Intensieve stroperij kan de genetische code van een olifantenpopulatie veranderen. Dat blijkt uit een studie van wetenschappers van de Princeton University, gebaseerd op een onderzoek naar de evolutie van de olifantenpopulatie in Mozambique. De resultaten van de studie tonen volgens hen duidelijk dat de menselijke maatschappij – zelfs in een relatief kort tijdsbestek – op de evolutie een belangrijke invloed kan hebben.

“Goed ontwikkelde slagtanden zijn voor olifanten meestal een voordeel”, merkt onderzoeksleider Shane Campbell-Staton, evolutionair bioloog aan de Princeton University, op. “De tanden laten de dieren immers toe gemakkelijker naar water te graven of voedsel te zoeken.”

“Maar tijdens periodes van intensieve stroperij worden die grote slagtanden echter vaak een probleem. Onze studie in Mozambique maakte duidelijk dat een lange periode van burgeroorlog en stroperij hebben geleid tot grotere groepen olifanten die nooit slagtanden zullen krijgen.”

Financiering oorlog

Tijdens het conflict – dat in de tweede helft van de jaren zeventig van de voorbije eeuw uitbarstte en anderhalf decennium woedde – hebben strijders van beide vechtende partijen op olifanten gejaagd. Daarbij hadden de stropers het voorzien op de ivoren slagtanden van de dieren. Met een verkoop van dat ivoor konden ze een gedeelte van oorlogsvoering financieren.

“In een gebied dat inmiddels tot het Gorongosa National Park werd omgevormd, werd tijdens die strijd ongeveer 90 procent van het totale olifantenbestand gedood”, benadrukt Campbell-Staton. “Een groot deel van de overblijvende dieren vertoonde een belangrijk gemeenschappelijk kenmerk.”

“Ongeveer de helft van de overlevende vrouwelijke olifanten had immers geen slagtanden. Voor de uitbraak van het conflict had minder dan 20 procent van de vrouwelijke olifanten geen slagtanden ontwikkeld.”

“Net zoals voor de oogkleur bij mensen, zijn bij de olifanten genen verantwoordelijk voor het ontwikkelen van slagtanden”, verduidelijkt Campbell-Staton. “In het verleden konden in de Afrikaanse savanne slechts zelden olifanten zonder slagtanden worden opgemerkt.”

“Maar dit kenmerk kan steeds vaker worden geregistreerd. Na de afloop van de burgeroorlog bleken olifantenmoeders zonder slagtanden de eigenschap aan de helft van hun dochters door te geven. Verbijsterend was echter dat tweederde van de nakomelingen van deze moeders van het vrouwelijk geslacht waren.”

“De jaren van onrust hebben een duidelijke impact gehad op de karakteristieken van de lokale olifantenpopulatie”, zeggen de onderzoekers nog. “Een gelijkaardig fenomeen kon eerder ook al worden opgemerkt na periodes van intensieve stroperij in onder meer Oeganda, Tanzania en Kenia.”

Dominant gen

Het fenomeen maakte de wetenschappers duidelijk dat het ontwikkelen van slagtanden verborgen zit in de genetische code van de vrouwelijke olifanten. De onderzoekers voegen er aan toe hier wellicht te maken te hebben met een dominant gen, dat bovendien bij mannelijke nakomelingen tot een miskraam zou leiden.

Hierdoor kan het overwicht aan vrouwelijke borelingen worden verklaard. Dezelfde genen kunnen volgens de onderzoekers bovendien in verband worden gebracht met de ontwikkeling van tanden bij andere zoogdieren.

“De studie heeft een belangrijk bewijs voor genetische veranderingen opgeleverd”, benadrukken experts in een commentaar op de studie. “De resultaten van het onderzoek tonen op welke manier de menselijke samenleving een grote invloed kan hebben op de evolutie van andere levensvormen.”

“De evolutie wordt meestal als een fenomeen met een langzaam verloop beschouwd, maar mensen kunnen dat proces sterk versnellen. Wanneer natuurlijke selectie ter sprake komt, wordt vaak gedacht over een periode van honderden of duizenden jaren.”

“Het feit dat een massale afwezigheid van slagtanden zich over een periode van amper vijftien jaar heeft gemanifesteerd, moet als een verbazingwekkende bevinding worden bestempeld.”

Nieuwe biotopen

De wetenschappers bestuderen momenteel welke impact het gebrek aan slagtanden heeft voor de lokale olifantenpopulatie en diens omgeving. “Daarbij kan alvast worden aangegeven dat de lokale groep olifanten door de afwezigheid van lange snijtanden om schors van de bomen te pellen, zijn dieet heeft aangepast”, stippen de onderzoekers aan.

“Olifanten zonder slagtanden eten vooral gras, terwijl soortgenoten met slagtanden opteren voor peulvruchten en taaie houtachtige planten. Deze veranderingen zullen minstens verscheidene generaties olifanten karakteriseren.”

“Maar ook de karakteristieken van de omgeving kunnen worden beïnvloed”, merkt Campbell-Staton nog op. “Andere dieren in de Afrikaanse savanne zijn van het gedrag van olifanten afhankelijk.”

“Wanneer olifanten bomen omver duwen, wordt een nieuwe ruimte gecreëerd voor andere planten, die op hun beurt een nieuwe biotoop voor andere soorten creëren. Voor olifanten zonder slagtanden heeft het echter geen zin om bomen om te duwen, want ze kunnen er zich toch niet aan voeden. Op die manier wordt de vorming van nieuwe biotopen afgeremd en komt de ontwikkeling van andere soorten in het gedrang.”

“Dit maakt duidelijk op welke manier de menselijke activiteit een grote impact op de evolutie van een brede waaier soorten heeft”, besluit Campbell-Staton. “Naast de vijf grote massa-extincties vertegenwoordigt de mens de grootste druk die op de evolutie van de natuur weegt.”

(kg)