De Vlaamse regering moet tegen maandag een begroting klaar hebben, en een Septemberverklaring die de ambities van de regering Jambon I verdedigt. Dat verloopt tot nu toe bijzonder stroef: na een onthullende Pano-reportage over de rijkgevulde koffers van de Boerenbond, die 5 miljard eigen vermogen heeft, en vorig jaar meer dan 600 miljoen euro winst boekte, gingen de poppen aan het dansen. Zuhal Demir (N-VA), een beetje het enfant terrible van de coalitie, die al langer op ramkoers ligt met de Boerenbond en in afgeleide ook de moederpartij cd&v over onder meer het stikstofdossier, stelde voor om de winst van de afgelopen twee jaar in een noodfonds voor de boeren te stoppen. Meteen zakte de sfeer compleet onder nul. “Cd&v reageerde razend tot in de hoogste echelons. Ze gebruiken de uitval van Zuhal voor toegevingen in de begrotingsdiscussies. Maar ze kregen een duidelijke boodschap terug”, is binnen de Vlaamse regering te horen bij N-VA. “Tja, dit is PFOS-bis hé”, zucht men bij Open Vld, over de eigengereide houding van Demir. “Veel zal toch afhangen van de houding van de partij van de minister-president”, zo is bij cd&v onderkoeld te horen.

In het nieuws: “De boer melkt de koe en de Boerenbond melkt de boer”, zo sneert Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir.

De details: Demir gaat al veel langer niet meer achteruit voor de machtige zuil van cd&v, maar kiest net voor de harde confrontatie. Een onthullende reportage van Pano gaf haar voeding.

• Een duizelingwekkende 800 miljoen euro winst, bijna 200 miljoen in 2020 en liefst 610 miljoen euro in 2021, op een geconsolideerde omzet vorig jaar van 1,65 miljard euro. Een eigen vermogen in kas van liefst 5 miljard euro, in de holding van de Boerenbond, de Maatschappij voor Roerend Bezit van de Boerenbond, 11 procent van de grootbank KBC in handen, 250 Aveve-winkels (u weet wel, die tuinbouwwinkels die als enige in heel de coronalockdown niet moesten sluiten, na zware lobbying via hun cd&v). Om maar te zeggen: de Boerenbond bulkt van het geld, en is hoogst rendabel.
• Naar het businessmodel daarachter ging Pano, het onderzoeksprogramma van de VRT, op zoek. En daarbij kwamen ze met toch wel een aantal straffe stellingen naar voor, gestaafd door getuigenissen: de Boerenbond zou systematisch hun leden/klanten, de Vlaamse boeren, geduwd hebben naar schaalvergroting en uitbreiding van hun veestapel. Dat leidde tot de superwinsten vandaag, voor die Boerenbond, maar voor een hele reeks landbouwbedrijven die nu op hun limieten botsen, omwille van de scherpere stikstofnormen en andere milieuwetgeving.
• Het Stikstofakkoord, dat de Vlaamse regering in maart van dit jaar sloot, met ook cd&v aan tafel, heeft het immers over een halvering van de stikstofuitstoot tegen 2030. Dat dwingt de boeren om andere economische modellen te exploreren dan enkel meer en groter.
• De reportage, die volgens cd&v toch erg selectief is samengesteld en waarbij getuigenissen die niet strookten met de uitgangspunten van de makers geschrapt zouden geweest zijn, hakte er toch stevig in. En ze was koren op de molen van Demir, die prompt een nieuw communicatief offensief lanceerde richting haar vervloekte zuil.
  • “Telkens groter en meer was geen vraag van de boeren zelf, maar een doelbewuste strategie van de Boerenbond.”
  • “Zij dragen nu een verpletterende verantwoordelijkheid voor de pijnlijke situatie waarin boeren zich vandaag bevinden.”
  • “En in plaats van hun verantwoordelijkheid te nemen, vragen ze het stikstofbeleid aan te passen. Net omdat dit past in hun businessmodel: meer geld voor de Boerenbondholding.”
• Dat werd in de ochtend wel gecounterd door de Vlaamse minister van Landbouw Jo Brouns (cd&v), zelf niet van de Boerenbond-zuil, maar met meer dan uitstekende banden met voorzitter Lode Ceyssens. Brouns trok naar Radio 1, maar hield het daar beleefd: zijn strategie is al veel langer om niet in rechtstreeks conflict te gaan met Demir, en haar niet de boksmatch te geven die ze zoekt. De vraag wordt hoe langer hoe meer of dat vol te houden is, met een achterban die overkookt, en de zuil zelf, die nu diep ‘gekwetst’ is.
• Brouns hield het bij een promopraatje voor de landbouw, en een zachte defensie: “Land- en tuinbouw zijn in Vlaanderen de meest kwaliteitsvolle van Europa”, “en dan is dat voor een stuk ook de verdienste van de Boerenbond, zo vond Brouns. “Zij adviseren hun landbouwers, maar het is de ondernemer zelf die de keuzes moet maken. En als die keuze in het verleden niet de juiste is geweest, dan moet dat in de toekomst anders kunnen.”

Achter de schermen: Harde woorden voor Demir. En scherven ruimen voor Jambon.

• “Dit worden nog leuke begrotingsbesprekingen“, zo is een tikje cynisch te horen bij een hoge regeringsbron, aan het Martelarenplein. De Vlaamse regering moet deze week immers stevig samenwerken, om uiteindelijk een begrotingsakkoord te maken, en minister-president Jan Jambon (N-VA) toe te laten maandag met een “verenigde ploeg” richting het Vlaams Parlement te trekken voor zijn Septemberverklaring.
• Maar deze keer is de context al aartsmoeilijk: alle wijzers staan op rood, voor de economische voorspellingen. De energiecrisis leidt ertoe dat vooral cd&v en Open Vld ook met verlanglijstjes komen, en de begrotingsdiscipline willen laten varen: de ene pleit voor het indexeren van de kinderbijslag, de andere wil een veel hogere jobbonus. Maar hoe dan ook gaat het geld kosten, en ondertussen heeft de N-VA veel feller dan de afgelopen jaren ingezet op begrotingsdiscipline. Net gisteren kwamen nieuwe federale cijfers (zie hieronder) die koren zijn op de molen van de Vlaams-nationalisten: naast een federale krekel die zich ziek spendeert, moet een Vlaamse mier staan, die spaarzaamheid hoog in het vaandel draagt.
• “De begroting gaat op dit moment toch stevig in het rood. Dus is de lastigste mens aan tafel logischerwijze de minister van Begroting, Matthias Diependaele (N-VA)”, zo stelt een Vlaamse minister. “De puzzel is voorlopig aartsmoeilijk”, zo wijst die erop dat het niet vooruit gaat. Dat bevestigt een andere minister: “Het liep inderdaad al niet vlot, nog voor Zuhal iets gezegd had.”
• Bij verschillende bronnen is tegelijk te horen dat de uitval van Demir bijzonder slecht is gevallen bij de cd&v-coalitiepartner. “Ze zijn razend. Tot op het hoogste echelon hebben ze hun beklag gedaan. Ze gebruiken het ‘ongepaste pleidooi’ van Zuhal in ieder geval nu ook als tegenargument, en eisen toegevingen in de begrotingsbesprekingen. Maar ze hebben een duidelijke boodschap terug gekregen”, zo klinkt het stevig bij een N-VA-minister. Daar wijst men er overigens op dat Brouns ten gronde niet eens gereageerd heeft op het voorstel van Demir, om de 800 miljoen euro winst van de Boerenbond opzij te zetten.
• Een cd&v-excellentie zucht: “We zijn ondertussen wel wat gewoon, met Demir“. Een andere cd&v-topper maakte al eerder de analyse “dat de persoonlijke houding van Demir, en haar onaflatende drang om altijd te willen scoren, de hele ploeg van Jambon onstabiel maakt”.
• Een analyse die men bij Open Vld, de derde hond in het kegelspel, wel voorzichtig deelt. “Met Zuhal erbij is het altijd sfeer“, zo klinkt het daar een beetje cynisch. Daar hebben ze het over een “PFOS-bis dossier“, over die stikstof en de boeren. Al eerder ging Demir soloslim over de vervuiling van forever chemicals in de Antwerpse haven, wat een splinterbom deed afgaan, cd&v in opperste staat van geïrriteerdheid bracht in de regering, maar evengoed ook het Antwerpse prestigeproject Oosterweel bijna deed kantelen.
• In die stikstof zit cd&v hoogst ongemakkelijk: hun hele Boerenbond-flank is al langer in opstand tegen de maatregelen die de Vlaamse regering overeen kwam in maart. Een resem bezwaarschriften, opgepookt door diezelfde Boerenbond, moet nu een juridische strijd inluiden.
• Maar in stilte hoopt cd&v toch het akkoord te heronderhandelen: nieuwe voorzitter Sammy Mahdi zette er in zijn gekende assertieve communicatiestijl al hoogstpersoonlijk zwaar op in. “De vraag is of ze die strijd überhaupt kunnen winnen bij cd&v. Want het gaat niet tegen Demir hé, het gaat tegen Europa, tegen de bredere logica van milieubescherming. Kijk naar Nederland, laat je daarover een regering dan vallen?”, zo maakt een topper van de Vlaamse regering de analyse.
• De vraag is of Jambon nu eerst op korte termijn zijn Vlaamse cocktail gemixt krijgt. Dat moet tegen zondagavond, met zijn begroting. De Vlaamse regering heeft geen traditie van eindeloze meetings, en roepen en brullen, zoals met het federale niveau soms wel het geval is. Vrijdagavond gaan de ministers in principe in conclaaf, en is het tot de finish. Of het lukt? Bij een topminister was droogjes te horen “dat dat veel zal afhangen van de houding van de partij van de minister-president”. Of hoe het Demir-incident toch nog absoluut niet vergeten is.

Om mee te nemen over die Vlaamse begroting: Vooruit heeft een eigen begrotingsplan klaar, en wil vooral zich geen trofee laten ontstelen door cd&v.

• Met bijna 17 procent in de peilingen mag men bij de Vlaamse socialisten zich al wat warm lopen voor na 2024, en dromen van regeringsdeelname, ook op het Vlaamse niveau. Daar zit de partij tot nader order wel in de oppositie, maar dat weerhield partijvoorzitter Conner Rousseau (Vooruit) en fractieleider Hannelore Goeman (Vooruit) er niet van om nu al hun “eigen begrotingsplannen” te presenteren op een persconferentie.
• Daarbij bleek dat ze vooral de focus leggen op extra uitgaven, om door de crisis te raken. Zo willen ze zowaar nog verder gaan dan de federale ploeg, die een basispakket elektriciteit en gas aan verlaagde prijs aanbiedt aan de brede middenklasse. Vooruit doet beter op het Vlaamse niveau als oppositiepartij, en stelt meteen een gratis pakket van 200 kilowattuur voor elke verbruiker.
• Daarbij stopt het niet: ze willen steun voor de kleine zelfstandigen, ze willen een hoger zorgbudget, het terugdraaien van een reeks besparingen en een verbod voor eigenaars om de huurprijzen met meer dan 2 procent te indexeren. Dat alles zou volgens Vooruit betaald kunnen worden, met de extra inkomsten die de Vlaamse regering krijgt via de federale dotaties. Die zwellen door de galopperende inflatie en de automatische indexering met zo’n 1,5 miljard euro aan.
• Maar “dan rekent men zich rijk op de meest naïeve manier“, is binnen de Vlaamse regering te horen: naast meer inkomsten, zijn er evengoed fors meer hogere uitgaven, onder meer de ambtenarenlonen, door de inflatie.
• Minister van Begroting Diependaele (N-VA) reageerde in een tweet scherp: “Op het moment dat de energieprijzen historisch hoog zijn, geeft Vooruit het gratis? We weten ondertussen wie de rekening betaalt van dergelijke luchtkastelen. Dit is plat populisme.“
• Maar de belangrijkste claim, politiek gezien, voor Vooruit is simpel: de indexering van de kinderbijslag. Dat vragen ze al veel langer, het was een besparing die in 2019 gedaan werd door cd&v zelf, die met Wouter Beke (cd&v) op Welzijn toen de jaarlijkse groei van dat ‘Groeipakket’, zoals het officieel heet, plafonneerde op 1 procent per jaar.
• Dat cd&v de bocht nam, en bij het begin van de onderhandelingen voor de Septemberverklaring zelf die volle indexering weer op tafel legde, deed Vooruit steigeren: het was hun eis, hun druk, en straks moet het dus ook hun verdienste zijn, als ze er komt. Vandaar dat de pers eens bijeen geroepen kon worden.

Ondertussen over de centen: Een nog eens negatievere raming voor de begroting.

• We hadden het voorspeld, maar daar is weinig verdienste aan: het nieuwste rapport van het Monitoringscomité is opnieuw bijzonder pessimistisch. Bij ongewijzigd beleid, en met de extra lasten van de energiemaatregelen én de economische storm die eraan komt, eindigt Vivaldi volgend jaar voor liefst 23 miljard in het rood, of een tekort van 4 procent van het bbp.
• Bij de laatste raming, in juli, ging men er nog vanuit dat het tekort op 3,5 procent zou blijven hangen, het niveau waarmee de begroting dit jaar ook zal afsluiten normaal gezien. Maar op een paar maanden ziet het er veel slechter uit, met de economische verwachtingen. En kwamen er een pak extra crisisuitgaven bij.
• Plus de inflatie is een grote boosdoener: de automatische indexering van lonen van de ambtenaren, maar ook de uitkeringen en pensioenen, tikt nog sneller door dan in juli verwacht. En de bestrijding van die inflatie, door de Europese Centrale Bank, betekent rentestijgingen. Ook dat tikt door, voor een land als België met een erg grote staatsschuld. De rentelast alleen al stijgt met 1 miljard euro in 2023, of 0,2 procent van het bbp.
• Zo lijkt elke ambitie verdampt om tegen 2024 opnieuw binnen de Maastrichtnormen te duiken, die op 3 procent tekort van het bbp zitten. Nu zondag begint premier Alexander De Croo (Open Vld) opnieuw aan zijn begrotingsbesprekingen. Hij heeft dan drie weken, tot de tweede dinsdag van oktober, om daar een akkoord over te vinden met zijn Vivaldi-coalitiepartners.

Interessant: Hoe kan men de regeringsformatie korter krijgen?

• Een bijzonder lange periode in 2007, een wereldrecord in 2010, een uiterst lange periode in 2019, onderbroken door een covid-crisis: de regeringsvormingen, zeker federaal, verlopen de laatste decennia ronduit problematisch. Dat geven de politici zelf ook toe.
• Deze week kwam de commissie Grondwet samen, om in hoorzittingen een aantal academici te ontvangen, die met voorstellen kwamen.
• Maar ook in de zaal zat heel wat expertise bij de politici, met onder meer Wouter Beke (cd&v) en Sophie Wilmès (MR) die hun rentree maken in de Kamer, maar ook een Patrick Dewael (Open Vld) of Kristof Calvo (Groen) en Sander Loones (N-VA), die onder elkaar en met anderen behoorlijk wat recente en minder recente regeringen onder elkaar onderhandelden.
• Calvo is binnen de meerderheid de trekker van het idee: in het Vivaldi-regeerakkoord staat ook dat idee om de spelregels rond formatie van de federale regering te herbekijken, onder zijn impuls. “De formatie is te traag, maar ook niet democratisch genoeg en het resultaat is vaak pover. We moeten ook kijken hoe de voorbereiding bijvoorbeeld gebeurt. Nu wordt er geimproviseerd over maatregelen, kostenplaatje, etc…. Dat zou beter moeten”, zo zegt die.
• Formeel moet elke aanpassing aan de spelregels via de Grondwet, die staat overigens ook open voor wijzigingen, in de volgende legislatuur. Maar eerst wil men dus hoorzittingen, waarbij deze week een aantal politicologen langskwamen: onder meer Stefaan Walgrave (UAntwerpen), Maxime Vandenberghe (UGent) en Dave Sinardet (VUB).
• Daarbij was er onder meer een interessant voorstel van Walgrave om de federale regering na verloop van tijd, als de formatie te lang duurt, naar een soort ‘shutdown’ te laten gaan: de macht van de regering in lopende zaken zou dan stevig ingeperkt kunnen worden. “Gevaarlijk, maar het zou kunnen werken”, zo stelde die.
• Vandenberghe kwam dan weer met een impliciet pleidooi voor meer staatshervorming: telkens er geregionaliseerd werd, volgde een pacificatie in het regeringsproces, die daarna weer verwaterde, tot een nieuwe ronde.
• Sinardet kwam niet verwonderlijk met een heel andere these: “Zo’n lange regeringsvorming is helemaal geen zuiver Belgisch probleem”, zo stelde die. Ook hij pleitte voor een inperking van lopende zaken. En ook erg interessant: een degressieve partijfinanciering. Geen regering, dan leggen partijen zichzelf ook gradueel financieel droog, is het idee.
• Verder ook interessant dat Sinardet het had over “onnodige drempels” wegwerken: met name het streven om een meerderheid per taalgroep te hebben. Daarbij ontkende hij wel de politieke werkelijkheid van de regering Di Rupo en de regering Michel, die beiden geen meerderheid aan de andere kant van de taalgrens hadden, en daar politiek stevig voor werden aangepakt. Een probleem waar ook Vivaldi vandaag mee kampt.
• Dat er toch mensen met veel ervaring in de Commissie zitten, helpt vanuit politieke kant. Zo sloot Wouter Beke (cd&v) zich aan bij een andere piste die Walgrave opperde: “het Zwitsers model”. Als na een bepaalde periode, pakweg 6 maanden, geen regering gevormd is, gaat men over naar een afspiegelingscollege. “De meest eenvoudige manier om lange onderhandelingen te vermijden is het vermijden van onderhandelingen over coalitiepartners op zich.”
• Wat vaak terugkwam bij de experts: de onderhandelingen verlopen “te transparant”, waarbij te veel spelers hun positie prijsgeven, en er te veel lekken zijn naar de pers. Die gebeuren niet altijd ter goeder trouw, maar net om het proces, of één van de hoofdrolspelers te doen mislukken. We kunnen op dat vlak niet anders dan een beetje medeplichtigheid toegeven, met deze nieuwsbrief.
• Misschien een laatste, interessant element, aangedragen door Vandenberghe: “Een reden die de aanslepende regeringsvormingen helpt verklaren, is de onervarenheid van en het gebrek aan contact tussen politici”, zo stelde die. In 2019 en 2020 was dat manifest een issue. 

Genoteerd: De Kamer is terug. De tegenstellingen ook, binnen Vivaldi.

• Vragenuurtje gisteren in de Kamer, voor het eerst na de zomervakantie. Omdat premier Alexander De Croo (Open Vld) nog altijd in New York is voor de VN, mocht Pierre-Yves Dermagne (PS) als vicepremier en minister van Werk de honneurs waarnemen voor een sociaal-economische clash. Die was er vooral weer binnen de meerderheid zelf.
• “Voor syndicale acties hebben wij geen begrip. Het is onverantwoord op het moment het land economisch plat te leggen, en het is onverantwoord stakingen in het najaar aan te kondigen.” Het gejoel op de baken van PVDA-PTB, maar evengoed de PS en Vooruit, was toch zicht- en hoorbaar, toen Open Vld-Kamerlid Tanja De Jonge gisteren tussenkwam.
• Niet verwonderlijk, want eerder deze week was Paul Magnette (PS) doodleuk tussen de syndicale actievoerders verschenen, en in de Kamer leek het alsof zijn partijleden rechtstreeks van bij het starkerspiket kwamen. “Ik hoop dat de grote mobilisatie van de vakbonden zal gehoord worden, door zij die systematisch alle loonshonderhandeling blokkeren. Het is onrechtvaardig dat enkelen zich verrijken, terwijl de meerderheid verarmt”, zo sneerde Sophie Thémont van de PS, vlak na De Jonge.
• Ook Anja Vanrobaeys (Vooruit) haalde keihard uit naar de werkgevers die vroegen om op een deel van de welvaartsenveloppe te besparen. “Het zal niet met Vooruit zijn. Solidariteit  betekent niet dat je wel iets kunt krijgen maar er niets voor hoeft terug te doen. Solidariteit betekent niet dat men anderen veroordeelt tot een koude winter, terwijl men er zelf warm bijzit.”
• Met dat gehakketak tussen de meerderheidspartijen, hoefde de oppositie enkel wat olie op het vuur te gooien.
  • Vlaams Belang wreef er nog eens in dat “in Griekenland al maanden een overwinstbelasting is” en dat het hier “maar niet lukt”.
  • PVDA had het over maatregelen “die niet genoeg zijn”, “want de mensen zijn woedend”.
  • Bij N-VA wees men er dan weer op dat er al 4 miljard aan koopkrachtmaatregelen is genomen, “Maar het is maar de vraag wie dat zal betalen, meer dan vermoedelijk gewoon de mensen zelf”.