België dreigt geplet te worden in de oplaaiende geopolitieke strijd om miljarden mondmaskers. ‘Jammer dat het Belgische aankoopsysteem zo log was. Volksgezondheid heeft te traag gereageerd op de wereldwijde ontwikkelingen’, zeggen meerdere verdelers van medisch materiaal.

De bevoorradingsketens voor mondmaskers staan wereldwijd onder hoogspanning, zeker nu de Verenigde Staten alle registers opentrekken om het oprukkende virus een halt toe te roepen en massaal mondmaskers opkopen. ‘Er is een gevecht aan de gang tussen landen om Chinese mondmaskers’, bevestigde de Duitse minister van Volksgezondheid Jens Spahn afgelopen week. ‘Dat is geen goede ontwikkeling, maar het weerspiegelt de sterke vraag.’

Ook de Belgische hulpverleners smeken om een vlotte aanvoer van mondmaskers, zodat ze zich alvast daar geen zorgen om hoeven te maken. De bevoorradingsketen ziet er traditioneel zo uit: gespecialiseerde Belgische importeurs-distributeurs leggen contacten met een of meerdere mondmaskerproducenten uit China en Turkije en dingen op basis van de gemaakte prijsengagementen mee in openbare aanbestedingen die de FOD Volksgezondheid uitschreef.

Te slome procedures

Het probleem is, zo zeggen verscheidene bronnen in de sector, dat die traditionele manier van werken in de huidige oververhitte markt niet werkt. Het leidt tot nodeloos tijdverlies en gemiste bestellingen. De fabrikanten van mondmaskers in China en Turkije hebben de klanten voor het uitkiezen en staan zo sterk dat ze soms eenzijdige prijsverhogingen doorvoeren en hoge voorschotten eisen. De marktprijzen zijn in sommige gevallen vertienvoudigd.

‘We kunnen onze producenten maar voor korte tijd aan ons binden’, benadrukken de Belgische importbedrijven. ‘Maar als er in die periode dan geen groen licht komt van minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld), zijn we ze weer kwijt. En voorschotten gaan we zelf niet op ons nemen zonder een engagement van de overheid, want dat gaat om miljoenen euro’s.’

Dat het de voorbije weken al meermaals helemaal is misgelopen met overheidsbestellingen voor mondmaskers, op federaal én op Vlaams niveau, is volgens de sector een gevolg van een gebrek aan strategische visie. De importeurs kunnen alleen maar gissen wat op middellange termijn de noden zijn op het vlak van mondmaskers en andere medische uitrusting.

‘Wat enkele weken geleden, bij de uitbraak van de crisis, had moeten gebeuren, was een grote vergadering met de belangrijkste leveranciers aan Volksgezondheid’, zegt zaakvoerder Radek Weglicki van LS Medical, een verdeler van medische uitrusting uit Genk. ‘Met dan aan elke speler de vraag: ‘Wat kan je leveren, aan welke prijs, en wanneer? Op die manier had de overheid de kansen op voldoende bevoorrading verhoogd én de risico’s gespreid.’

Honderden miljoenen maskers

Ook Catherine Fonck, de fractieleidster van cdH in de Kamer, vindt dat er een strategisch plan ontbreekt. ‘De hulpverleners in ons land hebben in deze coronacrisis geen tientallen miljoenen, maar honderden miljoenen maskers nodig’, verklaarde ze.

‘Dit zijn zaken voor na deze crisis’, reageert het kabinet van minister Philippe De Backer (Open Vld), die de bevoegdheid voor medische uitrusting recentelijk overnam van De Block. ‘We doen er alles aan om iedereen nu zo snel en zo goed als mogelijk te bevoorraden.’

Ook de verdelers pleiten voor fors grotere bestellingen. Weglicki: ‘Je moet dat ook vanuit het standpunt van de producenten bekijken. Ze hebben om logistieke redenen veel liever een bestelling van 100 miljoen maskers dan tien bestellingen van 10 miljoen maskers.’

‘Grote bestellingen bieden meer garanties op het vlak van kwaliteit. Want de mondmaskers komen dan niet uit een bestaande voorraad, maar worden nieuw gemaakt. Hoe groter de bestelling, hoe sneller de fabrikant geneigd zal zijn die uit te voeren ‘, klinkt het bij Pharmasimple uit Henegouwen.

Xi en Erdogan

De coronacrisis heeft van mondmaskers een geostrategisch en diplomatiek instrument gemaakt. Het gros wordt gemaakt in China, dat daarmee een extra wapen in handen heeft in zijn handelsoorlog met de VS. Via de vele giften door Chinese bedrijven, die alleen doorgaan met de goedkeuring van Peking, paait de Chinese president Xi Jinping de Europese regeringsleiders.

Frankrijk, dat net als België naliet om zijn strategische voorraden op peil te houden, kondigde de voorbije dagen een bestelling van liefst 1,5 miljard Chinese mondmaskers aan. Xi is niet vergeten dat Frans president Emmanuel Macron in februari als een van de weinigen medische steun toezegde aan de corona-broeihaard Wuhan.

Dat naast China ook Turkije een belangrijke producent is van mondmaskers, versterkt de internationale positie van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. Turkije heeft recentelijk strenge beperkingen opgelegd voor de export van medisch materiaal. Alle export moet eerst toestemming krijgen van de regering-Erdogan.

In al dat gewoel moet De Backer (Open Vld) proberen stand te houden om de Belgische hulpverleners van voldoende mondmaskers te voorzien. Weglicki van LS Medical: ‘Het is elk land voor zich. Zeker in de grote vriendenkring die de Europese Unie heet.’