD verloor die verkiezingen zwaar. Lijsttrekker Dilan Yesilgöz gaf al snel aan dat de partij vond dat het niet in de regering moest zitten, maar ze wil wel gedoogsteun geven.
  • Omtzigt stelde eisen aan Wilders. Die had zijn toon tijdens de campagne afgezwakt, maar in het programma van de PVV bleven punten staan die volgens Omtzigt een inbreuk pleegden op de rechtstaat, met name Wilders’ gekende anti-Islamstandpunten.
• Het was aan informateur Ronald Plasterk om te kijken hoe de vier partijen dichter bij elkaar konden komen. Daarbij werd steeds duidelijker dat het water tussen Omtzigt en Wilders diep bleef.

Het breekpunt: De cijfers van Plasterk.

• Uit cijfers blijkt dat de overheidsfinanciën er slechter voorstaan dan gedacht. Dat staat in rapporten die informateur Plasterk kreeg. Volgens Omtzigt kan hij zo zijn beloftes aan de kiezer niet waarmaken, en stapt hij uit deze formatieronde.
• Onderliggend is er ook een vertrouwensbreuk: Plasterk zou de cijfers enkele dagen achtergehouden hebben. “Ik wist gisteren nog niet eens van het bestaan van de brieven”, aldus Omtzigt bij de talkshow Humberto.
• Daarnaast spelen de blijvende twijfels over de PVV en Wilders mee in de beslissing van Omtzigt. De sfeer tijdens de onderhandelingen was “niet geweldig”, benoemt hij.
• Wilders zelf reageerde ontstemd: “Ongelooflijk wat teleurstellend. Nederland wil dit kabinet en nu gooit Pieter Omtzigt de handdoek in de ring terwijl we tot vandaag nog in gesprek waren. Ik begrijp er helemaal niets van”, schreef hij op X.
• Yesilgöz zei “zeer verbaasd” te zijn, Caroline van der Plas (BBB) noemde de actie van Omtzigt “verbijsterend”.
• Informateur Plasterk nodigt nu alle lijsttrekkers uit voor overleg, woensdagavond. Voor Omtzigt hoeft dat niet meer, hij wacht het eindrapport af. Wilders, Yesilgöz en van der Plas komen wel.

“Gesprekken zijn niet definitief geklapt”

Gevolgd: Omtzigt laat de deur op een kier, klopt links aan?

• Omtzigt gaf eerder al aan voorstander te zijn van een regering met vakministers, die voorstellen voorleggen aan de Tweede Kamer vanuit hun vakgebied, waar dan met wisselmeerderheden op kan worden gestemd.
• Die mogelijkheid laat hij voorlopig open. Omtzigt wil ook blijven praten, maar dan wel “in een volgende ronde”, wat volgens hem ook “met een andere groep” kan zijn. Hij zet zich op dit moment af tegen een traditionele meerderheidscoalitie op rechts.
• Politiek verslaggever Xander van der Wulp analyseert bij de NOS: “In een kabinetsformatie moet je niet al te veel wegen helemaal afsluiten. Het is dus niet zo dat NSC definitief de stekker eruit heeft getrokken. Je kan ook niet zeggen dat het definitief geklapt is. Maar het is wel duidelijk dat Omtzigt een traditioneel kabinet niet ziet zitten.”
• Op links lijkt Frans Timmermans aan te dringen om mee te mogen doen met gesprekken. Zijn kartellijst PvdA-GroenLinks werd tweede in de verkiezingen, maar de logischere startpositie voor gesprekken was een regering ‘over rechts’.
  • “Problemen kunnen niet blijven wachten op formatie. Nederland verdient leiderschap en oplossingen. Zo snel mogelijk debat om te bepalen hoe nu verder”, tweette Timmermans.
  • Van der Wulp ziet echter weinig ondernemingskansen voor de voormalige Eurocommissaris: “Het ligt niet voor de hand dat hij het initiatief krijgt”.

Conclusie: De teneur in Nederland is dat men weer van voren af aan begint met gesprekken. Volgende week wordt er een nieuwe informateur aangeduid, na een debat in de Tweede Kamer over de formatie. Het is afwachten welke partijen aanschuiven voor gesprekken, mogelijk is dat zonder het NSC, dat nodig is voor een rechtse meerderheidsregering. (evb)