Methaan of CH4 is net zoals CO2 een broeikasgas, maar veel krachtiger. De uitstoot van het gas is verantwoordelijk voor ongeveer de helft van de wereldwijde temperatuurstijging sinds het pre-industriële tijdperk. Het grote verschil met CO2? De kracht van methaan neemt sneller af dan die van koolstofdioxide. Het gaat om slechts tientallen jaren. Als we vandaag de uitstoot zouden stoppen, zou bijna al het methaan in de atmosfeer binnen een mensenleven kunnen worden afgebroken. Een methaanverminderingspact zou dan ook één van de belangrijkste verwezenlijkingen van de komende COP26-klimaattop kunnen zijn.
Waarom we met een methaanpact een grote slag kunnen slaan
De opwarmende kracht van methaan is 28 keer zo groot als die van CO2. Daarom levert het terugdringen van methaan zoveel op: hoe sneller de uitstoot daalt, hoe meer opwarming we voorkomen. Het is de reden waarom de VS en de Europese Unie andere landen onder druk zetten om een methaanverminderingspact te sluiten. De doelstelling is om de methaanuitstoot 30 procent te verminderen tegen 2030. Als genoeg landen zich aansluiten, zou dat wel eens een van de belangrijkste resultaten van de COP26-klimaatonderhandelingen kunnen worden. Die onderhandelingen worden in november in Glasgow, Schotland gehouden
Maar er kan nog veel meer worden gedaan. Als het streefdoel van methaanvermindering verhoogd wordt tot 50 procent, kan volgens de IPCC een bijkomende opwarming van 0,3°C tot 0,5°C tegen 2100 voorkomen worden. Aangezien de planeet nu al 1,1°C is opgewarmd, zou dat een groot verschil uitmaken voor de toekomst van de aarde. Of: als we de methaanproblematiek snel genoeg aanpakken, worden de Parijsdoelstellingen om de opwarming te beperken tot 1,5°C veel haalbaarder.
“Het gesprek is aan het veranderen. Methaan is op de voorgrond getreden”, zegt Sarah Smith, programmadirecteur superverontreinigende stoffen bij Clean Air Task Force, een non-profitorganisatie. “Wereldleiders beginnen in te zien dat het beteugelen van methaan de enige duidelijke strategie is om de opwarming van de aarde in de komende twee decennia te verminderen.”
Waarom methaan meer warmte vasthoudt dan CO2
In onze atmosfeer vind je 200 keer meer moleculen CO2 dan methaanmoleculen. Toch heeft methaan bijna een kwart van de opwarming van de aarde sinds het begin van de Industriële Revolutie veroorzaakt.
Waarom? Elke dag pompt de zon enorme hoeveelheden energie in de planeet. Een deel daarvan wordt door het land en de oceanen geabsorbeerd, maar het grootste deel wordt in de vorm van infrarode straling naar de ruimte teruggekaatst. Het is op die terugreis naar de ruimte dat de meeste warmte wordt gevangen onder een deken van broeikasgassen. In dat deken zitten dus een pak meer CO2-moleculen, maar door zijn moleculaire structuur, bestaande uit een koolstofatoom omringd door vier waterstofatomen, houdt methaan warmte effectiever vast. Die moleculaire structuur en elementaire samenstelling zorgen er ook voor dat methaan sneller wordt afgebroken.
Hoe we een groot deel van die methaanuitstoot makkelijk kunnen stoppen
Als we het hebben over menselijke oorzaken, dan is het grootste deel van het methaan dat vrijkomt afkomstig van rijstteelt en onze veestapel. Althans, dat is de grootste bron historisch gezien. Maar in de afgelopen 50 jaar, met de opkomst van aardgas, is ook de lekkende infrastructuur voor fossiele brandstoffen een grote veroorzaker.
Het goede nieuws is dat we nu de middelen hebben om een groot deel van die uitstoot te stoppen. Uit een onderzoek van de Verenigde Naties blijkt dat 80 procent van de maatregelen om lekken bij olie- en gaswinning tegen te gaan, zonder kosten kunnen worden uitgevoerd. Sterker nog, die maatregelen zouden zelfs tot besparingen kunnen leiden. Vrijwel alle methaanlekken uit de steenkoolsector kunnen pijnloos worden verwijderd.
“In de olie- en gasindustrie is sprake van een enorme methaanlekkage”, zegt Cat Abreu, oprichter en uitvoerend directeur van Destination Zero, dat ontsnappend methaan wil tegengaan. “Het is heel goedkoop om dat op te lossen en in veel gevallen schept het werkgelegenheid.”
Snel scoren door lekkende pijpen te dichten
De aanpak van methaan begint bij de olie- en gasindustrie, waar tot 85 procent van de methaanuitstoot tegen 2030 kan worden beperkt met behulp van bestaande technologie. Dat staat te lezen in een paper die vorig jaar in Environmental Research Letters werd gepubliceerd. Het gas lekt al jaren in de lucht uit via de infrastructuur voor fossiele brandstoffen. Vooral grote producerende en consumerende landen zoals China, Rusland en de VS kampen met dat probleem.
Hoewel methaan een product is dat bedrijven kunnen verkopen om huizen te verwarmen en turbines van elektriciteitscentrales te laten draaien, doen de meeste bedrijven maar weinig moeite om pluimen van methaanlekken uit op te sporen.
Deze combinatie van satellietbeelden, geleverd door het Franse satelliet-analysebedrijf Kayrros SAS, toont methaanpluimen boven Aliso Canyon in LA (2015) en de Perm Bekken in Texas (2020). Het bedrijf schat dat de Perm bekken tot dit jaar september al meer dan 2 miljoen ton methaan heeft uitgestoten. Dat komt overeen met de jaarlijkse uitstoot van minstens 40 miljoen personenauto’s.
Beter omgaan met afval en onze storten opruimen zou ook een flinke stap zijn
Het afval dat op de stortplaatsen ligt opgestapeld, geeft niet alleen CO2 af wanneer het ontbindt. Bij gebrek aan zuurstof wordt in plaats daarvan methaan gevormd. Het gas hoopt zich op in de afvalbergen en ontsnapt uiteindelijk naar de oppervlakte. Grote methaanwolken in steden van Buenos Aires tot Lahore zijn toegeschreven aan stortplaatsen.
“Stortplaatsen zijn behoorlijk ingewikkelde installaties,” zegt Bram Maasakkers, onderzoeker bij het Nederlands Instituut voor Ruimteonderzoek. Wetenschappers schatten dat ongeveer 10 procent van het door de mens veroorzaakte methaan afkomstig is van stortplaatsen, zegt hij, “maar hoe goed de gegevens zijn, varieert over de hele wereld.”
Een groeiend aantal stortplaatsen begint met het opvangen van methaan op hun terreinen, dat kan worden gebruikt als brandstof voor de installaties en vuilniswagens. In de studie van Environmental Research Letters wordt geschat dat 80 procent van de emissies van stortplaatsen tegen 2030 kan worden beperkt door gebruik te maken van bestaande technologie. De andere oplossing is minder afval produceren en meer afval recycleren in plaats van het weg te gooien.
Andere rijst en rijst anders doen
De grootste bron van methaan is afkomstig van de teelt van de gewassen en het vlees waarmee de wereld wordt gevoed. En die uitstoot zal alleen maar toenemen naarmate de wereldbevolking toeneemt en de ontwikkelingslanden rijker worden.
Meer dan twee derde van alle rijst in de wereld wordt verbouwd door velden, die twee keer zo groot zijn als Frankrijk, onder water te zetten. Microben in de ondergelopen bodem produceren grote hoeveelheden methaan.
Onderzoek in China, een van de grootste rijstproducenten, heeft uitgewezen dat het mogelijk is de methaanuitstoot te halveren door het water midden in het groeiseizoen van de rijstvelden af te voeren. Het proces verhoogt ook de rijstopbrengst en bespaart water. Andere onderzoekers, in India en de Filippijnen, hebben nieuwe rijstsoorten gevonden die goed gedijen in droge velden – hoewel hun opbrengsten nog niet die van de op grote schaal geteelde soorten evenaren.
Maskers voor koeien en ecologischer voer
Voor de 1,4 miljard koeien in de wereld begint het probleem in de darmen. De herkauwers krijgen hulp van bacteriën om de moeilijk te verteren grassen die ze eten af te breken. Als neveneffect produceren ze daarmee ook methaan.
Het terugdringen van deze methaanuitstoot is een grotere uitdaging, maar onderzoekers werken aan verschillende mogelijke oplossingen. Een daarvan is het gebruik van speciale voederadditieven die koeien helpen minder methaan te produceren. Cargill, ’s werelds grootste landbouwbedrijf, dringt er bij leveranciers ook op aan om speciale maskers op vee te plaatsen die methaan opvangen en omzetten in CO2.
In de strijd tegen de opwarming van de aarde is methaan te lang onderbelicht gebleven. Maar er wordt steeds meer ingezien dat het aanpakken van het onzichtbare, reukloze gas een van de gemakkelijkste, goedkoopste en meest haalbare manieren is om echt iets te doen aan het afremmen van de klimaatverandering. Het is een zeldzaam klimaatprobleem dat met een directe aanpak weg te werken is.
“De wereld zal blijven opwarmen zolang er CO2 in de atmosfeer wordt gepompt,” concludeerde een redactioneel artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Nature in augustus. Maar het beteugelen van methaan zal “de mensheid een beetje meer tijd geven om te doen wat gedaan moet worden”.
(jvdh/mvl)