Hoe meer sensatie, hoe minder effect

In het nieuws. Oorlog, rampen, crisis, coups,… Traditionele nieuwsmedia mikken op steeds sensationeler berichtgeving om de aandacht van de lezer/kijker/luisteraar vast te houden.

• Dat heeft een omgekeerd effect. Uit het Reuters Institute Digital News Report 2023 blijkt dat het vertrouwen in traditionele media blijft afbrokkelen.
• Reuters: “Het gebruik van traditionele media, zoals tv en print, blijft in de meeste landen dalen, en online en sociaal gebruik maken het verschil niet goed.”
  • Minder dan de helft (48 procent) van de totale steekproef zegt zeer of uiterst geïnteresseerd te zijn in nieuws, tegenover 63 procent in 2017.
• Ondertussen blijft het aandeel nieuwsconsumenten dat zegt ‘vaak of soms’ nieuws te vermijden, dicht bij een all-time high van 36 procent over alle continenten heen.
  • Nieuwsvermijders zeggen ook vaker dat ze geïnteresseerd zijn in positieve of oplossingsgerichte journalistiek en minder geïnteresseerd in de grote verhalen van de dag.
• België is geen uitzondering. 44 procent van de Belgen zegt vandaag het nieuws ‘meestal te vertrouwen’, dat is 7 procent minder dan in 2016. Vooral in het zuiden van het land is het wantrouwen groot. Daar zegt amper 36 procent het nieuws ‘meestal te vertrouwen’.

Negatief nieuws

Zoom in. Dit wantrouwen wordt gevoed door een reeks factoren, die in het Reuters rapport van 2022 al werden opgesomd.

• Een belangrijke reden waarom mensen nieuws mijden, is dat negatief nieuws een negatieve invloed heeft op hun gemoedstoestand en daadkracht. 54 procent van de politiek conservatieve volwassenen in de VS zegt dat de media hun stemming bederven.
• Publieke omroepen worden sterk getroffen door dit wantrouwen tegen de media. Zo is het vertrouwen in de BBC in Groot-Brittannië gedaald van 75 naar 55 procent. Tegelijkertijd is het wantrouwen in dezelfde periode meer dan verdubbeld van 11 naar 26 procent.

Maar er is meer

• De media hebben een onverzadigbare honger naar sensatie en maken van elke mug een olifant. Dat is de natuur van media. De in 2017 overleden Zweedse wetenschapper Hans Rosling verwoordde het als volgt: ‘Reken nooit op de media om te weten waar de wereld echt staat’.
• De meeste mensen lezen honderden artikels per jaar. Hoeveel daarvan helpen hen betere beslissingen te nemen in hun leven? Nieuwsconsumptie zou een concurrentieel voordeel opleveren, maar niets is minder waar: hoe minder nieuws men consumeert, hoe minder tijd men verspilt.
• De dagelijkse stortvloed aan nieuwsberichten over zaken die we niet kunnen veranderen, transformeert ons in passieve, fatalistische schapen. Dat de wereld nooit meer kansen bood dan vandaag vinden we blijkbaar geen nieuws.
• Sociale media vervangen traditionele media, die hun monopolie op nieuws en hun businessmodel hebben zien verwateren. Maar sociale media zijn gedegradeerd tot een oorverdovende kakofonie van groepen die hun gemeenschappelijke mythes delen en blijven herhalen.
• Sinds 2010 zijn krantenkoppen die angst, woede, afkeer en verdriet oproepen sterk toegenomen. Tegelijkertijd is het aantal artikelen met een neutrale of positieve boodschap afgenomen. Wie op Fox News de zoekterm ‘outrage’ (woede) intypt, krijgt 26.000 links aangeboden waarin dat woord in de titel staat.
• Het is niet verrassend dat weinig media aandacht besteden aan deze ontwikkeling in de berichtgeving zelf. Onderstaande grafiek – die een aantal emoties in kaart brengt die mensen ervaren wanneer ze nieuws lezen – hebt u waarschijnlijk niet in uw krant of nieuwswebsites zien verschijnen. (lees verder onder de grafiek)

Onderliggende trends en patronen blijven interessant

Zoom out. Toch heeft de beter geïnformeerde burger zijn rol te spelen.

• Eerdere studies hebben aangetoond dat voortdurend slecht nieuws ons PTSD-achtige symptomen (posttraumatische stressstoornissen) kan geven. Toch kunnen beter geïnformeerde burgers hun leiders helpen betere beslissingen te nemen. Ze hebben doorgaans ook meer empathie voor mensen die een heel ander leven leiden.
• Specialisten geven een aantal tips om media beter te consumeren:
  • Stop met je nieuws te halen in eindeloze socialemediafeeds, die vaak bol staan van ‘fake news’. Zoek betrouwbare bronnen en houd het daarbij.
• Selecteer een aantal kwaliteitsvolle nieuwsbrieven.
• De echte wereld is gewoon saai. 99,99 procent van alle mensen slaapt vanavond gewoon terug in zijn bed. Saaiheid verkoopt geen reclame, dus produceren de media een ononderbroken stroom van woede en razernij om dat gat op te vullen. Maar de onderliggende trends en patronen blijven interessant. Voor wie het ruis van de feiten kan onderscheiden.

De media als gangmakers van de globale apocalypsindustrie stuiten op verzet. De waarheid is dat er meer verhelderende en kwalitatieve informatie beschikbaar is dan ooit tevoren – voor wie ze wil en kan vinden.

Erich Kästner, een Duits schrijver van kinderboeken, wist lang geleden al: “De eerste mensen waren niet de laatste apen”.

(nd)