Herstart. Transitie. Hervorming. Investering. Ziehier vier kernwoorden die dinsdag, bij de State of the Union van premier Alexander De Croo (Open Vld) gegarandeerd uitgesproken moeten worden. Meer dan de details van de begroting, die helemaal niet spectaculair oogt, zal het moeten gaan over de hervormingen en investeringen de de ploeg wil doen. Daarover moet nog stevig gebikkeld worden: er ligt voor 3 miljard aan investeringsplannen op tafel, daarvan blijft 1 miljard over. En komen er serieuze hervormingen voor de arbeidsmarkt, of wordt het enkel wat opsmuk?

In het nieuws: Eindelijk een ministerraad voor Vivaldi, meer dan één jaar na de start.

De details: Vanmorgen komt de regering-De Croo I voor het eerst volledig samen.

• Het blijft vreemd: één keer kwam het hele kabinet samen, bij de start van de ploeg. Toen was het vooral om foto’s te laten nemen van alle ministers en het handjevol staatssecretarissen, die er allen wat onwennig bijzaten. Die eerste keer werd ook niets echt beslist.
• Door corona, maar ook wel omdat het handiger werken is met de Kern, de zeven vicepremiers van Vivaldi plus de premier, riep eerste minister Alexander De Croo meer dan één jaar lang zijn regering niet fysiek samen. Dit tot ergernis van een aantal partijen en hun bijhorende ministers: was er dan een A-ploeg en een B-ploeg, telden sommigen dan niet mee?
• Vandaag doorbreekt men dus die gewoonte. En meer: Vooruit-voorzitter Conner Rousseau had erop aangedrongen dat er een speciale ministerraad zou bijeengeroepen worden, specifiek over het klimaat. Dat gebeurt nu, al mag het zo niet genoemd worden “want er staan nog andere punten op de agenda”, zo weet De Standaard.
• Maar het belangrijkste thema vanmorgen is wel het uitgebreide klimaatplan dat minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo) voorlegt aan haar collegae. Vraag is hoe concreet het allemaal is: de bevoegdheid van de groene minister is erg ruim, haar echte instrumenten zijn daarentegen uiterst beperkt.
• Voorlopig lijkt het vooral op een quasipermanente oorlog van woorden tussen Khattabi en de Vlaamse minister bevoegd voor Klimaat, Zuhal Demir (N-VA). Beiden moeten nog steeds het standpunt overeenkomen waarmee België straks naar de wereldwijde klimaattop trekt.

The Big Picture: De regering maakt zich op voor een spannend weekend.

• Om te beginnen dit: na de wekenlange spanningen tussen vooral socialisten en liberalen, is er niemand in de Wetstraat die nog gelooft dat dit conclaaf een echte struikelsteen kan worden voor de coalitie. Na de schermutselingen heen en weer is er een consensus dat de ploeg hoe dan ook netjes verder gaat.
• Immers: de begroting zelf is eigenlijk helemaal niet zo spectaculair. Het openingsbod van ‘iron lady’ Eva De Bleeker (Open Vld), de staatssecretaris van Begroting, om drie miljard inspanningen te doen, is iedereen al vergeten. De premier stuurt aan op 2 miljard. Maar zelfs dat is niet het einde van de wereld: 1 miljard inspanningen lag al langer vast, en van het resterende miljard is al 430 miljoen in het bakje: de hervormde effectentaks brengt veel meer op.
• Daarmee lijkt ook het aspect “nieuwe inkomsten” geregeld: de premier zelf gaf al aan dat er aan de kant van ‘extra belastingen’ niets meer bijkomt. De rest kan met wat besparingen en mogelijke fiscale hervormingen: er liggen wat kleinere dossiers op tafel zoals die van de topsporters en de auteursrechten.
• Daarnaast lekten de Franstalige liberalen doelgericht het idee van de groenen om de fiscale vrijstelling op de spaarboekjes af te schaffen. Daarover communiceerde de minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) eerst niet zo handig. “Het is nu het moment om dat te doen, als we het ooit zouden doen”, zo stelde hij, duidend op de erg lage rentes op de spaarboekjes.
• Maar die boodschap werd snel bijgestuurd: het voorstel ligt wel op tafel, maar is “onaanvaardbaar” voor Van Peteghem. Idem voor de liberalen dus.
• Ook nog een stevig issue: de vrijstelling van de sociale bijdrage voor een eerste werknemer. Die was bedoeld voor startups, maar daarvan wordt misbruik gemaakt om erg grote verdieners plots op een nieuwe vennootschap in dienst te kunnen nemen. De MR ligt al weken symbolisch dwars, maar zal meer dan vermoedelijk moeten inbinden.

Wat dan wel? Twee toverwoorden moeten concreet worden ingevuld: “Hervormingen” en “investeringen”.

• Om te beginnen dus het fameuze deel ‘relance’, waarbij Europa in totaal 5,9 miljard euro uittrekt voor nieuwe projecten (al kan dat nog dalen). Daar doet de federale regering dus nog een smak bovenop. De vraag is hoeveel.
• Het regeerakkoord zegt dat België tegen 2024 aan 3,5 procent investeringen ten opzichte van het bbp moet zitten: de PS ziet er nauwgezet op toe dat dat ook effectief zal gebeuren. Op drie jaar moet de regering dus nog bijna 2 miljard extra toestoppen, volgens de PS.
• De anderen zijn minder enthousiast over dergelijke grote bedragen in het geheel. Maar tegelijk hebben de partijen wel samen voor liefst 3,3 miljard aan voorstellen op tafel gelegd, alleen al voor de begroting 2022. Wat zit daar allemaal in?
  • Een paar gigantische ‘groene’ projecten: 700 miljoen euro extra voor het spoor en 75 miljoen voor windenergie en een waterstofnetwerk.
  • Heel veel renovatie van overheidsgebouwen: 700 miljoen voor de ambtenaren en nog eens 600 miljoen voor de militairen. Justitie vraagt ook nog eens 300 miljoen voor detentiehuizen.
  • Daarnaast een hele resem digitaliseringen: 150 miljoen euro voor i-Police, 130 miljoen voor de digitalisering van de sociale zekerheid, 53 miljoen om de douane te digitaliseren, 100 miljoen voor cybersecurity bij Defensie, en 11 miljoen bij Financiën.
  • Voor de portefeuille Noordzee tenslotte, is er 150 miljoen gevraagd om aquacultuur op te bouwen en ontzilting van de bodem te doen.
• Dat wordt dus een klassieke koehandel: welke partij krijgt wat? Want uiteraard wordt netjes opgelijst welke minister vragende partij is voor elke enveloppe. Iedereen verwacht dat men rond 1 miljard extra investeringen zal eindigen: met de kerk mooi in het midden, niets schokkends.
• “Hervormingen” is het tweede toverwoord voor volgende week: dat moet ook voldoende invulling krijgen. Daarvoor mikt men op zo’n 5.000 ‘inactieven’ terug aan het werk krijgen, zo is te horen: echt grote ambities zijn er dus niet.
• In totaal zijn er zo’n 460.000 langdurig zieken in België, maar op Villa Politica kwam minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) zeggen, “dat het er in feite veel meer zijn”, ongeveer “zo’n 1 miljoen in totaal, die op een of andere manier ziek zijn”. En, hij voegde eraan toe dat het allerminst evident is om die zomaar terug te ‘activeren’: ze hebben al tot drie keer een medische controle gehad.
• Toch zet men binnen Vivaldi hoop op die boodschap: er zou “iets fors” gebeuren op dat vlak. Daarnaast lopen de gesprekken over de arbeidsmarkt verder, ook daar moeten er wat doorbraken komen. Onder meer flexibeler werken met een vierdagenwerkweek van 9,6 werkuren ligt op tafel. In totaal zijn daarover een dertigtal voorstellen.
• Dat alles moet de premier munitie geven om dinsdag een “impressionant pakket” op tafel te kunnen leggen en zijn ploeg te kunnen presenteren als ‘hervormers’ en ‘investeerders’.

Opvallend: Waarom is die energiediscussie nu nog niet geregeld?

• Verschillende stemmen binnen de meerderheid begrijpen ondertussen niet waarom de premier het energiedossier blijft koppelen aan de begroting. Uiteraard zit er een meerkost in, die verrekend moet worden in de cijfers, als er nieuwe maatregelen komen.
• “Maar het is vrij duidelijk wat er op tafel ligt: de verlenging van het sociaal tarief, plus wat aanpassingen in de accijnzen. En in plaats van dan te beslissen, en tegelijk fors naar de gewesten te wijzen, die ook allerlei heffingen hebben, wachtte men nu nog maar eens een week. Onnodig“, zo duidt een bron in de meerderheid.
• Hoe dan ook: zo is “alles aan alles” verbonden, en zal er dus ook in de State of the Union een luik ‘energie’ zitten, dat dan de groene investeringen omvat, maar ook de nu (tijdelijke) maatregelen om de uit de pan swingende energiefacturen in te dijken.

De echte discussie: Die gaat eigenlijk niet over de energiefacturen op zich, maar over de inflatie die daardoor veroorzaakt wordt. En de bijhorende effecten op de index.

• De enorme klim in prijzen van gas en olie bedreigt niet alleen de gezinnen via een energiefactuur. Want de discussie die nu gevoerd wordt binnen de regering over de “meeropbrengsten” door onder meer de btw op energie (die tussen de 200 en 400 miljoen euro worden geraamd), is uiteraard een complete illusie: op termijn wint niemand behalve de olie- en gaslanden, door de band onsympathieke dictatoriale regimes.
• De prijsstijgingen drukken immers rechtstreeks op de inflatie, die nu al tegen de 3 procent aanschurkt, maar volgens veel analisten kan doorstomen naar 4 procent. In de Verenigde Staten zit men al boven de 5 procent.
• Dat weegt onvermijdelijk veel zwaarder door, op lange termijn, op de overheidsfinanciën. Ten eerste macro-economisch: het lijkt ondenkbaar dat met zulke inflatie het tijdperk van de ultra lage rentes kan blijven duren. Vroeg of laat verhoogd de Amerikaanse Centrale Bank haar rente, waarna de ECB voor de euro voor een even fundamentele keuze komt te staan. En op dat moment komen eurolanden met hoge schuldgraad, waar België volop bij zit, in de problemen met hun rentelast.
• Dat effect is er op middellange termijn: voor de begroting van 2022 levert dat nog geen issues op, potentieel wel voor de jaren daarna. Maar daarnaast is er het typische Belgische mechanisme van de index.
• Anders dan in andere Europese landen, springen automatisch de lonen van heel het Belgische overheidsapparaat, en bijhorend ook in een pak sectoren, mee met de spilindex. Die is nu twee keer op zes maanden overschreden: meteen stijgt de kost van de lonen gigantisch.
• Extra druk op de begroting dus, maar vooral ook een potentieel probleem voor de competitiviteit van de Belgische bedrijven. Vraag is immers hoe snel de rest van Europa volgt. Maar hoe dan ook wordt zo dus de hoge energiefactuur een veel serieuzer issue dan enkel een vraag: “Welke maatregelen neemt de overheid om de kosten voor de consument te drukken?”
• Een indexsprong, zoals de regering-Michel I deed bij de start, lijkt voorlopig compleet taboe: het was net daartegen dat de socialisten destijds fulmineerden. Maar met een energiecrisis die niet meteen voorbij is, wordt dat vroeg of laat een onderwerp.

Ook genoteerd: De Waalse begroting is in 2024 in evenwicht. Daarmee doen ze beter dan Vlaanderen. Of niet?

• Goed nieuws vanuit Namen, zo had Elio Di Rupo (PS), de Waalse minister-president: “De begroting is binnen 3 jaar in evenwicht én de belastingen stijgen niet.” Sterk, voor een regio die toch niet bovenmatig presteert op economisch vlak.
• Officieel klokt de regering-Di Rupo van het Waals gewest af met een tekort van ‘maar’ 207 miljoen euro, met een begroting die in 2024 netjes in evenwicht zal zijn. Maar daaronder zit een veel steviger issue: er zit namelijk heel wat gewoon niet in die cijfers.
• De Waalse regering rekent immers zowel de kosten van de coronacrisis én de overstromingen in Wallonië niet mee in de begroting, net als de kosten van de relance. Doet men dat wel, dan klokt men af op een tekort van liefst 4,1 miljard euro. In totaal hebben het Waals gewest en de Franse gemeenschap samen al 32 miljard euro schulden, en dat loopt op tot 44 miljard euro in 2024.
• Tot zover dus het ‘goede’ nieuws. Nu is het niet zo gek om de eenmalige uitgaven (door corona of een andere ramp) uit de begroting te houden, ook Vlaanderen en het federale niveau doen dat. Maar niet in de mate waarop men in Namen creatief met de boekhouding omgaat, zeker niet voor investeringen.
• Komt daarbij dat de schulden wel nog ergens gefinancierd moeten worden. De federale overheid sprong daarbij recent tussen, om een renteloze lening van 1,2 miljard te geven (federaal wordt veel makkelijker en ‘goedkoper’ geld geleend, tegen lagere rente).

Grappig om te lezen: Wie stuurt de MR naar het Grondwettelijk Hof? Toch niet hun kopstuk in de Waalse regering?

• Na onder meer Ecolo en CD&V is het nu aan de MR om ook een zitje in het Grondwettelijk Hof weer op te vullen: Jean-Paul Moerman wordt 70 jaar, en moet dus stoppen. Die liberale zetel moet dus overgenomen worden, en het is aan MR om iemand aan te duiden.
• Opvallend daarbij is dat een aantal grote namen circuleren.
• Zo is er de eerder logische kandidaat Christine Defraigne, juriste uit Luik en ex-voorzitter van de Senaat.
• En ook de naam van Marie-Christine Marghem valt, oud-minister van Energie, maar vooral ook iemand die uit de boot viel bij de verdeling van de posten en dus nog ‘iets’ mag krijgen van de partij. Anderzijds is ze voorzitter van het MCC, de ‘christelijke’ vleugel binnen de MR: ook een interessante plek om te hebben binnen de partij.
• Wiens naam ook valt in La Libre is die van Philippe Goffin, die in de regeringen-Wilmès I en II het mooie weer maakt als minister van Defensie en Buitenlandse Zaken. Ook Goffin viel naast een post in 2020, al lijkt hij wat jong om naar het Grondwettelijk Hof te verkassen.
• De meest opvallende gelekte naam is die van Jean-Luc Crucke, de huidige Waalse minister van Begroting en zwaargewicht in die regering. Dat zijn naam in La Libre staat, is een manoeuvre waar velen de hand van voorzitter Georges-Louis Bouchez in zien: die is zijn vicevoorzitter van de MR liever kwijt dan rijk, zo lijkt het. Het lek ligt er wel vingerdik op.
• “Die post interesseert mij niet, ik ben ook geen kandidaat!”, zo laat Crucke fors weten aan de krant. De sfeer is goed, bij de MR.

Om te volgen: Het Poolse Grondwettelijk Hof botst met de EU.

• “Wij willen zeker in de Europese Unie blijven”, zo verzekert de Poolse eerste minister Mateusz Morawiecki vanmorgen aan de internationale persagentschappen. Het feit dat de Poolse regeringsleider dergelijke statements moet maken, wijst erop hoe groot de commotie is binnen de EU over het Poolse Grondwettelijk Hof. Maar tegelijk is van een Polexit, een uittreden van de Polen uit de EU, geen sprake.
• Alles heeft te maken met een nieuw vonnis van dat Pools Hof, dat delen van het recht van de Europese Unie “niet compatibel acht met de Poolse grondwet”. En de altijd weerkerende vraag in EU-rechtskwesties: welk recht gaat boven het ander?   
• De Poolse rechters wijzen op de soevereiniteit van het land, die boven dat van de EU zou gaan. En dus is het op het eind niet aan het EU-hof in Luxemburg om het laatste woord te hebben maar aan een rechtbank in Warsaw.
• Dat gaat in tegen de kernwaarden van heel de EU: daar gaat men immers uit van een supranationaal orgaan, dat bindend is, en regels oplegt voor heel de Europese eengemaakte markt.
• Maar het is niet de eerste keer dat nationale grondwettelijke hoven worstelen met die fundamentele kwestie: het Duitse Grondwettelijk Hof is notoir op dat vlak.
• Alleen is de Poolse politieke context anders: daar gedragen de leidende partijen zich steeds meer eurokritisch, op z’n minst. De vraag is dus wel wat Polen uiteindelijk politiek gezien wil. De EU had onder meer felle kritiek op het niet respecteren van de onafhankelijke rechtsspraak in Polen, waar de politiek zich te veel moeide met het benoemen van rechters.
• De uitspraak van het Poolse Hof komt er op expliciete vraag van de Poolse premier Morawiecki, en lijkt dus deel van het politieke spel tussen Warsaw en Brussel.
• Europees Commissaris van Justitie Didier Reynders (MR) heeft al afwijzend gereageerd: de uitspraken van het Europees Hof zijn en blijven bindend. En hij laat weten dat hij “alles in het werk zal stellen om ervoor te zorgen dat ook Polen zich aan deze uitspraken houdt”.
• Polen is een fikse netto-ontvanger van de EU: elk jaar vloeien miljarden Europees geld naar Warsaw. Dat maakt hun onderhandelingspositie niet sterker. Bovendien heeft Polen een enorme economische opgang gekend dankzij haar EU-lidmaatschap; het lijkt ondenkbaar dat ze dat allemaal de rug toe keren.