Soms is politiek echt puur dorpstheater, zoals in De Panne. Maar achter dit ene drama gaat een stille revolutie voor de lokale dynamiek van coalitievorming schuil.

Verschillende bevoorrechte waarnemers en burgemeesters signaleren een verwachte golf van lokale kartels, tegen 2024. Aan de basis ligt een kleine wijziging van de spelregels in het nieuwe gemeentedecreet, dat het Vlaams Parlement in het voorjaar goedkeurde. Wat nieuws maakte destijds, bij de goedkeuring, was de afschaffing van de stemplicht. Maar wat vooral echte politieke effecten heeft, zijn de nieuwe regels over wie straks burgemeester mag worden: dat is automatisch diegene met de meeste stemmen op de grootste lijst van de coalitie. Het gevolgd is dat, eerder dan voorakkoorden, nu al voor de verkiezingen kartels worden aangegaan om coalities te gaan maken. Dat spelletje beperkt zich niet tot de kleine gemeentes.

In het nieuws: De politieke kolderbrigade slaat toe in De Panne.

De details: De oude burgemeester is terug de nieuwe burgemeester, de oude nieuwe burgemeester stapt uit de politiek. Met ‘dank’ aan het nieuwe gemeentedecreet.

• Eerst de anekdotiek. In De Panne was de afgelopen twee weken het spel rond de burgemeesterssjerp een heus dramedy: een bizarre combinatie tussen komedie en drama. Lokale burgemeester Bram Degrieck, met roots in CD&V, maar in de kustgemeente vaandeldrager van partij Het Plan-B, werd op 24 augustus afgezet op de gemeenteraad. Dat kan, volgens het nieuwe gemeentedecreet, voortaan met een motie van wantrouwen.
• Zijn coalitie was immers afhankelijk van twee gemeenteraadsleden van andere lijsten, de N-VA’ster Cindy Verbrugge en onafhankelijk gemeenteraadslid Marc Hauspie. Die schopten het onder Degrieck meteen tot schepen en voorzitter van de gemeenteraad, als zoenoffer voor hun steun aan de coalitie. Degrieck, goed voor 800 stemmen, zette zo Ann Vanheste (Vooruit) opzij, die met haar kartellijst DAS nochtans veruit de grootste was op verkiezingsnacht en zelf 1.400 stemmen haalde.
• Maar twee jaar later is Degrieck duidelijk niet subtiel genoeg omgegaan met zijn steungevers, die deze zomer hun kar keerden, en plots terug Vanheste steunden. Op de gemeenteraad werd Degrieck afgezet, maar hij reageerde als een verzetsheld, waarbij hij voor een opgetrommelde fanclub verklaarde “dat ze mijn 125 kilo uit het ­gemeentehuis moeten sleuren als ze mij hier buiten willen krijgen”.
• Vervolgens weigerde Degrieck de sleutels van het gemeentehuis aan Vanheste over te maken, en contesteerde hij de afzettingsprocedure. En kijk, coup de théâtre gisteren op de gemeenteraad van De Panne, die met scheldpartijen in het sappig Westhoeks verliep: de coalitie rond Vanheste stortte in, ze daagde zelf niet op en had geen steun meer. Want Degrieck kreeg het plots voor mekaar dat een meerderheid in de gemeenteraad de motie van wantrouwen tegen hem weer introk.
• Vanmorgen kondigde Vanheste dan weer aan dat ze “na de intimidaties” uit de politiek stapt, kwestie van het drama nog wat te vergroten. Ook Verbrugge, dat enige N-VA-gemeenteraadslid en Hauspie, de voorzitter van de gemeenteraad, spreken van “intimidatiepraktijken”, en “bedreigingen, zowel politiek als privé”.

Waarom dit er toe doet: De dorpsstraat maakt zich op voor een wervelwind, door de nieuwe spelregels.

• De Panne is niet de enige gemeente waar het onrustig is. Het nieuwe gemeentedecreet laat immers nu toe om tijdens de zes jaar tussen de gemeenteraadsverkiezingen al van coalitie te wijzigen, zolang er een meerderheid is. In Blankenberge verloor Daphné Dumery (N-VA) zo ondertussen ook al haar sjerp.
• En na de kustgemeenten volgen er straks ongetwijfeld nog: zowat in elke provincie zijn er geruchten van op til zijnde wissels. Onder meer in Eeklo zouden er zaken in beweging zijn. Maar de plek die het meest in het oog springt, is de grootste stad van Vlaanderen, Antwerpen.
• Daar heeft burgemeester Bart De Wever (N-VA) een ruime meerderheid, met 32 zetels op 55, met zijn coalitie van N-VA met Vooruit en Open Vld. Zo ruim, dat Open Vld met haar twee zeteltjes eigenlijk overbodig is.
• Het is een open deur intrappen als we stellen dat de relaties tussen De Wever en de Vlaamse liberalen wat verzuurd zijn, sinds de vorming van de federale regering.
• Destijds, in 2018, had de N-VA-voorzitter de liberalen al meegenomen in het Antwerpse stadsbestuur om bruggen te bouwen, als een voorafname op een mogelijke Bourgondische coalitie Vlaams en federaal, met liberalen en socialisten dus. Politieke stratego verloopt steeds in stapjes. Maar die van De Wever mislukte, toen de Vlaamse liberalen hem in de zomer van 2020 in de steek lieten, en Vivaldi maakten.
• Vandaag speelt een andere dynamiek in Antwerpen. De socialisten staan er sterk, zeker nadat hun fractie van zes gemeenteraadsleden nog een overloper erbij kreeg van PVDA. Zij hebben nu drie schepenposten, de liberalen één. Maar normaal verandert dat midden de legislatuur, dan moet Vooruit een schepenpost afstaan aan Open Vld, zo is het akkoord gemaakt.
• Na een intern manoeuvre is het Willem-Frederik Schiltz (Open Vld), de fractieleider van de liberalen in het Vlaams Parlement, die in het stadsbestuur zou bijkomen voor de liberalen. Maar de vraag is of dat dus zal gebeuren op 1 januari 2022.
• Bij Vooruit gonst het van de geruchten, zeker rond schepen Tom Meeuws, die op oorlogspad zou zijn. De socialisten zouden immers hun schepenposten integraal kunnen behouden, of zelfs verhogen, als de liberalen uit de coalitie worden gegooid. Bij N-VA wijst men er laconiek op dat “er altijd geruchten zijn in Antwerpen over de coalitie, dat hoort er nu eenmaal bij”, maar ook “dat er nog geen enkel aanbod van andere partijen daarover is gekomen.”

De essentie: De echte revolutie volgt nog, in aanloop van 2024, met de vorming van kartels.

• Dat de gemeentepolitiek erg vaak een afgesproken spel is, weet iedereen. Expert gemeentepolitiek Johan Ackaert (UHasselt) becijferde, op basis van decennia bevraging van de burgemeesters, dat liefst 70 procent van alle Vlaamse gemeenten een voorakkoord heeft, de avond van de verkiezingen. De coalitie ligt vast, en meestal ligt ook de burgemeester vast.
• Interessant om zien is het effect dat de nieuwe spelregels hebben. Die stellen immers dat de grootste coalitiepartner in de meerderheid automatisch de burgemeester levert, namelijk diegene met de meeste stemmen op die lijst.
• Omdat het nieuwe Vlaamse decreet eigenlijk een kopie is van de Waalse regels voor de gemeenten, is het interessant om te kijken wat daar het gevolg van de soortgelijke aanpassingen is geweest: een stijging van het aantal kartels en bijhorende absolute meerderheden. In plaats van in stilte een akkoordje te maken, gebeurt het dus door de nieuwe spelregels plots voortaan dus eerder publiek, door op één lijst te gaan staan, en het voorakkoord eigenlijk in de feiten al te presenteren aan de kiezer.
• Dat speelt in de kleinere gemeenten, maar straks evengoed in de steden. Mechelen is een mooi voorbeeld, met de stadslijst rond Bart Somers (Open Vld) en Kristof Calvo (Groen), waar dat al de praktijk was in 2018, zonder de nieuwe spelregels.
• Maar in Gent, waar na de verkiezingen Open Vld en CD&V een kartel vormden en Mathias De Clercq (Open Vld) burgemeester maakten, wordt het bijzonder interessant om te zien wie zich met wie zal presenteren. En diezelfde afweging moet gemaakt worden in pakweg Brugge of Kortrijk, waar een kartel potentieel meteen bijzonder veel zicht geeft op de sjerp.
• Onvermijdelijk komt dan opnieuw de vraag in Antwerpen aan bod: wie presenteert zich als grote uitdager van De Wever in de Scheldestad? En kan die uitdager een kartel rond zich verzamelen, dat de N-VA naar de troon kan stoten? In 2018 spatte een progressief kartel rond socialisten en groenen nog uiteen. Maar wie van op links in Antwerpen kans wil maken op de sjerp, heeft na het nieuwe gemeentedecreet geen andere keuze dan een kartel.

The Big Picture: De gemeentelijke kartels kunnen iets breder in beweging zetten voor het partijlandschap.

• Het blijft in de Wetstraat ondertussen onrustig over wat zo mooi “de herverkaveling van het landschap” heet. Het is druk in het centrum, met N-VA die in die richting opschuift, maar ook CD&V, Open Vld en Vooruit die er drummen om een plekje. Is er niet een partij te veel, vragen velen zich af.
• Zeker CD&V blijkt daarbij kwetsbaar. Welke unique selling proposition heeft de partij nog, behalve haar credo van ‘goede bestuurders’? En zelfs dat wordt maar moeilijk omgezet: als grootste Vlaamse partij in de federale coalitie verloren ze het premierschap aan de zevende partij van het land. De vraag is of de jonge ploeg federale excellenties, die het tot nu toe niet slecht doet, dat gemis van de Zestien kan opvangen.
• Bovendien rommelt het intern: er is behoorlijk grote ontevredenheid over de leiding, die er maar niet in lijkt te lukken het partijapparaat opnieuw tot een machine te maken. Dat, in combinatie met peilingen die tegen amper 10 procent aanschurken, leidt tot zenuwachtigheid.
• En laat nu net het ultieme handelsfonds van CD&V de lokale burgemeesters zijn. In 2018 redde de partij behoorlijk de meubelen, en leverde ze nog steeds 107 van de 300 Vlaamse sjerpen. Maar die moeten straks, in 2024, eieren kiezen voor hun geld. Komen ze dan nog op onder de vlag van CD&V, of zal een golf lokale kartels volgen? En wie blijkt dan de preferente partner: eerder N-VA of Open Vld? Die keuzes zullen niet onschuldig zijn.
• Feit is dat voorzitter Joachim Coens (CD&V) die beloofde om de lokale sterkhouders veel meer inspraak te geven, uiteindelijk tegen zijn fameuze WhatsApp-groep van burgemeesters inging, om toch een Vivaldi-coalitie te sluiten. Daar waar de huidige partijtop, zeker de nieuwere generatie, helemaal niet meer naar N-VA kijkt, zijn er lokaal nog wel veel meer banden tussen de voormalige kartelpartners.
• Het valt dus niet uit de sluiten dat, onder druk van de politieke realiteit die de nieuwe gemeentewet oplegt, het landschap toch onvermijdelijk ook op nationaal vlak wat in beweging komt, van beneden uit, vanop het lokale niveau.

Om te volgen: De politieke discussie over de overstromingen in Wallonië komt vandaag volop aan bod, zowel in de Kamer als in het Waals Parlement.

• Vandaag komt een langverwachte commissie in de Kamer samen over de overstrommingen in het bekken van de Maas, ruim anderhalve maand geleden. Daarbij wacht vooral minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) een spervuur aan vragen.
• De commissie komt nu pas bijeen, tot frustratie van de oppositie, die ook in de zomertijd graag veel vroeger de regering aan de tand had gevoeld hierover. “De meerderheid kan elk initiatief van de oppositie hierover afblokken, dit moet veranderen”, zo stelde Sander Loones (N-VA) daarover.
• In de nasleep van de ramp kwam er erg veel kritiek op de falende rol van de overheid, en het gebrek aan coördinatie tussen de verschillende beleidsniveaus. Dat de ‘federale fase’ van de rampenbestrijding al op 26 juli werd stopgezet, leverde boosheid op in Franstalig België.  Maar Verlinden gaf gisteren op Terzake al een verdediging: die beslissing gebeurde niet eenzijdig, “er was intens overleg met het Waals Gewest en ook met de gouverneurs”, zo stelde ze.
• En ook N-VA, dat een batterij kritische vragen heeft, blijft mogelijks niet buiten schot. Want vanuit Vivaldi wijst men ook naar de hervormingen (lees: besparingen) bij de Civiele Bescherming, die daardoor te weinig middelen zou gehad hebben om de ramp goed aan te pakken.
• Overigens is de Kamer niet alleen met haar politiek onderzoek, op Waals niveau gaat vandaag ook een heuse onderzoekscommissie van start. De kans is groot dat ook daar op een bepaald moment Verlinden haar zeg zal kunnen gaan doen.
• De vraag die overigens ook federaal opduikt: moet de Kamer ook zo’n onderzoekcommissie krijgen? De oppositie, met N-VA maar ook PTB-PVDA zien dat wel zitten, en ook Ecolo is daarvoor vragende partij. De PS, die ook in Wallonië op de rem ging staan, is minder enthousiast. Vraag is dus of er straks hierover een akkoord binnen Vivaldi komt, en het enkel bij de uitgebreide vragenronde van vandaag blijft, of men toch straks met een heuse onderzoekscommissie aan de slag mag.

Voorspelbaar (1): Georges-Louis Bouchez (MR) blijft de confrontatie zoeken met Sarah Schlitz (Ecolo) de staatssecretaris voor Gelijke Kansen. Die gaat deelnemen aan een mars “waar mannen verboden zijn”.

• Het blijft maar rommelen tussen MR en Ecolo. En alweer draait het om een conflict tussen de staatssecretaris voor Gelijke Kansen Schlitz van de Franstalige groenen, en de voorzitter van haar coalitiepartner, de Franstalige liberalen van de MR.
• Bouchez ergert zich namelijk mateloos aan het nieuwste initiatief van Schlitz. Die zal vrijdag in Luik deelnemen aan een mars en samenkomst rond de pandemie, die volgens hen “de sociale ongelijkheid en de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen groter heeft gemaakt”. Dat bericht La Meuse.
• Op zich niets mis met zo’n samenkomst zou men denken, ware het niet dat de activiteit expliciet “voor vrouwen en genderminderheden is voorbehouden”, “mannen zijn niet welkom”, zo schrijft de krant.
• Meteen reageerde Bouchez erg fel op Twitter, aan het adres van zijn coalitiepartner: “Dit is ofwel provocatie ofwel onbekwaamheid. Maar in de twee gevallen is het onaanvaardbaar. Hoe kun je staatssecretaris voor Gelijke Kansen zijn en meedoen aan discriminatie?” Dat hij zelf ooit voor een serviceclub zou gaan spreken zijn, met enkel een mannelijk publiek, wat Ecolo als tegenargument gaf in de pers, deed Bouchez af als “leugens”.  
• De felle ruzie binnen de Vivaldi-coalitie, een dag nadat Bouchez op Twitter ook al een hele publieke discussie voerde over de sluiting van de kerncentrales met niemand minder dan Ecolo-voorzitter Jean-Marc Nollet, is niet bepaald bevorderlijk voor de sfeer. De vraag kan gesteld worden of Schlitz dan toch niet iets meer empathie of politiek verstand zou moeten gebruiken, in haar publieke optredens.
• Maar zo zien ze het bij Ecolo helemaal niet. Volgens haar is de activiteit net een “safe space”, waar vrouwen op een vertrouwde manier hun gedachten kwijt kunnen. “De deelnemers, die als vrouw zijnde zwaar geïmpacteerd zijn door de pandemie, zullen hun ervaringen delen en nadenken over oplossingen voor een gelijkere economische heropstart. Daar heeft ons land nood aan”, zo stelde ze ferm. Tegelijk nodigde ze Bouchez uit om in discussie te gaan met haar, in plaats van op Twitter de polemiek te voeden.
• Zo blijft de cultuuroorlog binnen Vivaldi verder woedden. Voor de oppositie is het zelfs moeilijk om er tussen te raken. De N-VA had met Valerie Van Peel felle kritiek op de houding van Schlitz, en Vlaams Belang eiste zelfs haar ontslag. Maar het is het gehakketak over en weer tussen MR en Ecolo dat de show steelt.
• Daarbij hanteert de MR-voorzitter een doelbewuste politieke afweging: hij heeft op rechts geen concurrentie in Franstalig België. Door zich binnen deze centrum-linkse coalitie op de culture wars te focussen, houdt hij het profiel van de MR scherp, voor de 30 procent potentiële stemmers die er voor hem toe doen.
• Interne opmerkingen binnen Vivaldi, onder meer van premier Alexander De Croo (Open Vld) zelf, dat dit soort houding van de MR wel eens een voedingsbodem voor extreem-rechts in Franstalig België zou kunnen vormen, wuift Bouchez al langer weg: “Als er overlopers of afscheuringen zouden geweest zijn, waren die er al langer. Er is gewoon niemand”, klinkt het met veel zelfvertrouwen in kringen rond de Franstalige voorzitter.
• Meteen mag men zich in de Wetstraat aan blijvende spanning verwachten tussen de liberalen op rechts en Ecolo op links, aan Franstalige kant binnen Vivaldi.
• Aan Vlaamse kant wil niemand zich echt moeien in dat oorlogje, voor hen valt er bitter weinig te winnen. Maar veel sympathie heeft Schlitz niet bij de Vlaamse socialisten, liberalen of christendemocraten: daarvoor stelt ze zich veel te dogmatisch op. En terwijl in Franstalig België op rechts niets is, hebben die drie Vlaamse regeringspartners wel de adem van N-VA én Vlaams Belang in de nek.

Voorspelbaar (2): Tom Van Grieken (Vlaams Belang) daagt graag “de linkse leerkrachten” uit, en krijgt meteen reactie.

• Agent provocateur, het is een kantje van de Vlaams Belang-voorzitter dat hij toch af en toe wil tonen. In een filmpje op TikTok, het populaire videoplatform waar vooral jongeren op zitten, richt hij zich vandaag op 1 september tot de schoolgaande jeugd.  
• Van Grieken stelt daar dat hij “eigenlijk altijd een hekel had aan 1 september”. “Dat werd nog in de hand gewerkt door linkse leerkrachten en proffen die hun multiculturele onzin te pas en te onpas in hun lessen proberen te verwerken”, zegt hij uitdagend.
• “Maar zet uw beste beentje voor, ik hoop dat jullie de moed vinden om er het beste van te maken. En in 2024 gaan we wel de rekening presenteren aan al die linkse leerkrachten”, zo daagt hij nog wat uit.
• Bijna Pavloviaans kwam daar meteen een hele berg kritiek op, en de nodige artikeltjes in de media. Onder meer de rector van de KULeuven, Luc Sels, reageerde al fel “dat Van Grieken heel erg zijn best om dat fijne gevoel (van 1 september, red.) te vergallen. Onwaarschijnlijk.”