Coup de théâtre vanmorgen bij de Vlaamse groenen: hun voorzitter stapt op. Meyrem Almaci (Groen) geeft na 8 jaar voorzitterschap de fakkel door. Daarmee verraste Almaci qua timing toch heel haar partijtop, maar niet ten gronde: de top wist wel al langer dat het op was voor de voorzitter, die na corona zich meer wilde oriënteren op haar familie. Daarmee opent er plots een vacature aan de top van de Belgische politiek: Groen schrijft interne verkiezingen uit die binnen zes tot acht weken beslecht moeten worden. Niemand is nu al kandidaat, maar de logische namen zijn Björn Rzoska, Wouter De Vriendt, of wie weet, Kristof Calvo. De ministers van Groen, Petra De Sutter, Tinne Van der Straeten en Elke Van den Brandt passen hoe dan ook.

In het nieuws: “Ik ben niet onmisbaar”, zo zegt Meyrem Almaci (Groen)

De details: Het juiste moment kwam er na het federale energieakkoord, nu geeft ze de sleutels van haar partij door.

• Het was Almaci ten voeten uit, met een speech die kenmerkend lang duurde, maar ook emotioneel en tegelijk vurig was, waarmee één van de langst zittende voorzitters de top van de Wetstraat uitwuifde.
• “Het is zoeken geweest, dat hoef ik niet te verbloemen. Zoeken. Maar we zetten een proces van politieke vernieuwing in, en dat zal zonder mij zijn.”, zo stelde Almaci vanmorgen op haar partijhoofdkwartier ‘Green House’, waar zowel Groen en Ecolo huizen vlak aan het Barricadenplein.
• Almaci deed niet flauw over het feit dat haar voorzitterschap een “hele zware uitdaging was geweest”, en dat ze nu vooral op haar gezin wil focussen:
  • “Ik ga als een frisse lentebries nu mijn familie een beetje meer dragen, zij die mij het meest hebben moeten missen”, zo nam Almaci op het eind afscheid, waarna een langgerekt applaus vormde van de partijtop rondom haar.  
  • “Mijn twee kinderen hebben nooit anders geweten dan dat ze een moeder hadden die heel hard werkte, en nooit thuis was. En daarna in corona een mama die veel thuis was, maar niet met het hoofd erbij. “
• Het moment zelf was goed voorbereid en netjes gepland, met bevriende media op voorhand ingeseind, maar tegelijk was het toch een plan dat maar in beperkte kringen bekend was: dat ze opzij zou gaan. De timing hield ze netjes voor zichzelf, om geen lekken te creëren. “Het was zoals zwangerschap, een goed moment is er dan ook nooit. Wij waren dus ook wat verrast over de timing”, zo stelde een partijtopper.
• Opvallend: Almaci had zelf erg goed over het podium nagedacht, waarop ze haar laatste kunstje als voorzitter wilde opvoeren. Zo stond er op het spreekgestoelte een papieren kraanvogel, gevouwen door haar jongste zoon en ook de geluksteen van haar oudste zoon lag erop. Daarnaast foto’s van haar beide grootmoeders op de achtergrond, en haar favoriete gedicht, “I’ll rise” van activiste Maya Angelou: kwestie van de perszaal helemaal persoonlijk Feng shui te maken voor haar afscheid.
• Waar wel consensus over was: de aartsmoeilijke energiedeal, en vooral het openblijven van de kerncentrales, was een kaap die nog gerond moest worden door Almaci zelf, als voorzitter. Eens die genomen was, afgelopen vrijdag, kon het scenario van een exit in werking worden gezet.
• “Ik dacht er al een tijdje aan om mijn mandaat als voorzitter op het juiste moment terug te geven”, zo stelde Almaci zelf. “Maar zelfs al heb je in marmer gebeiteld, dan nog is het niet evident. Ikzelf wilde het eerder gisteren dan vandaag.”

De essentie: Groen had behoefte aan nieuw leiderschap.

• Verschillende kopstukken gaven de afgelopen maanden, na de slopende periode van de Vivaldi-onderhandelingen, al aan dat het ‘op’ was met het voorzitterschap van Almaci. Ook zijzelf kon overigens, los van de emotie, die analyse maken.
• Daarbij speelden verschillende elementen, maar zeker het feit dat de relaties met haar brede top, de Parlementsleden in de Kamer en het Vlaams Parlement, niet evident waren. Twee keer, zowel bij de verkiezing in 2014, toen ze tegen Elke Van den Brandt (Groen) kandidaat was, en in 2019, toen Björn Rzoska haar uitdaagde, schaarde heel het kader zich achter de tegenstander. Twee keer won Almaci nipt.
• Haar eigengereide stijl, haar langdradige tussenkomsten, haar verrassende casting ook bij de samenstelling van Vivaldi: het maakte dat het steeds minder boterde aan de top. En ook de ‘pyrrusoverwinning’ van 2019, toen Groen torenhoog stond in de peilingen, maar dat niet kon verzilveren, werd toch mee op haar conto geschreven.
• De interne frustraties tijdens de onderhandelingen over de federale regeringsvorming liepen daarnaast ook hoog op: Almaci wilde op geen enkel moment echt een lijn openen naar enig alternatief voor een Vivaldi-coalitie, terwijl onder meer Rzoska actief pleitte om minstens een scenario op tafel te leggen waarin wél met N-VA gepraat kon worden.
• De zaak verzuurde helemaal nadat Calvo geen minister werd, en Almaci De Sutter aanduidde als vicepremier. Almaci kreeg bakken kritiek uit eigen rangen, on en vooral off the record. Die casting wordt vandaag nochtans gezien als een goede zet: de groene vicepremier oogst over het algemeen lof in de Wetstraat voor haar optreden binnen de regering. Maar tegelijk vervreemdde Almaci een heel pak aanhangers van Calvo nog meer van zich.
• Ondertussen verzwakte het electorale verhaal ook schijnbaar: in de peilingen heeft Groen steeds meer een probleem. Een nieuwe peiling, nu vrijdag verwacht, belooft geen beterschap voor de groenen. 

En nu? Een simpel spel van eliminatie levert een paar logische namen.

• Groen krijgt nu op korte termijn een nieuwe voorzitter. Statutair gezien kan het partijbureau een opvolger aanduiden, maar de consensus is dat er een nieuwe voorzittersverkiezing komt, waarbij alle leden kunnen stemmen.
• Essentieel daarbij: een wijziging in de procedure na de vorige verkiezing, maakt dat alle leden deze keer ook gewoon online kunnen stemmen en niet meer naar een congres in Brussel moeten afzakken. Die regel, met fysieke aanwezigheid, was voor velen de verklaring dat Almaci het twee keer haalde: het zijn vooral dan de meest overtuigde leden, de echte militanten die stemmen, en niet de meer ‘sympathiserende’ leden, die minder overtuigd of ‘fundi’ zijn.
• Hoe dan ook: drie van de belangrijkste kopstukken zijn geen kandidaat, de ministers. Petra De Sutter (Groen) was daarover al formeel, zij blijft vicepremier. En ook Van den Brandt die als Brussels minister erg veel profiel gaf aan haar partij in de hoofdstad blijft op post. “En Tinne heeft de grote miserie op haar departement nu wel gehad, waarom zou zij nu doorgaan?”, zo stelt een insider affirmatief.
• Dat laat de race open voor de iets mindere goden in de partijhiërarchie. Een zekere logische kandidaat is Björn Rzoska, de fractieleider in het Vlaams Parlement, en de tegenkandidaat van Almaci die het in 2019 nipt niet haalde. Rzoska wilde vandaag geen commentaar kwijt, “eerst Meyrem haar afscheid”, zo stelde hij. Maar alles wijst erop dat hij nu zijn kans grijpt.
• Daarnaast is er Wouter De Vriendt, die als fractieleider in de Kamer ook een goede beurt maakte, en in het verleden ook al zijn ambities niet onder stoelen of banken stak. De vraag is of er een consensus ontstaat rond één van beiden, en zich zo een makkelijke race aftekent.
• Eén onberekenbare factor is misschien Kristof Calvo. Het eeuwige talent van Groen trok zich wat terug na de teleurstelling van oktober 2020, en gaf het fractieleiderschap door. In Nederland kon hij zich herbronnen, maar hij heeft niets van zijn vuur verloren. Alleen: is hij een kandidaat die alle leden achter zich zou krijgen, zeker in een open race? En heeft hij zin en ambitie? Op dat vlak is het koffiedik kijken.
• Tenslotte is en blijft Groen een moeilijk voorspelbare en weinig hiërarchische partij, waar andere ambitieuze parlementsleden, zoals Vlaams Parlementslid Jeremie Vaneeckhout, of wie weet zelfs een ervaren rot Stefaan Van Hecke een kandidatuur zouden durven wagen.
• Almaci zelf spreekt zich niet uit over de race. Ze blijft voorlopig gewoon Vlaams Parlementslid en zoekt de luwte wat op. “Een zomervakantie zonder zorgen, met de familie, dat is eigenlijk op dit moment het eerste en enige objectief”, zo is te horen. Afgeschreven is de veertiger uiteraard niet voor haar partij. De kans lijkt erg groot dat ze tegen 2024 klaar is om de groene lijst in haar thuisstad te trekken, en zo burgemeester Bart De Wever (N-VA) uit te dagen. 

The Big Picture: Dit kan invloed hebben op de federale coalitie.

• Met Almaci verdwijnt ook één van de meest stabiele partijvoorzitters. “Ik was geen voorzitter voor wie de week geslaagd was wanneer alle tweets en columns die week over mij gingen”, zo stelde ze, waarbij ze als raad meegaf “niet alles te geloven wat de gazetten schrijven”.
• Feit is dat Groen erg graag in Vivaldi stapte met Almaci, en dat er zelden tot nooit dreigementen of profilering van het partijhoofdkwartier uitging. Zelfs in het meest moeilijke dossier van al, de kernenergie, die toch mag gelden als grote trofee van de regeringsdeelname, onderging Groen meer de discussie dan dat de voorzitter de toon van het debat zette.
• Dat alles leidde zoals gezegd nog niet tot succes in peilingen, integendeel. Terwijl de socialisten met Vooruit plots veel groter zijn, voelt Groen de hete adem in de nek van de PVDA.
• Met een nieuwe voorzitter komt er straks hoe dan ook een nieuwe bezem aan het roer, en die zou wel eens veel straffer willen gaan vegen. Niet bepaald goed nieuws dan voor premier Alexander De Croo (Open Vld), die nu al een paar sterke persoonlijkheden als partijvoorzitters moet proberen te managen. 

In het nieuws: “Nuttig, maar het weegt te licht”, zo zegt het ABVV, over de maatregelen van de regering om de energieprijzen te dempen.

Gevolgd: Een grote vakbondsactie vandaag. Die is meer dan symbolisch.

• Vanmorgen op de Kunstberg, in hartje Brussel aan het Centraal Station, blaast het ABVV verzamelen. Noem het nog geen betoging, maar een “mobilisatie”, een eerste speldenprik in wat een heet sociaal voorjaar dreigt te worden. “Energiefacturen, prijzen aan de pomp, rekeningen in de winkelkassa… Het wordt allemaal te veel, we hebben dringend ademruimte nodig”, zo is de kreet waaronder de vakbond verzamelen blaast.
• Het is een startschot van een reeks acties: op 22 april zijn er regionale acties, op 20 juni is er een nationale betoging voor meer loon, waarop alle drie de vakbonden zullen marcheren, en tussendoor is er de klassieke 1 mei en Rerum Novarum op 26 mei.
• De eisen zijn simpel: de koopkracht, de lonen, moeten omhoog, zo vindt het ABVV/FGTB. Zeker aan Franstalige kant speelt daar de politiek mee: de links radicale PVDA-PTB is helemaal doorgedrongen in het FGTB, en oefent nu al maanden druk uit.
• De realiteit is natuurlijk dat de vakbondsleden, en niet alleen zij, geconfronteerd worden met een brutale financiële werkelijkheid. Hun respons is naar de werkgevers te kijken, maar eveneens naar de regering.
• Daarbij sluit het ABVV-eisenpakket netjes aan bij wat de PS en Vooruit ook aan de regeringstafel eis(t)en: definitief de btw op gas naar 6 procent, het sociaal tarief definitief voor een grote groep, de invoering van een omgekeerd cliquetsysteem. Daarnaast opvallend: ze willen dat de overwinsten van de energiebedrijven worden afgeroomd, een erg actueel debat.

Een klassieker: Het gaat, alweer, over de wet van ’96.

• Plus: er is de ondertussen eeuwige eis van de rode vakbond om de loonnormwet aan te passen én tegelijk wel de automatische loonindexatie te behouden. Dat laatste is nochtans de doos van Pandora. Die loonnormwet, of de ‘wet van ’96‘, regelt dat de lonen in België niet sneller kunnen stijgen dan in de buurlanden. Ze werd aangescherpt door de Zweedse regering, en sindsdien spreken de vakbonden van ‘sjoemelsoftware’: er zijn haast geen marges meer om over te onderhandelen.
• Dat leidde in 2021 tot zware sociale spanningen: de vakbonden wilden de wet weg, de socialisten en met name de PS ook. Maar zeker de Vlaamse liberalen zien het als hun ultieme trofee binnen Vivaldi, dat ze die ‘Zweedse erfenis’ gaaf hebben kunnen houden.
• Alleen, voor 2023 tekent zich nu al heel duidelijk af dat er geen enkele marge zal zijn om over te onderhandelen, als de wet wordt gevolgd: de automatische indexering van de lonen is een haast uniek systeem in België, dat ervoor zorgt dat de koopkracht grotendeels beschermd is tegen inflatie, maar dat Belgische lonen straks Europees voorop gaan lopen.
• De liberalen hebben al langer duidelijk gemaakt dat als er echt over die wet van ’96 moet gepraat worden, er dan meteen ook maar over de automatische index moet gediscussieerd worden. En dat is dan weer een duidelijke ‘no pasaran’ voor de socialisten.
• Maar dat lost het praktische probleem niet op, dat er straks overal werkelijk over 0,0 procent marge zal kunnen gediscussieerd worden, bij loonopslag voor de werknemers.

The Big Picture: Niet alleen de vakbonden maken zich zorgen.

• “Bij veel gezinnen staat het water aan de lippen, zij slagen er niet in hun energiefactuur te betalen”, zo stelt het ABVV vandaag. Ze zijn niet de enige die een bijzonder pessimistische analyse maken: het consumentenvertrouwen stortte de voorbije maand compleet in, en noteert nu diep in de rode cijfers, zo laat de Nationale Bank weten. Zij wijzen op de oorlog in Oekraïne en de inflatie als oorzaken.
• De daling is vergelijkbaar met april 2020, bij de start van de coronacrisis. Alleen: toen viel de consumptie sterk terug, doordat het sociale leven bevroren werd. Maar dat betekende vooral dat gezinnen massaal gingen sparen. Nu geven ze het geld wél uit, aan gigantische energieprijzen.
• De inflatie duwt ondertussen ook op kredieten voor de burger: wie wil lenen, moet dat na historisch lage rentes nu doen aan hogere tarieven. En ondertussen duwt de inflatie allerlei producten naar hogere prijzen: alle bouwmaterialen zijn ondertussen tot bijna één derde duurder geworden, zo bericht de bouwsector.
• De werkgevers maken dus een even grimmige analyse als de vakbonden, maar hebben heel andere remedies dan de “koopkracht verhogen”, door de lonen op te trekken. Integendeel, ze willen net de loonstijgingen temperen. VBO-baas Pieter Timmermans maakte volgende analyse:
  • “Laat ons in godsnaam niet blijven steken in het onvermogen om te leren van de geschiedenis. Herinner u de oliecrisis van de jaren ’70 en het gebrek aan daadkracht en maatregelen die finaal leidden tot de devaluatie van onze munt.”
  • “We moeten vermijden dat de combinatie van hoge inflatie en automatische indexering de loonkostenhandicap zo sterk doet oplopen dat bedrijven activiteiten verhuizen naar lage-energiekostenlanden. En overheden noodgedwongen moeten grijpen naar drastische maatregelen, zoals indexsprongen, devaluaties of loonblokkeringen om jobverlies bij de bedrijven tegen te gaan.”
  • “Dat kwam telkens omdat het probleem van een loonontsporing werd onderschat. Laat ons de kop nu niet in het zand steken en dezelfde fout maken, maar vandaag ingrijpen. Het aftellen is begonnen.”

De essentie: De Vivaldi-ploeg, en de premier in het bijzonder, zetten alle hoop op de EU.

• Een heftige, bijna paniekerige eerste minister De Croo, vanmorgen op Radio 1, die het woord ‘ruïneren’ twee keer in de mond nam: “De energieprijzen zijn totally out of control. (…) We zijn onze burgers en onze overheid aan het ruïneren door veel te hoge prijzen te betalen, alsof er tekorten zouden zijn op de gasmarkt, terwijl die er eigenlijk niet zijn. (…) We zijn ons aan het ruïneren met dagelijks gigantische bedragen die naar Rusland vloeien.”
• De premier lichtte daar toe dat hij al zijn kaarten inzette op de EU-top, morgen en vrijdag in Brussel. Daar wil hij samen met de Zuid-Europese landen een prijzenplafond erdoor krijgen voor gas. Maar dat lijkt moeilijk haalbaar: te veel landen zien dat niet zitten, te veel verstoring van de markt.
• Wat wel kan: een mechanisme van groepsaankopen. In de voorstellen die de Commissie op tafel legt, ligt de focus vooral op gezamenlijke opslagcapaciteit. Dat moet een enorme bufferstock opbouwen, zodat heel de EU daaruit kan putten als het straks weer winter wordt.
• Maar tegelijk willen ze dus ook het mechanisme van de groepsaankopen, dat werd toegepast bij de aankoop van Covid-vaccins uit de kast halen. Dat laatste is volgens De Croo de gouden graal. Want die gaf toe dat de huidige maatregelen die de EU-landen nemen, om overal de taksen wat te drukken, eigenlijk niet werken.
• “Wij hebben nationale energieakkoorden gesloten, die de factuur voor een stukje naar beneden brengen. Maar het fundamentele probleem, de gasprijzen die los staan van de realiteit, heeft men niet opgelost. We doen aan symptoombestrijding. De vrije markt functioneert niet. We moeten naar een single buyer system zoals de Europese Commissie het deed met de vaccins”, stelt de premier.
• Dat zou meteen een forse primeur zijn, een methode die sinds de oliecrisissen van de jaren ’70 niet is toegepast: in één blok aankopen. De ironie wil dat voor die crisissen de olieprijs onder de 10 dollar per vat zat: de macht zat bij de aankopers, een zevental gigantische oliebedrijven. De OPEC, een vereniging van olie-exporterende landen, ging als één blok de prijs zetten, en die ontplofte. Nu als één blok gaan aankopen, kan die dynamiek mogelijks omkeren.
• De vraag is of dat lukt: elk land heeft de neiging om voor zichzelf te gaan rijden. Duitsland sloot heel recent nog deals af met Qatar. Het andere Europese plan om de gasvoorraden helemaal te vullen tot de nok, is net het omgekeerde idee: zoveel mogelijk opkopen nu. Dat wordt dus dé uitdaging voor de EU.
• De Croo zet alvast een diplomatiek offensief in: gisteren sprak hij met Olaf Scholz, de Duitse kanselier. Vandaag belt hij met zijn ‘vriend’ Mark Rutte, de Nederlandse premier. Die is de grootste tegenstander van de vrije markt verstoren.

Om te volgen: De nucleaire rente, het afromen van de overwinsten, wordt geraamd op 660 miljoen.

• Eén stukje van de energiepuzzel lijkt Vivaldi overigens toch ook te gaan oplossen: de overwinsten van de energieproducenten en met name Engie. Die taksen, de nucleaire rente, zouden volgens nota’s van de begrotingsopmaak zo’n 660 miljoen euro gaan bedragen.
• Dat is dan een extra taks die Engie moet ophoesten voor de vijf jongste centrales. De oudste twee zijn begrensd op 20 miljoen euro maximum extra taks.
• Ondertussen kon De Standaard dan weer een rapport van de CREG inkijken, de nucleaire waakhond, die het heeft over 3,3 miljard aan overwinsten, extra inkomsten dus, over een periode tussen 2021 en 2024. Om maar te zeggen: er kan wat af voor Engie.
• De essentie van het dossier blijft uiteraard dat er in Parijs moet onderhandeld worden, zowel over die nucleaire rente, als over het openhouden van Doel 4 en Tihange 3. Dat dossier trekken De Croo zelf, en de minister van Energie Van der Straeten. Maar met de cijfers uit de begrotingsopmaak leggen ze de lat voor zichzelf behoorlijk hoog.

Ook genoteerd: Er komt niet meteen een boycot voor Russische diamanten in Antwerpen.

• Al dagen is het wat onrustig over de diamantsector in België: die zou straks ook in het vizier kunnen komen, als er nog bijkomende sancties tegen Rusland genomen worden. Een pak ruwe diamant die in Antwerpen verwerkt wordt, komt uit dat oorlogvoerend land.
• Daarbij bleef De Morgen onderstrepen dat België zou gelobbyd hebben om die sector te vrijwaren, tot irritatie van de Zestien. “Ons land heeft nooit maatregelen met betrekking tot diamant tegengehouden. Ik wil dit formeel ontkennen. We hebben ons als land daar nooit tegen verzet. Als de EU-commissie dat voorstelt, gaan we ons daar nooit tegen verzetten”, zo stelde De Croo vanmorgen op Radio 1.
• Eerder was ook N-VA wat onder druk gekomen, omdat het Russische staatsbedrijf Alrosa ontvangen werd door Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA). Die Alrosa zou de Russische oorlog financieren, net als bijvoorbeeld Gazprom, de energiereus. Maar ook De Wever gaf aan dat wat hem betreft sancties kunnen voor Russische diamant, “als iedereen die neemt”.
• Vooruit en Groen zouden binnen Vivaldi aandringen op sancties voor de diamantsector, maar de premier temperde dat enthousiasme: “Als er maatregelen komen, dan alleen als alle EU landen en ook de VS en de UK die nemen. Het moeten maatregelen zijn die Rusland veel harder raken dan dat ze ons raken.”