De coronacrisis woedt in alle heftigheid. Het ontbreken van een federale regering maakt onmogelijke scenario’s plots mogelijk. Recentste ontwikkeling: een toenadering tussen N-VA en PS om een corona-noodregering op poten te zetten.

In de wandelgangen: Het is voor het kleinste kind duidelijk dat de omstandigheden in de Wetstraat nu wel uitzonderlijk zijn. En die worden aangegrepen. Want een straf scenario is zich aan het ontrollen.

• De sfeer van crisis, van urgentie vooral, die maanden afwezig was om externe druk op de politiek te zetten, om toch maar een volwaardige regering te vormen, is plots wel aanwezig, in alle hevigheid.
• Die opportuniteit valt nu in de schoot van de twee opdrachthouders, Patrick Dewael (Open Vld) en Sabine Laruelle (MR). Voorgangers als Koen Geens (CD&V) mogen toch eens vloeken dat de eigen partij CD&V zo zat aan te dringen om de opdracht snel terug te geven: wie nu aan zet is, krijgt een unieke kans.
• Maar verschillende bronnen wijzen erop dat het vooral de partijvoorzitters zelf zijn, die erop gebrand zijn om naar een noodregering te gaan, en het moment aan te grijpen. Daarbij nemen PS-voorzitter Paul Magnette en N-VA-voorzitter Bart De Wever het voortouw. Maar zowat alle anderen doen mee: er zit niemand bij ruis op de lijn brengt. “De tijd van spelletjes is voorbij”, zegt een voorzitter.
• Voor zowat iedereen staat het licht nu wel echt op groen om in een regering te gaan federaal die de coronacrisis kan aanpakken.
  • Bij N-VA ziet men in dat er federaal een ploeg nodig is. Daarbij wil de partij haar vol gewicht in de schaal werpen.
  • De PS beseft dat het niet anders kan dan nu te handelen, en mee de zaak in handen te nemen. Magnette bleef daarvoor niet bij de pakken zitten.
  • De liberalen zijn als opdrachthouder aan zet, maar zeker Open Vld ziet er ook de kans in om, anders dan bij paars-gele scenario’s, mee te doen. Zij zijn aan boord.
  • Voor de MR ligt het complexer: zij verliezen straks dan een pak van hun zeven ministerposten en het premierschap mogelijks. Maar kunnen ze daarvoor de zaak nu tegenhouden?
  • CD&V ziet een droom uitkomen: een sterke regering met een meerderheid in beide landsdelen. Joachim Coens (CD&V) sprak fijntjes van een ‘coalition of the willing‘.
  • De groenen zijn zeker uitgenodigd, maar de vraag is of zij meedoen. Voor Ecolo moeilijk, als N-VA aan boord is. Maar zij zijn niet nodig om met een noodploeg van start te gaan.
• Dat zou een ‘beperkt maar slagkrachtig kabinet’ moeten worden, een soort van ‘coronacoalitie’.
• Zowat iedere waarnemer in de Wetstraat merkt wel op dat Dewael erg verbeten aan de slag is. Hij moet en zal aantonen dat hij niet zomaar een ‘overkrokusser’ was en is, dat hij, samen met Laruelle, wel degelijk ‘the real thing‘ is. Hij wil dus resultaat boeken. Mogelijks geeft hij z’n opdracht vervroegd dan door aan een duo formateurs: een voor de hand liggende combinatie van N-VA en PS.

Om rekening mee te houden? Het moment hang in de lucht om te handelen. Maar loopt het straks weer spaak op botsende ego’s en kleine vormen van eigenbelang zoals het aantal posten? De kans is niet onbestaande.

Waarom dit van tel is: Feit is wel dat bij dergelijke crisismomenten toch nood is aan een regering die de zaak in handen pakt federaal. En meer dan ooit is het besef er dat de PS én N-VA, vanuit de deelstaten, wel degelijk een project kunnen maken, als het tenminste draait rond het aanpakken van de ergste medische crisis in decennia.

The big picture? Een crisis is een opportuniteit, zo luidt de boutade. Die opportuniteit dient zich eens te meer aan.

Wat is de achtergrond? Het land is in een scenario zonder weerga terechtgekomen, door de aanpak van de coronacrisis. Gisteren was er laat een pakket maatregelen van de Nationale Veiligheidsraad. Premier Sophie Wilmès (MR) nam de communicatie voor haar rekening: ‘We moeten allemaal in dezelfde richting kijken, daarom moeten alle bevoegde niveau’s ervoor zorgen dat alle maatregelen echt, echt gevolgd worden’, zo stelde de premier van de restregering. ‘Toch is dit géén lockdown‘, zo stelde Wilmès. ‘We nemen deze maatregelen net om te vermijden dat we in Italiaanse toestanden terecht zouden komen.’

De details: Het pakket maatregelen waarmee de Nationale Veiligheidsraad uiteindelijk kwam, is indrukwekkend:

• De scholen gaan niet dicht, maar de lessen worden vanaf maandag opgeschort. ‘De lessen worden opgeschort. Maar de scholen blijven open, om opvang te voorzien, zodat grootouders niet de kinderen moeten opvangen’, zo stelde de premier.
• Cafés en restaurants sluiten de deuren, wat het sociale leven in België met één klap quasi doet stilstaan vanaf vanavond middernacht. Enige uitzondering: bars van hotels, die wel openblijven blijkbaar.
• Alle winkels, behalve supermarkten met levensmiddelen en ook apotheken, gaan in het weekend dicht.
• Ook bijzonder radicaal: geen evenementen meer. Alle recreatieve, sportieve en culturele bijeenkomsten worden afgelast. Geen voetbalcompetitie meer, maar ook voorlopig geen wielerwedstrijden. Geen opera, geen theater of andere voorstellingen.

Tussen de regels: Aan de persconferentie ging een heftige vergadering vooraf. De breuklijn was daar zicht- en voelbaar tussen de Vlaamse en Franstalige politici over de al dan niet sluiting van de scholen.

• Een enorm verschil in dit land, op dit soort momenten: naar welke landen kijkt men als referentie? Welke media consumeert men daarbij? In Franstalig België is de schaduw van Frankrijk, en ook een stukje verder Italië, nooit helemaal weg. Terwijl aan Franstalige kant dus met één ooghoek naar de Franse president Emmanuel Macron gekeken werd, maakt die in Vlaanderen weinig indruk.
• De Franse president kondigde, begeleid door het Franse volkslied en de nodige bombarie in z’n speech over patriottisme, aan dat het land de scholen sloot. Eerder hadden ook Italië, dat zwaar getroffen is, maar ook Denemarken, Spanje en Portugal bevolen de scholen te sluiten. In het zuiden van Europa sloten ook de crèches de deuren.
• Het zette meteen forse druk op België, waar de Franstalige politici aandrongen op een sluiting zoals bij de zuiderburen. Maar zeker bij de N-VA verwees men de afgelopen dagen vooral naar de noorderburen: de Nederlanders treden wel op, maar minder paniekerig en minder fors. Die tegenstelling kwam open en bloot op tafel te liggen op de Veiligheidsraad.
• Wat zeker duidelijk was, is dat de Vlaamse en Waalse regering, met kopstukken Jan Jambon (N-VA) en Elio Di Rupo (PS), lieten voelen waarom zij regeringen leiden met volle bevoegdheid: zij voerden de boventoon in de Nationale Veiligheidsraad, en zetten de restregering en premier Sophie Wilmès (MR) een beetje in de schaduw.
• Maar de Vlaamse ministers in de Veiligheidsraad wilden van een volledige sluiting van de scholen niet weten: dat zet namelijk in praktijk extra druk op de grootouders, die vaak in opvang voorzien om werkende ouders te helpen. Zowel Jambon als minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) wilden dus niet van een sluiting weten, terwijl Di Rupo wel aandrong om alles dicht te doen. Experts leken eerder de stelling te steunen dat de sluiting van scholen niet nodig was: kinderen zijn geen haard van verspreiding van het gevaarlijke virus.
• Uiteindelijk kwam men uit bij een vreemdsoortig compromis: de scholen blijven dus open, maar de lessen worden opgeschort. Men voorziet wel in opvang, om de druk niet bij grootouders te leggen.
• Die aankondigingen gebeurden op een grote persconferentie waar men erg lang op had zitten wachten: alle camera’s waren zo uren gericht op een vergadering die alle aandacht naar zich zoog. Dat VTM die live uitzond, terwijl de VRT haar berichtgeving niet onderbrak en het enkel met een livestream deed, riep hier en daar wel wat vragen op.
• De houding van de premier wordt eens te meer druk besproken. Het land leert nu wel in rotvaart Sophie Wilmès kennen. ‘Ze heeft haar rol als woordvoerder goed gespeeld. Maar heel het land heeft wel uren naar een lege zaal zitten turen, voor die persconferentie kwam. Blijkbaar durft ze toch niet echt beslissen, in momenten van de waarheid. En op die Nationale Veiligheidsraad zijn het toch anderen die het hoge woord voeren, waarbij de federale premier vooral uitvoert. Als MR denkt dat een volwaardige regering nu niet nodig is, en ‘de mensen daar niet mee bezig zijn’, dan vergissen ze zich toch schromelijk’, zo is bij een onderhandelaar te horen.

Waarom dit gebeurt: Mogen we spreken van een lichte paniek, die zich plots meester maakte van de Wetstraat?

• Feit is dat gisteren plots alle lichten op rood gingen. Om te beginnen de financiële markten: de Bel20 dook liefst 14,21 procent lager. Een historisch dieptepunt.
• Ook opvallend: alles ging de dieperik in. Aandelen, maar evengoed ‘veilige’ beleggingen zoals cryptomunten en zelfs goud.
• De maatregel van Donald Trump, om botweg alle grenzen van de VS voor EU-burgers te sluiten, was een grote psychologische stap. Het leek wel een sneeuwbal, die de rest in gang duwde. Het ultieme bewijs dat bekwaam leiderschap op dit moment alle verschil kan maken. Of net niet.
• Maar vooral het voorbeeld van Italië lijkt op het netvlies van de rest van de EU gebrand: zowat elke regering begon gisteren forse maatregelen te nemen, om niet in ‘Italiaanse toestanden’ te belanden: daar is de piek van slachtoffers zo hoog dat de medische instellingen de vloedgolf niet meer aankunnen. Die piek ‘uitvlakken’ is de bedoeling, desnoods dus met forse maatregelen.
• Niet iedereen hield het hoofd even koel. Zo zette een conference call van minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V) met CD&V-burgemeesters wat kwaad bloed: voor z’n eigen partijgenoten was De Crem fors, en zo ontstond onder meer het gerucht dat naar ‘fase 3’ zou worden overgegaan. ‘Waarom was dat nu nodig’, zo klonk zelfs binnen de eigen partij.
• ‘Fase 3, dat betekent dat we het niet meer onder controle zouden hebben, dat we toegeven dat indijken niet meer kan en dat we enkel nog zouden proberen om medisch zo veel mogelijk mensen te helpen. Maar daar zijn we dus nog lang niet, ik denk dat sommigen hun dossier niet kennen’, zo klonk het binnen de federale regering.
• Maar het was tekenend over de sfeer: geruchten die circuleerden, met daarboven een sfeer die deed denken aan de kwaadste momenten van de aanslagen van 22 maart 2016. Die politieke hoogspanning leidde tot soms ook wat giftige reacties. ‘Destijds wilde de N-VA het land helemaal plat, met tanks in de straat, als het moest. Opzij, opzij, opzij. En kijk eens nu, nu het medisch is. Nu staan ze toch op alle mogelijke manieren net hard ingrijpen in de weg: het zijn natuurlijk geen moslims nu, maar een virus’, zo was in de federale regering te horen.
• En toch moet het gezegd: Di Rupo en Jambon zijn politici van een ander politiek gewicht, in volle bevoegdheid ook. In tijden van crisis is het alvast opvallend dat die twee kopstukken, van N-VA en PS, wel praten, en uiteindelijk samen het compromis maakten, met uiteraard ook de MR van premier Wilmès aan tafel.
• Dat laatste was meer dan symbolisch: het maakt deel uit van de politieke choreografie bij een crisis. Iedereen moet dan in bad, iedereen wil ook mee op de foto van de ‘beslissers‘, de mensen die de crisis het hoofd bieden. Dat schept politiek gezien ook meteen kansen, die er tot nu niet waren.

De economische schade: Die dreigt potentieel erg groot te worden.

• Opvallend in de discussie: de focus van de Vlaamse regering bleef heel lang op die economische schade en mogelijke maatregelen om die in te dammen. Maar gisteren verschoof dat uiteindelijk wel: toen kwam het accent ook daar wel bij het medische te liggen en ging men samen met de rest van de regeringen in het land zeer ver, in de Nationale Veiligheidsraad.
• Alleen is de potentiële schade voor de economie niet weg, integendeel. De begroting, die al belabberd leek in België, glijdt onherroepelijk verder af, en zal over de barrière van de 3 procent tekort van het bnp gaan. Vraag is of dat allemaal zo erg is op dit moment: het lijkt weinig waarschijnlijk dat de Europese Commissie de ‘extreme omstandigheden‘ niet zal erkennen.
• In die zin is deze crisis een ‘geluk bij een ongeluk‘: het verdoezelt een beetje de compleet belabberde financiële situatie van de Belgische staat van voor de crisis, en smeert er een coronasaus en een recessie over. Dan keihard gaan besparen, om in te grijpen, is echt geen optie, wil men de recessie niet nog groter maken. Maar uiteraard moet er vroeg of laat wel ingegrepen worden.
• Nochtans is er reden voor grote bezorgdheid, niet in het minst over de euro, de Europese munt. Grote schuldige is de voorzitter van de Europese Centrale Bank, Christine Lagarde. Dergelijke jobs zijn doorgaans weggelegd voor vakbekwame mensen die elk woord wikken en wegen. Maar mevrouw Lagarde bestond erin op haar persconferentie te stellen: ‘We are not here to close spreads‘.
• Daarbij heeft ze het over de beruchte spread, het verschil in rente op Duitse overheidsleningen en die van de zwakkere eurolanden zoals Italië, Spanje, Portugal en Griekenland. Als die te hoog oploopt, komt de munt onherroepelijk onder grote druk.
• Tijdens de eurocrisis rond Griekenland en later Italië trad toenmalig ECB-voorzitter Mario Draghi keihard op, en liet weten de euro te gaan redden, ‘whatever it takes‘. Met die bazooka van geld bijdrukken en forse taal daarrond wende hij de eurocrisis af.
• Lagarde doet nu het tegenovergestelde: nog tijdens de ECB-persconferentie piekte de Italiaanse rente meteen fel. Als die spread te lang aanhoudt, komt er grote druk op het systeem en fietsen we naar een nieuwe crisis rond de euro. En dat op een moment dat de Europese economie eigenlijk zo goed als tot een halt komt.