Een nieuwe dag van hoogspanning in het dossier van de hongerstakende sans papiers. Het vliegt opiniestukken heen en weer: staatssecretaris Sammy Mahdi gaat fel in het verweer en houdt de deur op enig akkoord met de hongerstakers potdicht. Maar tegelijk is er een hele reeks academici en prominenten, nationaal en internationaal, die druk zet. Dat heeft politieke effecten. Voor het eerst komen Paul Magnette (PS) en Jean-Marc Nollet (Ecolo) met een gezamenlijk, politiek signaal: “Mahdi moet met een oplossing komen”. Il y a un parfum de crise.

In het nieuws: Ai Wei Wei, Noam Chomsky, Ken Loach en anderen schrijven een brief aan de Belgische regering.

De details: De druk in de snelkookpan neemt toe, nu ook de PS en Ecolo gezamenlijk naar buitenkomen.

• Vandaag opent staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) zogenaamde “neutrale zones” bij de hongerstakende sans papiers in Brussel. In die zone, op 350 meter van de Begijnhofkerk, in de Melsensstraat nummer 38 (vlakbij het hoofdkwartier van de Vlaamse liberalen, die op nummer 34 zitten), kunnen asielzoekers terecht om alle informatie te krijgen die hun dossier mogelijk in orde zou kunnen helpen brengen. De vraag is of ze dat zullen doen: van een echte dialoog tussen de staatssecretaris en de hongerstakers is geen sprake.
• Want tegelijk herhaalt Mahdi nog eens fors zijn boodschap, via de megafoon van de Vlaamse klassieke media. In verschillende kranten krijgt hij vandaag de opiniepagina’s om zijn standpunt kracht bij te zetten. Een regularisatie komt er niet. “Als men mij gespierde taal verwijt, wil ik wel dat dat gezien wordt als een vuist voor rechtvaardigheid, en niet als vaandelgezwaai in de wij-tegen-zij discussie. Er is geen “wij” die zich tegen “zij” moet verdedigen”, schrijft Mahdi in De Tijd.
• Of dat veel indruk maakt aan Franstalige kant, en ook op de internationale scène, is maar de vraag. Over de taalgrens is steeds nadrukkelijker te horen “dat er weinig tot geen verschil is tussen dit beleid en dat van voorganger Theo Francken (N-VA)”.
• Daar neemt de druk op de linkse coalitiepartners Ecolo en PS steeds meer toe. Vandaag volgt opnieuw een open brief van 115 academici, grote namen in Franstalig België zoals de broers Dardenne en Françoise Tulkens, maar ook met ronkende internationale namen als de kunstenaar Ai Wei Wei, zanger Peter Gabriel, linguïst Noam Chomsky, filmmaker Ken Loach, econoom Yanis Varoufakis en de Amerikaanse activiste Angela Davis.
• Ze verwijten de Vivaldi-regering “verlamd te zijn door de opkomst van extreemrechts”. “Zij probeert er zich van te distantiëren zich door zich te beroepen op een “streng maar humaan” migratiebeleid. Dit wil zeggen dat zij een verwaterde versie van het migratieprogramma van extreemrechtse partijen toepast en dit terwijl zij een retoriek gebruikt die mensenrechten en internationaal recht hoog in het vaandel dragen.”
• Opvallend: de PS en Ecolo namen gisteren, door de stijgende druk, een gezamenlijk initiatief onder voorzitters. Paul Magnette en PS-ondervoorzitter Anne Lambelin tekenen samen met co-voorzitters Rajae Maouane en Jean-Marc Nollet van Ecolo een gemeenschappelijk document. Daarin roepen ze Mahdi op “om in overleg met de vertegenwoordigers van de hongerstakers een pragmatische oplossing te vinden, om een einde te maken aan deze calvarietocht”. Daarbij spreken ze van “een absolute urgentie”.
• Het is, na een paar communiqués van de PS en vooral voorzichtige signalen van bij Ecolo de eerste keer dat zo ferm gecommuniceerd wordt. Want al weken wil men aan de linkerkant bij de Franstaligen dat er een oplossing komt, maar die kan voor hen niet eenzijdig zijn wat Mahdi afroept: “Geen onderhandelingen”. Voor het eerst klinkt, in Le Soir, ook het hoge woord: “Niemand wil toch vervroegde verkiezingen riskeren en Vivaldi laten vallen?“
• De vrees nam de laatste dagen fors toe, zowel bij PS als Ecolo, dat er doden zouden kunnen vallen onder de hongerstakers. Het idee om dit dossier over het zomerreces te tillen, is ondertussen verdampt: de situatie is te ernstig. Daarmee zeggen PS en Ecolo niet dat er nu een collectieve regularisatie moet komen: zo ver willen ook zij niet gaan. Maar “binnen de bevoegdheden van de staatssecretaris” is volgens hen veel mogelijk: binnen het kader van het regeerakkoord dus ook.
• Vraag is of Mahdi nog terug kan. De staatssecretaris heeft een enorme symbolenstrijd van de zaak gemaakt: net zoals zijn voorgangers Maggie De Block (Open Vld) en Theo Francken (N-VA) dat ooit deden. Daarbij heeft hij al tig keren herhaald net niet tot onderhandelingen te willen overgaan.

In het nieuws: Frans Timmermans, de EU-Commissaris voor de Green Deal, is even alomtegenwoordig.

De details: Het nieuwe plan is zijn mediamoment, zoveel is wel duidelijk. Zoals voorspeld gaat het plan inhoudelijk zeer ver: Europa neemt onverbiddelijk de leiding in de strijd tegen de klimaatopwarming.

• Zowat alle sectoren zullen moeten bijdragen om tegen 2035 liefst 55 procent minder CO2 uit te stoten en tegen 2050 klimaatneutraal te zijn.
• “Het zal verdomd moeilijk worden. Maar stel u de kost eens voor als we niets zouden doen.” Het was een vastberaden EU-Commissaris Timmermans, samen met een hele reeks EU-hoogwaardigheidsbekleders, onder wie Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen, die de groene plannen van de Europese Commissie voorstelden gisteren.
• Timmermans kwam onder meer op Terzake en in een reeksje Vlaamse kranten zijn verhaal doen. Dat komt simpelweg neer op: we hebben geen andere keuze. En ook: “Ja, mensen en bedrijven gaan het zeker voelen in hun portefeuille, als ze blijven CO2 uitstoten”.
• De Commissie heeft 13 grote maatregelen klaar. Maar de grootste ingreep wordt het feit dat de handel in emissierechten van CO2 fors wordt uitgebreid, een systeem dat nu al grote bedrijven laat betalen voor CO2-uitstoot. Voortaan zouden ook de auto-industrie, alle brandstoffen, maar ook de bouwsector, met dergelijke systemen rekening moeten houden.
• Daarnaast zijn er een paar heel concrete deadlines: tegen 2035 zouden geen nieuwe wagens op fossiele brandstof meer mogen worden verkocht. En al tegen 2035 moet de CO2-uitstoot van wagens 55 procent naar beneden.
• Zoals al eerder lekte wil de Commissie ook de uitstoot van de lucht- en scheepvaart fors meer gaan belasten.
• Ook opvallend: de EU wil in totaal ook liefst 3 miljard bomen extra gaan aanplanten, om meer CO2 uit de lucht te halen.

De internationale consequenties: De EU gaat tegenwind krijgen, onvermijdelijk.

• Binnen de EU zijn zeker de armere regio’s van Oost-Europa geen geweldige fan van die vergaande plannen. De vraag is of consumenten daar klaar zijn voor dergelijke drastische ingrepen, zoals het verdwijnen van de klassieke wagens binnen negen jaar.
• Daarvoor zwaait de Commissie met haar klassieke antwoord: een zak geld. Er is een fonds van 72 miljard euro voorzien om “energiearmoede” aan te pakken, en zo dus de stijgende energiefacturen te compenseren. Voor België is dat geen gouden oplossing: dit land kan rekenen op een magere 1,9 miljard euro uit het geheel. Dat zal niet volstaan om de zware kosten te compenseren.
• Maar ook buiten de EU komt er onvermijdelijk een strijd. De Unie is immers niet van plan om de import in de rijkste consumentenmarkt ter wereld zomaar ongemoeid te laten: al wie nog producten als staal, cement, aluminium of meststoffen wil invoeren, zal rekening moeten houden met forse CO2-taksen. Op die manier zal de Europese industrie fors worden beschermd.
• Voor handelspartners zoals de VS en de UK wordt dat dus een stevig debat: vrijhandel zal moeten rekening houden met het CO2-kader van de Europeanen. En voor China, dat nog de grootste opdracht voor zich heeft op het vlak van CO2-uitstoot, wordt de opgave enorm. Dat leidt haast zeker tot grote spanningen op het gebied van internationale handel, in de toekomst.

De nationale consequenties: Binnen België zal een hartig woordje moeten worden gepraat.

• Wie gaat welk deel van de hele klimaatinspanning op zich nemen? Die vraag spookt al veel langer door de Wetstraat en kreeg zo al een stevige communautaire invulling: Vlaanderen heeft veel meer industrie en transportactiviteiten, terwijl zeker Wallonië in het groen baadt. Wie welke inspanning doet om de EU-doelen te halen, is dus een dans van miljarden euro’s.
• Al eerder mengde de EU-commissaris Timmermans, een socialist, zich in dat Belgische debat: hij kwam meermaals in conflict met Vlaams minister van Klimaat Zuhal Demir (N-VA). Vorig jaar nog verklaarde hij aan Knack: “Ik zou het fijn vinden als Vlaanderen de federale klimaatambitie omarmt.“
• Veel heeft de EU niet in de pap te brokken over hoe België de zaak intern regelt. Maar dat dit een clash belooft te worden, is wel duidelijk. Want federaal is er minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo), die door haar partij daar met één heel duidelijke agenda is gezet: volop mee de klimaatstrijd aangaan.
• Maar in de Vlaamse regering pleit Demir consequent voor “klimaatrealisme”, waarbij ze erover wil waken dat “niet ten koste van alles de EU-doelstellingen” worden opgedrongen aan consumenten en de “concurrentiekracht van onze bedrijven” zouden worden ondermijnd.
• Eind 2019 was er al een rondje armworstelen tussen de gewesten en de federale regering. Toen klokte de Vlaamse regering af op een plan om de CO2-uitstoot met 32,6 procent te verminderen, na heftige interne discussie. Onder meer Open Vld, de Vlaamse liberalen, wilden veel verder gaan, tegen de N-VA in.
• Maar nu is de totale doelstelling opgeschoven naar een impressionante 47 procent reductie. Tegen de VN-klimaattop in Glasgow moet België een consensus hebben over hoe dat wordt aangepakt: welke regio doet wat? Dat belooft dus nog een veel moeilijkere clash te worden, want eenvoudige oplossingen of “quick wins” zijn er niet meer.
• Tegelijk is het ook een ideologische strijd: de “groene” federale ploeg van Vivaldi, tegen de Vlaamse regering, waarin de N-VA de hakken in het zand zet “om de Vlaamse welvaart te beschermen“. Het belooft vooral een test voor de twee coalitiepartners die in beide ploegen zitten: Open Vld en CD&V. Bij wie sluiten ze zich finaal aan: de federale of Vlaamse lijn?

Gestemd: Het Vlaams Parlement heeft de opkomstplicht afgeschaft voor de gemeenteraadsverkiezingen in Vlaanderen.

• Het was een debat dat erg veel emotie opriep: de afschaffing van het verplicht gaan stemmen. België is een van de weinige landen ter wereld waar die verplichting juridisch gezien nog steeds geldt. Of gold, voor de gemeenteraadsverkiezingen dan, en dan nog enkel in Vlaanderen. Voor alle andere verkiezingen blijft het wel een wettelijke verplichting.
• Die stemming is een rechtstreeks gevolg van het Vlaams regeerakkoord, dat in de zomer van 2019 werd onderhandeld tussen N-VA, Open Vld en CD&V. Daarbij stond die laatste manifest alleen, toen het over politieke hervormingen ging. De N-VA eiste de afschaffing van de provincies, Open Vld de afschaffing van de opkomstplicht.
• Zeker voor CD&V, met een pak oudere kiezers in landelijke gebieden, is dat politiek een zelfmoord-dossier, dat de partij dan ook terecht in rep en roer zette. Maar opvallend genoeg koos men voor het behoud van een aantal posten op provinciaal niveau, boven het electorale zelfbehoud op lokaal niveau. En eens het akkoord op Vlaams niveau gesloten was, kon men niet meer terug.
• Daarbij moet opgemerkt dat er in Vlaanderen achteraf – niet zozeer bij de ondertekening van het regeerakkoord, maar wel bij de stemming nu twee jaar later in het Vlaams Parlement – erg veel intellectuele tegenstand kwam: zowel in de academische wereld als bij stemmen in de media lijkt sprake van een consensus dat die afschaffing een zwaar negatief gevolg zou hebben voor de democratie. De verontwaardiging, in crescendo gaande bij sommige commentatoren, was groot. Impact had het niet: de stemming ging gisteren netjes door.
• Verschillende simulaties en studies wijzen er tegelijk op dat slechts één partij significant schade zou oplopen door de andere regels: het Vlaams Belang. Dat moet het proportioneel meer hebben van kiezers die bij het afschaffen van de verplichting niet zouden komen opdagen.

De harde cijfers: Wie wetten invoert moet ze laten naleven, of ze hebben weinig waarde. Dat geldt niet voor de opkomstplicht.

• De facto is er juridisch geen opkomstplicht in België. Want 949.076 stemgerechtigde Belgen kwamen in mei 2019 bij de laatste federale verkiezingen gewoon niet opdagen. Zij werden niet vervolgd. Op een totaal van 8,2 miljoen stemgerechtigde Belgen is dat dus dik 10 procent, die de wet niet volgt en daarmee wegkomt.
• Geen enkele rechtbank komt tussen, al jarenlang niet. De vraag mag zich stellen of stemrecht in plaats van stemplicht via het gewoonterecht al niet veel langer gewoon een praktisch feit is.
• Komt daarbij dat nog eens 6 procent van de Belgen in totaal blanco of ongeldig stemt, als ze dan wel komen opdagen. Zo komt men bij nog altijd relatief hoge opkomstcijfers, maar toch een meer realistisch beeld dan de illusie als zouden “alle Belgen” meedoen aan de democratie, omdat er een verplichting is.
• Bovendien zijn er zorgwekkende verschillen. Per regio vallen die nog mee:
  • Vlaanderen had een opkomst van 92,16 procent en 4,95 procent blanco en ongeldig.
  • Wallonië klokte af op 86,63 procent opkomst en 8,36 procent blanco.
  • Brussel zat al aan 83,46 procent opkomst en 6,65 procent blanco.
• Maar wanneer men naar kantons gaat kijken, vallen de verschillen pas echt op. In de armere, stedelijke gebieden zoals Antwerpen en Gent in Vlaanderen, maar zeker Luik, Charleroi of Mons in Franstalig België, en arme delen van Brussel, schiet de afwezigheid van stemmers, plus de blanco en ongeldige stemmen tot soms boven de 30 procent.
• Wie dus beweert dat in het huidige Belgische systeem van verplicht stemmen “iedereen mee is”, moet toch eens goed naar de harde cijfers kijken.