Of het nu een kleintje met stoofvlees is, of oesters in champagnesaus: eten is soms letterlijk een portie geluk. Maar kan voeding ook ons mentale welzijn op lange termijn verbeteren? De wetenschap buigt zich over de ingrediënten van de werkelijke happy meals.
Een uitgebalanceerde mix van proteïnen, koolhydraten en vetten, aangesterkt met een dosis vitaminen en mineralen. In theorie is voeding simpel. Net zoals een auto brandstof nodig heeft, moet ook ons lichaam regelmatig bijgetankt worden om optimaal te functioneren. Maar stel dat je in de toekomst elke maaltijd kon vervangen door één perfect evenwichtige, maar volstrekt smakeloze vloeistof. Wie zou daarvoor tekenen?
Gezouten karamel vs. zelfdiscipline: 3-0
In de praktijk reikt voeding verder dan louter wetenschappelijke bouwstenen voor energie, en nemen factoren als smaak en genot de bovenhand. De geneugte van een nog halfwarm sneetje brood uit een verse zak. Chocolade die zachtjes wegsmelt op de tong. Een perfect gebakken, malse steak. Biologisch gezien misschien niet de meest voedzame brandstoffen voor ons lichaam, wel kleine pleziertjes die voor instant genot zorgen.
Ook daar is al langer een wetenschappelijke verklaring voor. Onze voorkeur voor vette, zoete en zoute smaken komt evolutionair voort uit de drang om te overleven. Calorierijke voeding die veel suiker en vet bevat, activeert het beloningscentrum in onze hersenen, waardoor we een kortstondig gevoel van geluk ervaren.
Zo’n instant shotje dopamine werkt verslavend en zorgt ervoor dat we dat plezierige gevoel opnieuw gaan opzoeken. Daar speelt onze voedingsindustrie dan weer handig op in, door de juiste smaak- en geurstoffen toe te voegen. Grote kanshebbers in het verleiden van onze smaakpapillen zijn voedingsstoffen die vet en suiker combineren, zoals bijvoorbeeld chocolade. Gezouten karamel is al helemaal een winnaar, omdat die de heilige drievuldigheid suiker, vet en zout weet te combineren.
Loopt het water je nu al in de mond? Ook niet toevallig, want hoe meer speeksel je produceert bij het kauwen van een voedingsmiddel, hoe beter onze smaakpapillen bedekt worden met smaak, wat het eetplezier nog meer bevordert. Mayonaise, ketchup, boter en vette dressings en sauzen zorgen niet voor niets dat je extra speeksel gaat produceren.
Emo-eten
Los van fysiologische processen worden onze voedingskeuzes ook onvermijdelijk gestuurd door emoties. ‘Honger is vandaag meestal niet meer de grootste drijfveer om te eten’, verklaart Charles Spence, experimenteel psycholoog aan de universiteit van Oxford. ‘We willen genieten van een lekkere cappuccino in die gezellige koffiebar, liefst met een smakelijk stukje taart erbij. We kiezen daarbij voor voedingsmiddelen die ons psychologisch gezien comfort bezorgen, het zogenaamde comfortfood. Onderzoek heeft aangetoond dat vrouwen daarbij vaker naar zoete smaken zoals chocolade en ijs teruggrijpen, terwijl mannen eerder iets hartigs kiezen zoals een stevig stuk vlees, soep of macaroni met ham en kaas. Alle clichés bevestigd dus. (lacht)’
Dat weinig mensen kiezen voor een krop sla of een appel voor comfort, heeft volgens Spence ook voor een deel met geur te maken. ‘We kiezen voeding niet alleen met onze mond, maar ook met onze neus en ogen. Groenten en fruit beginnen pas te geuren als je ze snijdt of bereidt. Dan wordt het moeilijk concurreren met de geur van versgebakken brood of gesmolten kaas op een pizza. Marketeers en fastfoodrestaurants hebben dat natuurlijk goed begrepen.’
‘Ook fijne herinneringen die we associëren met een bepaald voedingsmiddel kunnen ons extra genot verschaffen’, zegt Spence. ‘Wie zondagochtend associeert met pistolets en gezelligheid in het gezin vroeger, zal vandaag nog steeds met extra veel smaak in een tijgerpistolet bijten.’
Fruitsalade of chocomousse?
Het genoegen van een geurige gebraden kip met kroketjes ten spijt: je hoeft geen voedingswetenschapper te zijn om vast te stellen dat een slaatje gezonder is dan een broodje preparé. Waarom maken we dan niet spontaan voedingskeuzes die beter zijn voor ons lichaam? ‘Ten eerste omdat nog steeds wereldwijd de perceptie heerst dat gezonde voeding niet lekker is, en vice versa’, vervolgt Spence. ‘Weinig mensen zullen spruitjes als ‘comfortfood’ omschrijven. Het tij is de laatste jaren wel lichtjes aan het keren, met de enorme belangstelling – zeg gerust hype – rond voeding en gezondheid. Maar de mentaliteit dat gezond meestal niet lekker is, zit diep ingeworteld.’
‘Ten tweede zijn we als mensen steeds op zoek naar onmiddellijke beloningen voor gesteld gedrag. We weten wel dat we op langere termijn gezonder af zijn met veel groenten en fruit, die onze kans op ziekten als obesitas, diabetes en hart- en vaatziekten inperken. Maar die effecten zullen we pas over enkele jaren zien. We verkiezen instant genot boven langetermijneffecten. Dan is het dilemma tussen chocomousse of fruitsalade snel opgelost.’
Gezond en gelukkig
Langdurige levensvreugde zullen we helaas niet bereiken dankzij de pizza quattro stagioni met een smeuïge laag kaas. Integendeel: het overmatig consumeren van ongezonde, bewerkte voedingsmiddelen wordt in verschillende internationale studies gelinkt aan neerslachtige gevoelens.
Kan bepaalde voeding op lange termijn wel bijdragen tot ons geluk? De vraag is al langer smakelijk voer voor wetenschappers die zich op een raakvlak bevinden tussen voedingswetenschap en psychologie. De Nederlandse socioloog en geluksonderzoeker Ruut Veenhoven van de Rotterdamse Erasmus Universiteit maakte in 2018 een literatuuronderzoek van twintig verschillende studies over het thema, en stelt een rechtstreeks verband vast tussen gezonde voeding en geluk.
In tegenstelling tot wat onze intuïtie zegt, krijgt die hamburger met ketchup concurrentie van echte tomaten. ‘Uit alle geanalyseerde studies blijkt dat gezonde voeding op termijn tot een groter geluksgevoel leidt’, legt professor Veenhoven uit. ‘Ga je specifiek kijken naar welke voeding dat is, dan blijken alleen groenten en fruit een significant voordeel op te leveren. De impact van bijvoorbeeld gezonde vetten uit noten en zaden bleek in de geanalyseerde studies verwaarloosbaar. Vanaf minstens drie porties groenten en fruit per dag is het effect het grootst. In sommige onderzoeken gaat het zelfs om een effect op korte termijn, waarbij je meteen al de volgende dagen een verschil voelt.’
Een Australische studie bij meer dan 12.000 langdurig gevolgde proefpersonen ging dan weer kijken naar effecten op langere termijn. Respondenten die tussen 2007 en 2013 meer groenten en fruit gingen eten, waren binnen de 24 maanden tevredener met hun leven. Het ging om een stijging van de levenstevredenheid met 0,24 punten, wat volgens de onderzoekers vergelijkbaar is met het gevoel dat je ervaart als je na werkloosheid plots een job vindt.
Een gezonder eetpatroon kan de kans op een depressie met 30% doen dalen.
Hoe dat komt, daar heeft professor Veenhoven zelf geen eenduidige verklaring voor. ‘Je zou kunnen stellen dat mensen die uit zichzelf al gezond eten, ook gelukkiger zijn, omdat ze bewuster leven, meer sporten enzovoort. Maar zelfs als je de factor gezondheid wegfiltert uit het onderzoek, dan blijft het positieve effect van veel groenten en fruit nog steeds universeel overeind.’
‘Geluk zit in onze darmen’
De Australische professor Voeding en Psychiatrie Felice Jacka heeft wel een mogelijke verklaring voor het geluksgevoel dat gezonde voeding ons kan bezorgen. De wetenschapster en directeur van het ‘Food & Mood Centre’ van de Deakin University doet al bijna tien jaar onderzoek naar het verband tussen ons eetpatroon en mentale gezondheid – een relatief nieuwe tak in de wetenschap.
‘Ons lichaam en brein worden doorgaans als twee aparte onderdelen bekeken, terwijl ze met elkaar in verbinding staan’, legt Jacka uit. ‘Zo heeft ons voedingspatroon rechtstreeks impact op de hippocampus in onze hersenen, die onder andere instaat voor onze mentale gezondheid. Wat we in onze mond stoppen, heeft wel degelijk veel invloed op hoe we ons voelen op langere termijn.’
Volgens het onderzoek van Jacka kan een gezonder eetpatroon de kans op een depressie met 30 procent doen dalen. De sleutel tot geluk ligt volgens de wetenschapster op een onverwacht duister plekje: onze darmen. ‘Een goed werkende darmflora zorgt ervoor dat het aminozuur tryptofaan omgezet wordt in serotonine’, zegt Jacka. ‘Dat is een neurotransmitter die onder meer slaap, eetlust en humeur regelt. Verschillende antidepressiva werken trouwens ook in op de aanmaak van serotonine. Uit onderzoek blijkt dat het merendeel van die neurotransmitters in onze darmen gevormd wordt. Hoe gezonder de darmflora, hoe meer serotonine. Een evenwichtig dieet met een goed werkende darmflora tot gevolg zijn essentieel om je goed te voelen.’
Wat zo’n evenwichtig dieet dan wel is, daar is volgens Jacka geen gouden formule voor. Maar zoals verwacht, domineren pizza’s en chocoladecake de lijst niet. ‘Plantaardige vezels uit groenten en fruit, peulvruchten en volle graanproducten hebben een positieve impact op de darmflora. Ook gefermenteerde groenten helpen, naast gezonde vetten uit bijvoorbeeld avocado, vis en olijfolie.’
In de populaire wetenschap wordt weleens uitgepakt met sappig klinkende goodmoodfoods, specifieke groenten en fruit die zouden helpen bij de aanmaak van serotonine en zo ook ons gemoed verbeteren. Banaan zou veel tryptofaan bevatten, en ook spinazie, broccoli en champignons zouden ons niveau van serotonine stabiliseren. ‘Onzin’, stelt Jacka onomwonden. ‘Ons lichaam is veel te complex om de impact van individuele voedingsmiddelen op onze gezondheid te kunnen meten. In plaats van je te fixeren op wondermiddeltjes, kun je beter voor een gevarieerd voedingspatroon zorgen.’
Eentje met veel groenten en fruit dus. En af en toe dan tóch dat stukje chocolade, dat glas wijn of die dubbele cheeseburger met ketchup én mayonaise. Want zoals Veenhoven besluit: ‘Je moet natuurlijk niet elke dag wijn gaan drinken en friet gaan eten. Maar die kleine prettige momentjes af en toe, die horen ook bij het leven.’
