De discussies over de coronapas én de verplichte vaccinatie zijn nog wel eventjes in het nieuws. Wij zoomen dus even in op een meer strategisch, langetermijndiscussie. Die over de overheid en schulden. Overigens: voor wie zin heeft in een stukje intense televisie, herbekijk rustig De Afspraak van gisteren.

De Belgische begroting voor 2022 ligt dezer dagen op de tekentafel: zowel federaal als Vlaams is men bezig de rekeningen op te stellen. Interessant is dat er onvermijdelijk een bredere discussie op Europees niveau aankomt, met het Franse voorzitterschap van de EU vanaf 2022 in het vooruitzicht: herziet men het fameuze ‘Stabiliteitspact’ van de euro, dat begrotingstekorten onder de drie procent wil, en de staatsschuld onder de 60 procent? Die discussie belooft binnen de federale regering bijzonder scherp te worden. Aan de kant van de staatssecretaris van Begroting Eva De Bleeker (Open Vld) is er geen intentie dat pact te lossen. Maar PS-staatssecretaris Thomas Dermine, de jonge golden boy van de Franstalige socialisten, bereidt zijn eigen agenda voor. En dat in een financieel klimaat dat we nog nooit meemaakten: hoge inflatie én grote groei, plus lage rente in de eurozone.

In het nieuws: De inflatie in heel Europa neemt sterk toe.

De details: Er komen straks twee indexsprongen in minder dan een jaar.

• Wie spreekt met de financiële beleidsmakers binnen de Vivaldi-regering, krijgt unisono een analyse over de hoogst uitzonderlijke staat waarin de eurozone zich vandaag bevindt. Verschillende ministers erkennen dezelfde fenomenen:
  • Een erg hoge inflatie voor heel de eurozone, maar zeker ook voor België: het Planbureau voorziet voor dit jaar een gemiddelde inflatie van 1,9 procent en zelfs 2,1 procent in 2022.
  • In de VS zit men zelfs al aan vijf procent inflatie op dit moment.
  • De rente die nog steeds hyperlaag staat.
  • Er is schaarste qua grondstoffen, wat leidt tot economische vertraging.
  • Tegelijk hebben we een economische groei die we in decennia niet gezien hebben, tot 5 procent en meer.
• Die inflatie was eigenlijk wel te voorspellen: de politiek van de Europese Centrale Bank, om geld bij te drukken (de zogenaamde quantitative easing, QE) en tegelijk massaal overheidspapier op te kopen, was bijna een garantie op een hoge(re) geldontwaarding.
• Ondertussen is heel de eurozone zo in een situatie beland, die zonder precedent is: spaargeld wordt steeds minder waard, want de rente daarop ligt veel lager dan de inflatie. En dat is in de eerste plaats een verarming voor de ‘kleinere’ spaarders, die geen gedifferentieerde beleggingsportefeuille hebben, zoals de veel rijkeren.
• Ook binnen het Europese machtsspel is dat een behoorlijke revolutie. Zeker in vergelijking met wat de Duitse Bundesbank vroeger als politiek aanhield: die was als de dood voor inflatie, en hield daardoor een strak rentebeleid aan. Elke bestuurder van die voormalige Bundesbank zou zich vandaag omdraaien in zijn of haar graf, als men de situatie van de ECB zou zien.
• Dat die inflatie zorgen baart, is duidelijk: zowel op Financiën als op Begroting is het een situatie die men binnen de regering op de voet volgt. “Het kan niet de bedoeling zijn dat we de mensen met een spaarboekje eigenlijk systematisch geld laten verliezen“, zo is te horen op de liberale flank van de regering.

The Big Picture: De bredere discussie over ‘schulden maken’ woedt volop in beleidskringen.

• Het is een Amerikaanse professor Stephanie Kelton, die met haar boek ‘The Deficit Myth’ de knuppel in het hoenderhok heeft gegooid: waarom niet (gigantisch) veel schulden aangaan als overheid, is haar uitgangspunt. Het ondersteunt dus de huidige aanpak van de ECB en de Amerikaanse Nationale Bank, om gigantische hoeveelheden geld bij te drukken, maar het legt er een extra laag bovenop.
• De zogenaamde ‘Modern Monetary Theory’, de MMT, schept een theoretisch kader dat ervoor pleit om als overheid geen enkele limiet te zetten op schulden aangaan, en dus als overheid (veel meer) geld uit te geven, zolang je als land je eigen munt controleert, en niet gebonden bent aan munten van anderen.
• Voor de dollar, een internationaal betaalmiddel los van de Amerikaanse economie, is dat zeker het geval. Het is meteen de vraag of de theorieën van Kelton en haar aanhangers ook opgaan voor de euro.
• Maar feit is dat de MMT een heel nieuwe wind heeft doen waaien in de discussie, zoals de School of Chicago, met econoom Milton Friedman dat in de jaren ’70 en vooral ’80 ook deed.
• Toen was de beweging overigens helemaal in de andere richting: Friedman stelde net dat overheden niet eindeloos schulden mogen aanmaken, willen ze hun overheidsapparaat en hun economie op lange termijn gezond houden. Het gevolg waren forse besparingsmaatregelen in de VS en West-Europa, in veel andere landen.

De essentie: De schuldendiscussie speelt uiteraard ook in België volop mee.

• In België maakt de MMT zonder twijfel opgang. Kelton is, in combinatie met andere progressieve economen zoals de Fransman Thomas Piketty, die pleit voor een forse herverdeling van de rijkdom, een van dé inspiratoren van zowel de groenen als socialisten in de federale, Waalse en Brusselse regering.
• De aanpak van de MMT doet wat denken aan de legendarische woorden van de toenmalige minister van Begroting Guy Mathot, uiteraard van de PS, in de jaren ’70: ‘Het begrotingstekort is vanzelf gekomen, het zal ook vanzelf verdwijnen‘.
• Maar dat zal moderne PS’ers zoals Paul Magnette en vooral Thomas Dermine (PS), de architect van het regeerakkoord aan Franstalige kant, én de huidige staatssecretaris van Relance, worst wezen: het theoretisch kader is er, om ook in Europa grote stimulusmaatregelen te nemen, massaal te investeren in infrastructuur én onvermijdelijk zo de schuldenberg te laten aangroeien.
• Vandaag opnieuw herhaalt Magnette overigens zijn pleidooi in de Franstalige pers, om met de Belgische regering verder te gaan, en meer te investeren in de relance.
• Aan de andere kant in de coalitie: de staatssecretaris van Begroting Eva De Bleeker (Open Vld) die ook een behoorlijke achtergrond heeft in overheidsfinanciën, als voormalig Europees ambtenaar. Zij is helemaal geen fan van de MMT, “dat lijkt vooral een theorie om een ontsporing van de uitgaven te vergoelijken”, zo is de droge samenvatting op haar kabinet. En ook bij de minister van Financiën, Vincent Van Peteghem (CD&V) pleit men veeleer voor realisme, dan voor experimenten met de overheidsschulden.
• Die ideologische clash is interessant om te volgen, omdat ze zich vroeg of laat ook moet vertalen in de Belgische aanpak van de overheidsschulden. Door de coronacrisis is België ver boven de 100 procent schuld, ten opzichte van het bbp gezakt: een drempel die in een niet zo ver verleden als ‘magisch’ leek, toen België voor het eerst in jaren daaronder dook.
• De coronacrisis, de daaropvolgende aanpak van de ECB én de Europese Commissie die een miljardeninvesteringsplan uitwerkten: het zindert tot vandaag na in de overheidsfinanciën. Maar de vraag is nu hoe men over gaat tot een nieuwe fase.

Om te volgen: De Europese discussie daarover wordt dus uiterst relevant.

• Het project van de euro, één munt voor heel de EU, is duidelijk helemaal niet gebouwd op de MMT-theoriën, maar eerder op de klassieke economische school van overheidsfinanciën onder controle houden. Niet toevallig zat Duitsland, met haar strenge aanpak, in het hart van het europroject.
• Het gevolg was een duidelijk kader voor eurolanden, het zogenaamde Europese Stabiliteits- en Groeipact waarbinnen de regeringen van de eurozone zich moesten begeven. De belangrijkste voorwaarden:
  • Eigenlijk mikken op een begroting in evenwicht, met een maximaal toegestane ontsporing tot 3 procent van het bbp.
  • Een schuldgraad van 60 procent van het bbp als norm, maar met forse uitzonderingen voor de mediterrane landen, én België, in de praktijk.
• In de jaren ’90 leverden de toenmalige regeringen Dehaene I en II grote inspanningen om dat pact te kunnen halen, en tot het gebruik van de euro toegelaten te worden. Dat lukte, en sindsdien zit men dus in die EU-dwangbuis. Dat maakte dat begrotingsdiscussies de laatste 20 jaar in België soms wel wat lastig konden zijn tussen links en rechts, maar dat men nooit echt over grote fundamenteel andere opties moest discussiëren.
• Dat zou nu wel eens kunnen veranderen. Een aantal Zuid-Europese landen, en Frankrijk op kop, willen eigenlijk af van het huidige Europese kader: het Stabiliteitspact mag/moet eraan. En de coronacrisis is de ideale aanleiding om dat akkoord te slopen.
• Met het Franse voorzitterschap van de EU vanaf januari 2022 wil Emmanuel Macron die discussie volop aansnijden. Het is een gewaagde zet, maar eerder lukte de Franse president er wel in om, door de coronacrisis, zogenaamde eurobonds in te voeren (al mocht het zo niet noemen) waarbij de EU voortaan gezamenlijk schuldpapier uitgeeft. Een financiële revolutie voor de euro.
• De Noord-Europese landen zijn zich hier nu al volop tegen aan het verenigen, de zogenaamde Hanzeliga van Nederland, Denemarken, Estland, Finland Ierland, Letland, Litouwen en Zweden ziet zo’n initiatief helemaal niet zitten. Zij willen dat zeker de norm van 3 procent uiteindelijk behouden blijft.
• De beslissende factor zal, zoals altijd in Europa, meer dan waarschijnlijk Duitsland zijn. Maar met een verkiezing in aantocht, waarbij de socialist Olaf Scholz leidt in de peilingen, wordt dat een interessant debat. Het is dankzij Scholz, als Duitse minister van Financiën, dat Macron z’n zin kreeg over het collectieve Europese schuldpapier.
• Binnen de regering is men verdeeld over zo’n fundamentele vraag. PS-staatssecretaris Dermine hield deze week een meeting met een paar bollebozen, om de Belgische houding voor te bereiden. Maar het staat buiten kijf dat zij België helemaal aan de kant van Macron willen.
• De Bleeker kijkt daar helemaal anders naar: voor haar is de 3 procent een heel duidelijke, tastbare target voor de Belgische begroting, die op termijn haalbaar moet worden. Liefst zo snel mogelijk. Elke Europese druk op dat vlak is vandaag nog onbestaande, maar er is de vurige hoop dat die terugkeert, zodat discussies in België meteen ook met een extra Europese stok achter de deur kunnen gevoerd worden.
• Het is afwachten hoe premier Alexander De Croo (Open Vld) zelf een tijd lang minister van Financiën geweest, zich in het dossier zal opstellen. De alliantie binnen de EU is zeker de laatste jaren onder de vorige premier Charles Michel (MR) fors toegenomen, maar kan De Croo tegelijk in zo’n fundamenteel dossier een heel andere lijn gaan kiezen dan bijvoorbeeld de Nederlandse premier Mark Rutte?

Het gaat maar door: De coronapas in Brussel (en daarbuiten) blijft beroeren. Komt hij er in Vlaanderen ook?

• Komt er nu een coronapas of niet? En in welke vorm? Terwijl de Vlaamse liberalen in de hoofdstad, met kopman Sven Gatz (Open Vld) kranten en radio opzochten om uit te leggen dat zo’n coronapas best verdedigbaar was, trok de MR snoeihard in de aanval.
• Zeker nadat de Ecolo-minister van Volksgezondheid Alain Maron de volledige uitrol van zo’n pas voor heel de horeca fors in vraag stelde. Dat leidde intern in de coalitie tot irritaties: de socialisten konden niet lachen met alweer geschipper, en op het kabinet van Frank Vandenbroucke (Vooruit) de federale minister van Volksgezondheid werd stevig de wenkbrauwen gefronst.
• Dat was hét signaal voor Georges-Louis Bouchez (MR) om helemaal in de aanval te gaan: “De Brusselse regering blijft maar uitblinken in amateurisme. Mogen we eindelijk zeggen dat ze niet in staat is om het hoofdstedelijke gewest van ons land te besturen? Het enige talent van links in Brussel is om goud in lood te veranderen.”
• Forse woorden dus, maar Bouchez kampt ondertussen een beetje met het ‘boy cried wolf’-fenomeen: Als je systematisch te veel en te fel roept, hoort op den duur niemand je echt nog.
• Terwijl de discussie dus in Brussel blijft woedden, en de knopen maar niet raken doorgehakt, sijpelde de zaak ook in Vlaanderen binnen. Onder meer de burgemeester van Vilvoorde, Hans Bonte (Vooruit) vroeg om in zijn gemeente ook zo’n pasje te mogen invoeren.
• In het Vlaams Parlement pikte CD&V’er Katrien Schryvers dat op: zij deed een voorstel om de Vlaamse steden en gemeenten dan maar zelf te laten beslissen of zij zo’n pas willen. En ook Vooruit sprong op de kar, fractieleider Hannes Anaf vond het een “goed idee om een gedifferentieerd beleid te kunnen voeren”.
• In Terzake duwde federaal minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) wat verder door:
  • “Als het fout zou lopen in Antwerpen of Vilvoorde, gemeenten waar er ook te weinig mensen gevaccineerd zijn, dan denk ik dat de Vlaamse regering daar in het belang van de volksgezondheid over na zou moeten denken. Ook in het belang van de mensen die wel gevaccineerd zijn.”
  • “Ik denk dat iets als een coronapas echt een nuttig instrument is, omdat het ervoor zorgt dat mensen die gevaccineerd zijn, volledig van de vrijheid kunnen genieten.”
• Vraag is of er binnen de Vlaamse regering veel draagvlak is. Want het is niet omdat de Brusselse Open Vld voorstander is, in de hoofdstad, dat dat voor heel Open Vld geldt. Vanmorgen reageerde Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert al fel, op Twitter: “Het hoge sheriff-gehalte van sommige burgemeesters en gouverneurs kennen we. Aub geen kakofonie van lokale pasjes-regels. In Vlaanderen is dit totaal niet nodig.“

• Maar even opvallend, twee zwaargewichten en vice-ministerpresidenten, Hilde Crevits (CD&V) maar ook Bart Somers (Open Vld) vertelden vanmorgen toch iets anders:
  • “De vrijheid moet het uitgangspunt zijn, geen pasjesmaatschappij, gelet op de heel hoge vaccinatiegraad in Vlaanderen. Maar het is evident dat je de situatie moet blijven opvolgen en dat je moet kijken naar wat er eventueel nog extra moet gebeuren. Je moet niet blind zijn voor specifieke situaties en concrete moeilijkheden”, zo stelt Somers vanmorgen aan de VRT.
  • “Ik denk dat het goed is dat we de discussie voeren voor plaatsen waar heel weinig mensen gevaccineerd zijn. In Brussel is er een groot probleem, maar je ziet dat er nog wel een aantal plaatsen zijn met problemen. Zo’n pas kan zorgen voor heel wat extra vaccinaties en dat is eigenlijk wat we willen”, zo zegt Crevits.
• Gisteren verklaarde Somers nog dat “aan een pasjesmaatschappij in Vlaanderen geen nood is“. Nu is het uitkijken naar de houding van N-VA. In de wandelgangen was te horen die weinig enthousiast waren. Er is een harde lijn binnen de Vlaamse regering die vindt dat het welletjes is geweest met de burger lastig vallen met maatregelen. Maar het is te verwachten dat minister-president Jan Jambon (N-VA) eerder de consensus zoekt.

Ook te volgen: In het spoor van de pasjesdiscussie, de discussie rond verplichte vaccins.

• Opvallend vanmorgen: een onomwonden pleidooi van Gwendolyn Rutten (Open Vld), voormalig voorzitter van de Vlaamse liberalen, om de vaccinatie verplicht te maken. 
• “De tijd dat we het allemaal lief konden vragen, is voorbij. Nu moet het gewoon. Alleen een verplichting heeft een heel duidelijk effect”, zo stelt ze in De Standaard.
• Het is een opvallende boodschap, aan liberale kant. Maar helemaal alleen staat ze niet: ook bij de MR waren er al openingen in die richting. De redenering is overigens bijzonder helder: liever die verplichting voor het vaccin, één keer een inenting dus, dan telkens allerlei regeltjes in de maatschappij waarbij we een coronapasje vragen om toegang te geven.
• Die weg wordt eerder bewandeld door de socialistische minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit). De school is steeds meer daar dat je “mensen die zich niet laten vaccineren absolute vrijheden mag ontzetten”, zo stelde de minister het. 
• Dat leidde tot (alweer) een heel felle reactie van Bouchez. Die haalde naar zijn coalitiepartner uit, op Twitter. “De minister van Volksgezondheid zou opnieuw de fundamentele principes van een democratie moeten leren. Dergelijke uitspraken zijn beangstigend en gaan in tegen onze waarden. De vaccinatiegraad moet omhoog, in plaats van om het even wat te vertellen.”
• Dat Rutten nu in het debat springt, is een interessant gegeven: het maakt dat het debat niet puur links-rechts wordt gevoerd. Want bij bijvoorbeeld de groenen is er een veel grotere huivering voor een verplicht vaccin: hun achterban staat veel kritischer tegenover een dergelijke ingreep van de overheid. 
• De PS daarentegen heeft al onomwonden gepleit voor een verplichte spuit. “Als we het kunnen voor polio, waarom dan niet voor corona?”