Verschillende economen publiceerden de voorbije dagen oproepen on serieus werk te maken van hervormingen. Ook een aantal politici stelde zich vragen bij de softe benadering van onze dramatische overheidsfinanciën. Het gebrek aan elke sense of urgency om een en ander recht te trekken verrast nog amper. Opvallend daarom was het pleidooi van Conner Rousseau (Vooruit) die zich opwond over het uitblijven van akkoorden rond de pensioenen én rond de fiscale hervorming. “Als straks de extremisten winnen, moet niemand verschieten. De anderen moeten het dan maar uitleggen waarom ze het verkloot hebben”, zo sneerde hij naar z’n coalitiepartners. Naar goede gewoonte baarde de pensioenberg na Rousseau’s uithaal weinig meer dan een muis. Hervormen heeft namelijk geen zin meer. Omdat een derde partij betaalt.
Volgens de Europese Commissie stevent ons land bij ongewijzigd beleid af op een overheidsschuld van 130 procent van het bbp in 2030. In een van de (nog altijd vrij gematigde) risicoscenario’s van die Commissie wordt dat zelfs 140 procent. Daarmee zou onze overheidsschuld boven het historische piekniveau van 138 procent uit 1993 klimmen. Met een overheidsschuld van meer dan 100 procent staat België vandaag al in het rijtje van de club Med-landen. Tegen de achtergrond van de enorme budgettaire inspanning die ons te wachten staat, is het niveau van het huidige beleidsdebat dan ook ronduit verbijsterend.
Net daar wringt de schoen, want het grote Europese verhaal, waarin de Europese Centrale Bank (ECB) niet langer een bij- maar een absolute hoofdrol opeist, is de voorbije jaren getransformeerd van een beleid dat populisten wilde ontmoedigen tot een beleid dat populisten vetmest. Het tegenovergestelde van het gewenste effect wordt bereikt.
In Frankrijk beloonden de cadeaus vooral Le Pen en Mélenchon
Voorbeelden zijn er genoeg. In zijn eerste ambtstermijn weigerde de Franse president Macron de pensioengerechtigde leeftijd bij onze zuiderburen op te trekken. Hij beschikte toen nochtans over een meerderheid in het parlement. Tijdens de laatste parlementsverkiezingen beloonde de kiezer daarvoor niet Macron, maar extreem-rechts en extreem-links. De Franse staatsschuld is tussen 2012 en vandaag verdubbeld. De ECB verstrekte Macron ononderbroken goedkope leningen en begon daarna zelfs Frans staatspapier op te kopen. De geldpers draaide overuren. Wie profiteerde? Marine Le Pen en Jean-Luc Mélenchon.
Italië: Fratelli d’Italia nu de grootste
Dan is er Italië, waar elk gerucht over een mogelijke belastinghervorming de kiezer in de armen van populisten duwt. In de meest recente peiling staan de Fratelli d’Italia van Giorgia Meloni op kop. De partij – die nog nooit regeerde – is nu groter dan de Lega Nord van Matteo Salvini en de Vijfsterrenbeweging van Giuseppe Conte. Twee populistische partijen die wel al van de macht proefden en kiezers verloren, zoals uit onderstaande tabel blijkt. Meloni ontkent trouwens dat haar partij extreem-rechts is. Ze gebruikt liever de benaming ‘uiterst streng, meritocratisch en conservatief rechts’.
Populistische opwinding in een EU-land triggert zonder uitzondering een reactie uit Brussel. Toen vorige maand de rente op Italiaans staatspapier begon te klimmen, belegde de ECB – over het hoofd van Rome heen – onmiddellijk een spoedvergadering om de markten te kalmeren. Christine Lagarde beloofde “een fragmentatiemechanisme voor de renteniveaus” om risico’s te voorkomen. Finance speak om hervormers op voorhand al op afstand te houden. De kapitaalmarkten stapten onmiddellijk mee in het verhaal. Niet ondanks, maar net door zulke maatregelen is populistisch stemmen het Italiaanse businessmodel geworden.
Ook bij ons elke dag een nieuw ideetje
Ook in ons land winnen de populisten terrein. Zowel de PTB/PVDA als de met steeds extremere eisen regerende PS op links en Vlaams Belang op rechts halen stevige winsten in de laatste peilingen. Maar ook de Vivaldi-partijen laten zich niet onbetuigd. “Ecolo wil 30.000 euro startkapitaal voor elke 25-jarige (4 miljard op jaarbasis), MR-voorzitter Bouchez droomt van een basisinkomen van 1.000 euro voor iedereen (zelfs met verregaande besparingen in de sociale zekerheid kost dat al snel 50 miljard op jaarbasis), … Zowat elke dag duikt er wel een nieuw ideetje op”, schrijft Bart Van Craeynest elders op deze site. “De quasi-continue reeks van politieke ballonnetjes voor nieuwe overheidsuitgaven staat nochtans in schril contrast met de wankele toestand van onze overheidsfinanciën.”
Maar hervormen stond nooit hoog op de prioriteitenlijst van de hedendaagse politicus, cadeaus uitdelen daarentegen… Dagelijks miljarden euro drukken heeft een tijd goed gewerkt. Tot het dat niet meer doet. Hervormers stonden ooit voor de toekomst, vandaag staan ze moederziel alleen. Er is een derde partij die betaalt. En de kiezers weten dat.
