Wereldwijd zoeken instellingen naar een vaccin tegen Covid-19, maar volgens de meeste vaccinologen moeten we daar nog zo’n 18 maanden op wachten. Om het vaccinonderzoek drastisch te versnellen komen wetenschappers met een radicaal voorstel op de proppen: doelbewust gezonde mensen besmetten met het coronavirus om sneller vaccins te testen.

Op 12 januari deelden Chinese wetenschappers de genetische sequentie van Covid-19 met de wereld, minder dan een week nadat ze het virus isoleerden in Wuhan. Eind januari waren farmaceutische bedrijven en onderzoekscentra over de hele wereld al in de weer met die genetische gegevens om een vaccin te ontwikkelen. Toch nemen deze studies nog relatief veel tijd in beslag: de farma-industrie verwacht dat het in het beste geval een jaar zal duren vooraleer er een vaccin op de markt komt.

In een voorstel gepubliceerd door de Universiteit van Harvard deze week, menen wetenschappers dat het ook sneller kan. Een van de grootste hindernissen in de ontwikkeling van een vaccin is om aan te tonen dat het ook effectief werkt. Dit wordt doorgaans gedaan in grote zogeheten fase III-studies, waarbij duizenden deelnemers ofwel een vaccin ofwel een placebo krijgen. Onderzoekers volgen dan nauw op wie besmet raakt en wie niet.

Maar omdat het coronavirus in zo’n sneltempo wereldwijd om zich heen grijpt, stellen de auteurs voor om deze fase III-studies te omzeilen door zogeheten ‘human challenge’-onderzoeken. Dat houdt in dat een honderdtal gezonde jonge vrijwilligers in een gecontroleerde omgeving doelbewust aan het virus wordt blootgesteld. Vervolgens kijken de onderzoekers of zij die het potentiële vaccin krijgen, aan een infectie ontsnappen.

De auteurs van het artikel, Peter Smith van het London School of Hygiene & Tropical Medicine en Nir Eyal, directeur van het centrum voor bio-ethiek aan de Rutgers Universiteit in New Jersey, vertellen aan Newsweek België hoe zo’n studie veilig en ethisch kan worden uitgevoerd. ‘Ik denk dat dat het het proces met enkele maanden, mogelijk zelfs met wel zes maanden, zal versnellen’, klinkt het.

Waarom moeten we zo’n ‘human challenge’-studie voor een vaccin overwegen?

Smith: ‘Bij fase III-studies kost het normaal gesproken heel veel tijd om duizenden deelnemers samen te brengen en hen voor een langere periode te volgen. Ons voorstel is dus dat je dat proces aanzienlijk zou kunnen versnellen door een aantal vrijwilligers te rekruteren zodat je veel sneller een antwoord krijgt op de vraag of het vaccin al dan niet werkt. Hoe sneller we een vaccin hebben, hoe sneller het mogelijk is om dit tij daadwerkelijk te keren.’

Eyal: ‘In de huidige crisis zou een verkorting van enkele maanden gemakkelijk kunnen worden vertaald in vele duizenden geredde levens. Een andere voordeel is dat zo’n studie ook veel minder deelnemers in gevaar zou brengen dan een fase III-studie, waar duizenden mensen risico lopen.’

Op welke basis zouden de deelnemers geselecteerd worden? 

Smith: ‘We raden aan om alleen mensen te nemen met een laag risico op het ontwikkelen van een ernstige ziekte of infectie. We stellen ook voor dat ze oud genoeg moeten zijn om echt volledig te begrijpen waarvoor ze zich opgeven. Daarom raden we aan om mensen tussen de 20 en 45 jaar te nemen met een relatief laag risico op het ontwikkelen van ernstige complicaties in vergelijking met oudere mensen. Een aantal mensen hebben ons al gemaild om zich aan te bieden als vrijwilliger.’

Welke risico’s lopen de deelnemers? 

Smith: ‘Het ergste dat kan gebeuren, is dat ze sterven. Maar voor deze doelgroep verwachten we dat het sterftecijfer waarschijnlijk minder dan 1 procent is. Als je geïnfecteerd raakt, is deze ‘human challenge’-studie eigenlijk de optimale situatie omdat je intensief toegang hebt tot de beste medische zorg. Omdat je zo goed opgevolgd wordt, heb je waarschijnlijk een betere kans om geen ernstige ziekte te krijgen of niet te sterven vergeleken met de normale gezondheidszorg, die de komende weken het gevaar loopt overrompeld te worden. Als we geen vaccin ontwikkelen, zullen mensen in die leeftijdsgroep waarschijnlijk toch op een bepaald moment besmet raken.’

Is het ethisch? 

Smith: ‘Ik weet zeker dat dit een onderwerp van discussie zal zijn, maar in de huidige omstandigheden, met zo’n hoge sterftecijfers door het coronavirus denk ik dat een aantal mensen, ethici of niet, dit een redelijk voorstel zullen vinden.’

Eyal: ‘De belangrijkste ethische vraag over een ‘human challenge’-onderzoek is of het veilig genoeg is. We tonen ook dat er een manier is om de studie verrassend veilig te maken. Men zou ervoor moeten zorgen dat de infectie tijdens de proef regelmatig wordt gecontroleerd en dat de deelnemers gemakkelijk toegang hebben tot alle beschikbare geneesmiddelen (die mogelijk al bestaan ​​op het moment van de studie) en tot intensieve zorgen.’ 

‘Een andere vraag is of de vrijwilligers het risico begrijpen voordat ze zich aanmelden. Daarom stellen we voor om de deelname alleen te beperken tot volwassenen. Daarnaast moeten we bepaalde tests beschikbaar maken zodat we alleen mensen in gevaar brengen die precies weten waar ze aan beginnen, en die, misschien uit nobel altruïsme, besloten dat dit hun verlangen is. Weer een andere vraag is of een dergelijk onderzoek gezinsleden van deelnemers in gevaar brengt. Voor de duidelijkheid: zolang deelnemers besmettelijk blijven, blijven ze ook in de isolatiecentra.’

Zijn er al eerder gezonde mensen bewust besmet geweest met een ziekteverwekker?

Smith: ‘Ja, dit soort onderzoeken wordt vrij vaak uitgevoerd om vaccins tegen malaria te testen en ze zijn eerder gebruikt voor vaccins tegen tyfus, influenza en cholera. Maar het verschil met die infecties en Covid-19 is dat er voor al die aandoeningen effectieve behandelingen bestaan. Op dit moment hebben we dat voor het coronavirus nog niet. Tegen de tijd dat zulke ‘human challenge’-studies zijn opgezet, is het echter mogelijk dat de situatie is veranderd: misschien hebben we over een paar maanden wel medicijnen die effectief zijn tegen Covid-19. Dat zou het uitvoeren van deze challenge-onderzoeken iets minder controversieel maken.’

Moeten de deelnemers betaald worden?

Smith: ‘Er is een labo in Londen dat al een oproep heeft gedaan om gezonde vrijwilligers te rekruteren voor zo’n onderzoek en zich te laten besmetten (testlab hVIVO kreeg twee weken geleden al 9.000 aanmeldingen, red.). Ze zouden elk 3.500 pond krijgen voor deelname aan die onderzoeken. Maar je zou zeker kunnen stellen dat er mensen zijn voor wie 3.500 pond veel geld is en dat zou een ongepaste aansporing zijn. Dus ik zou me persoonlijk ongemakkelijk voelen als ik mensen veel geld zou betalen om deel te nemen aan deze studies.’

Eyal: ‘Voor sommige onderzoeken is het vaak een complexe kwestie of deelnemers al dan niet moeten worden betaald. Maar om het volledige vertrouwen van de gemeenschap in dit onderzoek te behouden en om geen misbruik te maken van de armen, is het mijn persoonlijke mening dat het beter zou zijn dat we deze studie uitvoeren zonder financiële verloningen.’

Peter Smith is hoogleraar tropische epidemiologie aan de London School of Hygiene & Tropical Medicine. Hij leidde er de faculteit van Infectieziekten en Tropische Ziekten van 1997 tot 2002. Hij is lid van van verschillende internationale wetenschappelijke adviescommissies, waaronder de European and Developing Countries Clinical Trials Partnership (EDCTP) en verschillende commissies van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Nir Eyal is de directeur van het centrum voor bio-ethiek aan de Rutgers Universiteit in New Brunswick, New Jersey, waar hij gespecialiseerd is in ethische kwesties rond onderzoek bij menselijke deelnemers in onder meer vaccinproeven voor opkomende infecties. Daarvoor werkte hij dertien jaar aan de Harvard Medical School.