Zonder oorlog of staatsgreep koos het ene na het andere ontwikkelde land de voorbije 24 maanden voor een autoritaire versie van democratie. Er is sprake van een politieke grondverschuiving die voor miljoenen mensen onbegrijpelijk blijft. Traditionele partijen en conventionele politici worden bij verkiezingen door populisten van de macht verdreven. Een aantal probeert terug te slaan, maar vooralsnog met weinig effect. Hoe je ‘populisme’ ook definieert, dat het aan de winnende hand is, kan niemand ontkennen.
Academici die onderzoek voeren naar het fenomeen komen ongeveer tot dezelfde conclusie: het is de economie die deze grondverschuiving heeft veroorzaakt. De financiële crisis heeft de link tussen democratie en stijgende levensstandaarden verzwakt, terwijl populisten en aan extreme ideologieën gebonden media op tv en internet de hetze tussen de verschillende bevolkingslagen verder aanwakkeren. Kanalen als Twitter en Facebook zetten de traditionele media dan ook nog eens gewoon buitenspel.
Traditionele waarden, het succesrecept voor onzekere tijden
Deze populisten schermen verder graag met hun steun voor ‘traditionele waarden’, meestal gaat het om een revisionistische kijk op de eigen geschiedenis en nationalistische retoriek. Dat blijkt een succesrecept voor onzekere tijden. “Want net dan vertoont de bevolking een grotere neiging om sterkere leiders met een assertief karakter te verkiezen boven kandidaten die meer voor compromissen openstaan,” zegt Hemant Kakkar van de London Business School. Een voorkeur dus voor sterke leiders die niet teveel met het parlement en verkiezingen rekening hoeven te houden.
© Getty Images
Is autoritarisme onvermijdelijk?
Is autoritarisme in moeilijke tijden daarom onvermijdelijk geworden? In zijn boek ‘The Road to Unfreedom‘ schrijft Timothy Snyder (universiteit van Yale) van niet. Het grootste gevaar schuilt volgens hem in de gedachte dat autoritarisme onvermijdelijk is. Democratie noch autoritarisme zijn onvermijdelijk, zegt Snyder, maar autoritarisme wordt wel waarschijnlijker wanneer de uitdagingen die de democratie net moeilijker maken niet worden aangepakt.
Buitenmaatse, vaak flamboyante persoonlijkheden
Buitenmaatse, vaak flamboyante persoonlijkheden zoals de Rus Vladimir Poetin, de Filippijn Rodrigo Duterte, de Hongaar Viktor Orban, de Turk Recep Tayyip Erdogan en uiteraard ook Donald Trump versterken deze trend, die nu ook in kleinere landen voet aan de grond krijgt. “Deze mensen zijn succesvol omdat ze zichzelf naar voren schuiven als ‘de stem van het volk’ en daarom van de echte democratie, terwijl ze de democratische waarden net ondermijnen,” zegt Roberto Stefan Foa, die les geeft aan de universiteit van Melbourne (Australië).
© EPA
Het meest recente voorbeeld is misschien wel Donald Trump, die in Brussel zijn Navo-bondgenoten aanviel, daarna in Helsinki zijn Russische collega Poetin het hof maakte, om twee dagen later ermee te dreigen Iran van de wereldkaart te vegen. Uit peilingen blijkt dat zulk gedrag de populist niet verzwakt, maar net sterker maakt.
[Tussen de hiernaast gepubliceerde tweet , gericht aan het adres van de Iraanse president Rouhani en de resultaten van een door Trumps favoriete tv-kanaal Fox News onder Republikeinse kiezers gehouden peiling inzake de tevredenheid over zijn werk (tweet rechtsonder) liggen minder dan 3 dagen.]
Populisme en de verschuiving van de globale rijkdom
In een artikel dat in april op de website van Foreign Affairs werd gepubliceerd, leggen Foa en zijn collega Yascha Mounk van de universiteit van Harvard een link tussen deze nieuwe vorm van politiek bedrijven en de verschuiving van de globale rijkdom. Die sijpelt stilaan maar zeker weg uit de democratieën die na de Tweede Wereldoorlog in West-Europa ontstonden en de Koude Oorlog tegen Moskou moesten doorstaan. Volgens beide academici zullen ondemocratische landen als China, Rusland en Saoedi-Arabië binnen vijf jaar samen rijker zijn dan de westerse liberale democratieën. Dat zorgt in het Westen voor een schok, omdat met andere woorden autocratische regimes ons nu kunnen beconcurreren op het vlak van de economie. Vele landen merken ook dat het autocratische pad, met China als grote voorbeeld, lucratief kan zijn.
© Getty Images
Men moet niet democratisch zijn om rijk te worden
China is zelfs het levende bewijs van een buitengewoon energieke economie die tot stand kwam binnen een autoritair systeem. China levert ook het ultieme bewijs dat – in tegenstelling tot wat de Amerikanen decennialang beweerden – men niet democratisch hoeft te zijn om rijk te worden.
Zoals andere grootmachten het haar hebben voorgedaan bouwt China nu aan een infrastructuur – het One Belt, One Road Initiative – die zijn bereik over de ganse wereld hele wereld moet uitbreiden.
Dat project wil 65% van de wereldbevolking en een kwart van het globale bbp rechtstreeks verbinden met China, berekende McKinsey. Indien het project wordt gerealiseerd zoals het vandaag is bedacht, zal een groot deel van de wereldhandel gelinkt zijn aan de Chinese economische strategie.
Op die manier profileert een autoritair regime zich als de evenknie van een westerse maatschappij die er niet eens in slaagt haar middenklasse te beschermen.
China: een autocratie met democratische kenmerken
Volgens professor Yuen Yuen Ang van de universiteit van Michigan, wordt het model van Beijing op grote schaal verkeerd begrepen en is China weliswaar autoritair, maar ook veel meer dan dat. Het land is er volgens haar in geslaagd strenge regels te mixen met ‘gerichte improvisatie’.
“China moet daarom worden beschouwd als een”autocratie met democratische kenmerken.”
Wie alvast voor het Chinese model gewonnen lijkt, is de kersverse Pakistaanse premier Imran Khan:
“Ik wil het Chinese model, want wat zij gedaan hebben is ongelooflijk. De manier waarop zij de armoede hebben verdreven, dat is nooit gezien in de wereldgeschiedenis.”
© EPA