Stijgende gas-, elektriciteit-, olie-, steenkool- en CO2-prijzen, risico op stroomuitval, tekorten in China en hernieuwbare energie met grillig productievermogen. De volgende crisis zal de energiecrisis zijn en het herstel na de coronapandemie schaden. Niets om naar uit te kijken. Javier Blas, de energiejournalist van Bloomberg, slaat alarm: “Ik heb nog nooit een grote economie als Europa (VK + EU) in een energiecrisis zien terechtkomen, zonder dat een enkele politicus zich daar iets van aantrok. Ongelooflijk. Ongehoord.” Een overzicht van de brandhaarden.
Gas
Onvoldoende aanbod om aan de vraag te voldoen. Het herstel na de dood gaat gepaard met een immense honger naar energie. Producerende landen als Rusland en Noorwegen houden het niet bij. Noorwegen heeft onlangs aangekondigd dat het zijn productie zal verhogen, maar Rusland wacht af. Een prijsverhoging zal hen niet echt storen. Tenminste tot op zekere hoogte. Omdat sommige klanten gewoon zouden kunnen overschakelen op andere energiebronnen en dat nu al doen (zoals we later zullen zien).
Heel concreet: de gasprijzen zijn de afgelopen maand met 60 procent gestegen. De Nederlandse TTF in Rotterdam is gisteravond de symbolische grens van 85 euro per kWh gepasseerd. Sinds het, toegegeven, uitzonderlijk lage punt in mei 2020 is dit een stijging met meer dan 1000 procent van de Europese tarieven. En volgens de deskundigen zal dit niet afnemen voor het einde van de winter. Hoe kan dit verklaard worden? De wet van vraag en aanbod, natuurlijk, de lage Europese voorraden, de stijging van de prijs van een ton CO2 en speculatie, naast een veelheid van lokale factoren (weer, etc.).
Op langere termijn zijn “de dagen van goedkoop aardgas voorbij”, schreef McKinsey onlangs. In feite vertrouwen veel landen op aardgas om hun tussentijdse klimaatdoelstellingen te halen. Omdat gas gewoon minder broeikasgassen uitstoot dan olie of kolen. Het is de “schoonste” fossiele brandstof. Tegen 2024 zal de vraag volgens het Internationaal Energieagentschap naar verwachting met 7% zijn gestegen. Met 3,4% per jaar tot 2035, voorspelt McKinsey. Het probleem is dat er te weinig in gas wordt geïnvesteerd. Na 2030 zal het niet langer worden beschouwd als de oplossing om tegen 2050 koolstofneutraliteit te bereiken. Hernieuwbare energie zal het volledig moeten overnemen. Als gevolg daarvan zal de explosie van de vraag de prijzen doen stijgen.
Olie
Dinsdag stegen de oliemarkten voor de zesde dag op rij. Brent ruwe olie brak opnieuw door de grens van 80 dollar, het hoogste niveau sinds 2018. Je hebt het waarschijnlijk ook gemerkt aan de pomp – ook al hangt deze prijs af van vele andere factoren, belastingen en accijnzen – diesel is in België nog nooit zo duur geweest met 1,652 euro per liter.
Alles is met elkaar verweven. Het tekort aan gas dwingt de verbruikende landen zich tot olie te wenden. Er wordt ook druk gespeculeerd over de rantsoenering van elektriciteit voor bepaalde Chinese industrieën. Voor Goldman Sachs zouden deze tekorten kunnen leiden tot een groeischok in China. En als de Chinese groei lijdt, lijdt de mondiale groei.
De stijging van de olieprijzen heeft ook zijn eigen oorzaken, maar deze staan niet los van die van de gasprijzen. De productie in de OPEC+-landen houdt geen gelijke tred met het herstel: sommige landen, zoals Nigeria en Angola, halen hun quota niet. En dit zou tot volgend jaar kunnen duren als gevolg van onderinvesteringen en onderhoudsproblemen, zeggen deskundigen. Terwijl de producenten tijdens de pandemie niet wisten wat ze met hun vaten moesten doen en ze zelfs op zee opsloegen, bevinden de voorraden zich nu op “het laagste niveau in decennia”, aldus Barclays.
Steenkool
Net als bij olie drijven gastekorten sommige staten ertoe over te schakelen op steenkool. Dit is een kleine ramp in het licht van de klimaatdoelstellingen op middellange termijn. En deze koerswijziging is niet noodzakelijkerwijs het toedoen van lage- en middeninkomenslanden. Het Verenigd Koninkrijk heeft de afgelopen weken zijn toevlucht moeten nemen tot steenkool. Het is ook de oorzaak van een windstoring (meer hierover in het deel ‘Hernieuwbaar’).
Tot overmaat van ramp is er een tekort aan steenkool in China. Dit veroorzaakt de hierboven vermelde elektriciteitstekorten. Nogmaals, het aanbod voldoet niet aan de vraag. China kan niet langer rekenen op Australische steenkool na de diplomatieke crisis tussen de twee landen. Ook de klimaatverbintenissen beperken de leveringscapaciteit van China. Hetzelfde refrein: weinig investeringen terwijl de behoefte aan elektriciteit, en dus aan steenkool, niet afneemt.
Steenkool blijft wereldwijd zeer populair. Op de markten is bijvoorbeeld de Australische steenkool in één jaar met 200% gestegen.
Hernieuwbaar
In een rapport van vorig jaar zag het Internationaal Energieagentschap (IEA) zonne-energie triomferen als vervanger van fossiele brandstoffen. Het is waar dat zonne-energie goedkoper wordt. In de afgelopen tien jaar is “de prijs van door zonne-energie opgewekte elektriciteit met een factor vijf tot acht gedaald”, aldus Ramez Naam, een vooraanstaand schrijver en denker op het vlak van energie, in 2020. Dit is genoeg om hem te doen zeggen dat “zonne-energie de wereld zal veranderen”.
Positief is dat in de VS de productie van hernieuwbare energie (21 procent) voor het eerst de productie van kernenergie (21 procent) en steenkool (19 procent ) heeft ingehaald. Gas blijft echter ver voorop met 40 procent. Op Europees niveau heeft zonne-energie deze zomer meer elektriciteit geproduceerd dan ooit tevoren, maar slechts een tiende van de productie van de EU. In Duitsland is in 2020 bijna de helft van de elektriciteit afkomstig van hernieuwbare energiebronnen (46 procent ). Maar het land blijft een van de grootste uitstoters per hoofd van de bevolking op het continent door zijn steenkoolverbruik, een gevolg van het afstappen van kernenergie.
Dat is het probleem met hernieuwbare energiebronnen. Er is altijd wel een “maar”. Tien dagen geleden werd het Verenigd Koninkrijk hard getroffen door de wisselende capaciteit van de windturbines waarvan het eiland zo afhankelijk is. Geen wind, geen stroom. Met het gebruikelijke energie-dominospel, waardoor het afhankelijk werd van gas, dan steenkool.
Vergeleken met zonne-energie zijn de panelen nog steeds sterk afhankelijk van Chinese steenkool. Het tekort aan steenkool heeft geleid tot een stijging van de prijs van silicium (+150 procent deze maand), een metaal dat essentieel is voor de productie van zonnepanelen. De slang bijt in zijn eigen staart.
In een recent rapport werd midden juli aangegeven dat de vraag naar elektriciteit sneller groeit dan de capaciteit van hernieuwbare energie. Dit zal leiden tot een “record CO2-emissies van de elektriciteitssector in 2022”. Het is nogal een vergelijking: hernieuwbare energie maakt de onderinvestering in fossiele brandstoffen niet goed. Als de hernieuwbare energiebronnen er niet zijn, grijpen we naar fossiele brandstoffen. We moeten dan verwachten dat de prijzen zullen stijgen omdat de productie beperkt is.
Elektriciteit
Al deze verstoringen op de energiemarkt hebben gevolgen voor elektriciteit, te beginnen met gas. Dat heeft in de eerste plaats gevolgen voor de bedrijven en uiteindelijk voor jouw portemonnee.
Volgens de energieregulator (CREG) besteedt een huishouden ongeveer 1.000 euro per jaar aan elektriciteit. En er zit nog meer aan te komen: de stijging zou nog wel eens verder kunnen gaan, zegt econoom Bruno Colmant, “de rekening per huishouden zou met 100 euro per maand kunnen stijgen”.
Om deze stijging het hoofd te bieden, heeft de EU haar lidstaten onlangs aanbevolen de btw en de accijnzen, die het leeuwendeel van de elektriciteitsrekening uitmaken, te verlagen. Maar dit verlies aan inkomsten zal de begrotingen van deze landen, die het afgelopen jaar al zwaar hebben geleden, waarschijnlijk niet bevallen.
(bzg)