Eerder deze maand publiceerde de Europese Rekenkamer een nieuw, kritisch rapport over het Europese grensagentschap Frontex, waarbij ze verklaarde dat diet laatste niet klaar was voor zijn steeds grotere rol bij het tegengaan van illegale migratie, mensensmokkel en grensoverschrijdende criminaliteit.
Dit ondanks het snel groeiende jaarbudget, dat van 460 miljoen euro in 2020 naar 900 miljoen euro gaat in 2027.
“Frontex biedt de lidstaten onvoldoende ondersteuning bij het beheer van de buitengrenzen van de EU”, luidt het oordeel van de Rekenkamer, waarbij gebrekkige uitwisseling van data als één van de pijnpunten wordt genoemd. Het is de bedoeling dat Frontex tegen 2027 zo maar even over 10.000 grenswachters zal beschikken, waarvan 3.000 in vaste dienst.
Ook financiële transparantie is een pijnpunt. Volgens de Rekenkamer verstrekt Frontex geen informatie over de resultaten die het boekt. “Het verstrekt evenmin informatie over de werkelijke kosten van zijn gezamenlijke operaties”, voegt ze daaraan toe.
Een gebrek aan grenswachten is niet de oorzaak van grootschalige illegale migratie
Zeker als gevolg van de migratiechaos in 2015 en 2016 kreeg Frontex heel wat extra bevoegdheden en geld. Fundamenteel was het echter een foute analyse om de chaotische toestroom aan migranten, deels een gevolg van het Syrische conflict, toe te schrijven aan een gebrek aan grenswachten. Het was immers nogal moeilijk om de talloze mensen die in bootjes vanuit Turkije in Griekenland arriveerden niet op te merken.
Het probleem was integendeel dat steeds meer migranten hun kans waagden, omdat ze wisten dat ze makkelijk konden doorreizen via de zogenaamde “Balkan-route”. Pas toen op de Balkan de grenzen werden gesloten, met Macedonië dat als laatste land de grens met Griekenland sloot in de lente van 2016, verbood Griekenland migranten om nog door te reizen naar het Griekse vasteland. Dit leidde tot een scherpe daling van het aantal mensen dat de gevaarlijke tocht over zee naar Griekenland maakte, alsook een scherpe daling van het aantal verdrinkingsdoden.
Een Deense oplossing
Velen zitten evenwel tot vandaag vast op de Griekse eilanden in penible omstandigheden, wat aangeeft dat het vooral belangrijk is om in menswaardige opvang te voorzien voor zij die asiel aanvragen. Denemarken wil dit doen op een locatie buiten Europa, zodat het makkelijker wordt om zij die hun asielaanvraag afgewezen zien terug naar het land van herkomst te sturen. De Europese Commissie staat hier echter weigerachtig tegenover, ook al omdat het natuurlijk niet evident zal zijn om zoiets te onderhandelen met landen buiten de EU. Denemarken geniet echter van een “opt-out” op vlak van migratiebeleid en kan dus verder gaan dan andere lidstaten.
In elk geval zou het een betere aanwending zijn van de schaarse middelen om zoiets te proberen dan om het geld te pompen in een EU-agentschap zoals Frontex, dat onlangs ook nog in het nieuws kwam omdat het nieuw, duur wapentuig gaat aankopen. Het rapport van de Rekenkamer komt bovenop de kritiek die Frontex krijgt omdat het zou betrokken zijn bij illegale pushbacks van migranten, die daarbij geen kans zouden krijgen om asiel aan te vragen. Ook hier zou de Deense aanpak – die nauw aansluit bij de Australische – soelaas kunnen bieden.
Ook op goederensmokkel krijgt Frontex geen vat
Frontex krijgt van de Rekenkamer ook kritiek inzake bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit. Zeker het laatste jaar is dat een uitdaging, gezien de stijging van smokkel van illegale producten tijdens de coronacrisis. In het bijzonder voor tabakswaren was dat het geval. Door de gebrekkige controles bij de buitengrens van de EU werden illegale tabakswaren goedkoper, waardoor deze populairder werden bij de consument, en criminele groepen hun marktaandeel zagen stijgen.
In sommige lidstaten kwamen daar dan nog eens hogere taksen op tabak bij, waardoor illegale smokkel van tabak, nu reeds al goed voor 50 miljard euro gederfde belastinginkomsten wereldwijd, nog lucratiever werd. Volgens schattingen groeit de illegale tabakssmokkel met 7 procent ingeval tabaksprijzen met 10 procent stijgen.
Antwerps burgemeester Bart De Wever waarschuwde in het verleden al dat de havens van Antwerpen en Rotterdam “zo lek als een vergiet” zijn. Een neveneffect van grootschalige smokkel is dat heel wat van de producten die op de markt komen de volksgezondheid bedreigen, niet enkel omdat er geen controles door de overheid gebeuren, maar vooral ook omdat er geen normaal functionerende marktwerking is waarbij ondernemingen een bepaald merk te verdedigen hebben of kunnen worden gedagvaard voor de rechtbank. Smokkel vormt bovendien ook een financieringsbron voor terroristen.
Wat is dan het alternatief?
Zoals gesteld, lossen grenswachten het probleem van illegale migratie niet op, omdat de uitdaging er integendeel in bestaat om er voor te zorgen dat wie illegaal de EU binnenkomt niet beloond wordt met een verblijf, ook na afwijziging van de asielaanvraag.
In dezelfde zin kan men goederensmokkel ook niet eenvoudigweg aanpakken door steeds meer controles, hoewel dit natuurlijk wel een effect heeft. Drugs, alcohol en tabak zijn producten die allemaal zeer gegeerd zijn bij smokkelaars omdat de overheid ze ofwel eenvoudigweg verbiedt ofwel hoog belast. Als gevolg daarvan, zijn er hoge winstmarges te halen bij de smokkel ervan.
Een legalisering van drugs zal niet tot een stijging van het gebruik ervan leiden, wat duidelijk wordt in de ervaring van Portugal, waar illegale drugs al een twintigtal jaar gedecriminaliseerd zijn. Het zal zeker niet alle problemen die ermee gepaard gaan doen verdwijnen, maar het zou toch alvast de georganiseerde misdaad een slag toebrengen, en ook zouden drugs minder gevaarlijk worden, iets wat ik in het verleden meer in detail besprak. Ook voor alcohol en tabak zouden lagere taksen al een groot deel van de illegale markt vernietigen. Allemaal contra-intuïtief, dat wel. (lb)
De auteur Pieter Cleppe is hoofdredacteur van BrusselsReport, een nieuwe webstek die zich richt op nieuws en analyse met betrekking tot EU-politiek.
Twitter: @pietercleppe