Haalt deze coalitievorming haar deadline? Of moet ze, voor een zoveelste keer, wat tijd kopen? Vanmorgen legden coformateurs Paul Magnette (PS) en Alexander De Croo (Open Vld) hun compromisvoorstel over de begroting op tafel. Tot één uur hielden ze aparte gesprekken, daarna werkten ze tot drie uur aan een gezamenlijk compromis. De vraag is of ze daar eindelijk de inboedel verdeeld hebben, de tabellen met het geld uitgetekend, en tenslotte de Zestien hebben toegewezen aan een van hen twee. Het wordt vandaag lastig: zowel voor de uitgaven als inkomsten.

In het nieuws: Alweer een eindspurt in de regeringsvorming. De zoveelste.

De details: Het wordt vandaag heel spannend over de centen.

• Eerst even een praktisch-technische bedenking: waarom is er eigenlijk die deadline van donderdag? Die heeft alles te maken met de huidige regering, het minderheidskabinet van premier Sophie Wilmès (MR). Die moest eigenlijk al twee weken geleden, op donderdag 17 september, ontslag nemen. Maar die zaak is twee weken uitgesteld.
• Voor wie het zich nog herinnert: het was geen fraai schouwspel toen. Want Wilmès, die bij haar eedaflegging plechtig beloofd had om ‘maar zes maanden aan te blijven, en dan het vertrouwen te vragen’, brak uiteindelijk haar woord: de partijen van Vivaldi verdaagden de stemming gewoon twee weken, en negeerden de boze oppositie.
• Toen al vroegen velen zich af waarom dat theater toch nodig was: zoveel heisa, en om wat eigenlijk? Wilmès en haar ploeg hadden gewoon hun ontslag kunnen aanbieden aan de koning, en in lopende zaken gaan, in afwachting van een regering.
• Maar dat weigerde de MR op elke manier: Wilmès zelf wilde nog ‘in volle bevoegdheid’ kunnen verder doen, je weet immers maar nooit in dit land.
• Dat maakt dat die deadline van donderdag er nu nog altijd is: dan moet er immers in principe opnieuw een vertrouwensstemming komen voor Wilmès. Maar de Vivaldi-partijen kwamen overeen dat ze op dat moment net een nieuwe regering zouden installeren.
• In feite is het dus een artificiële deadline: men zou gewoon simpel ook Wilmès in lopende zaken kunnen laten gaan, en naar het Parlement gaan op moment dat alles netjes klaar is.
• ‘Ik neem met plezier gewoon ontslag met die regering Wilmès II‘, zo is bij een onderhandelaar zuchtend te horen. ‘Waarom we ons zo vastgezet hebben, dat weet eigenlijk niemand nog.’ Maar voorlopig houdt iedereen vast aan de deadline van een regeerverklaring op donderdag.
• Bovendien is er nu echt wel een issue met de timing: de congressen moeten toch wel deftig gehouden kunnen worden. Zeker bij partijen die echt de basisdemocratie respecteren, zoals de groenen, moet je toch wat op voorhand de beleidstekst kunnen voorleggen.
• Maar de congressen moeten hun fiat wel ten laatste woensdagavond geven, als men donderdag die regeerverklaring wil afleggen. En dat wil zeggen dat er dan echt wel vandaag een akkoord uit de bus moet komen.

De context: Hoe maken Alexander De Croo (Open Vld) en Paul Magnette (PS) nu eigenlijk de deal?

• Heel de namiddag, avond en nacht, tot 1 uur ongeveer, werkten de twee coformateurs, De Croo en Magnette, één voor één met de voorzitters, in een soort ‘biechtstoelprocedure’, of ‘bilaterales’, het is maar hoe je het noemt. Een tijdrovende periode, want ieder moet z’n beurt afwachten. Maar de enige manier om wat discretie te krijgen over wie bereid is wat op te geven, en ook partijen de kaarten op tafel te laten leggen over wat ze écht willen.
• Die procedure is een beetje noodzakelijk, omdat het in het Egmontpaleis ondertussen erg druk is geworden:
  • In principe mogen de delegaties per partij maar drie leden tellen. ‘Maar niemand lijkt zich daar aan te houden, er komt hier maar volk bij. CD&V zat hier op een bepaald moment met zelfs negen mensen‘, zo merkt een deelnemer op.
  • ‘Naast technici zijn hier plots ook al de woordvoerders neergestreken, dus dan krijg je een inflatie aan mensen, maar ook aan potentiële lekken’, zo merkt een ander op.
  • Met zeven partijen is dat al druk, en de grootte van het Egmontpaleis, en uiteraard corona, maakt het nu moeilijk om een ‘kleine’, ‘discrete’ sfeer te creëren.
• In 2014 onderhandelden de vier Zweedse partijen in de Kamer, waar ze de grotere vergaderingen aan een tafel voerden, met drie mensen per partij, en twee formateurs. Met veertien in totaal dus. Cruciale meetings werden met de vier voorzitters gehouden in het ’tranenkamertje’, het kleine hok naast de grote zaal, waar carrières gemaakt en gekraakt zijn, in intieme kring, zonder pottenkijkers.
• Maar het Egmontpaleis heeft dus allerminst die sfeer: het is eerder een soort VN geworden, een grote, open conferentie. Vandaar dat De Croo en Magnette niet anders konden dan het fel te gaan herleiden, via bilaterale meetings.

De essentie: Wordt het nu 4 miljard of 6? Of toch nog meer? En hoe zit het aan inkomstenkant?

• Eigenlijk hebben de Vivaldi-onderhandelaars de afgelopen weken telkens hun verlanglijstjes bijgevijld, hun eisenpakketten afgetoetst, en een gezamenlijke tekst gevonden, toen de boel vorige week een eerste keer dreigde te barsten.
• Die crisis heeft toen alvast de grootste potentiële stoorzender kaltgestellt: Georges-Louis Bouchez (MR). Die stelt zich sindsdien niet meer al te moeilijk op.
• Maar met de komst van Magnette en De Croo kwamen ook de twee meest ervaren mensen op het ijs, die vooral weten dat de essentie van een regeerakkoord niet de tekst, maar de begrotingstabel is.
• De context is gruwelijk:
  • Er is al een tekort, zonder bijkomend beleid, van 33 miljard dit jaar, en 24 miljard volgend jaar.
  • In het hele verlanglijstje van Vivaldi zou daar liefst 11 miljard extra uitgaven bijkomen.
  • Dat willen de onderhandelaars toch ‘realistisch’ houden: een bijkomende structurele uitgave tussen de vier en de zes miljard is waar ze op mikken.
• Dat wil dus zeggen dat in het verlanglijstje van iedereen zal moeten gesnoeid worden. Die zijn ondertussen wel al bekend, mede door de vele medewerkers die ook aan ‘spinning’ doen nu: elke partij wilt immers ‘claimen’ dat zij iets ‘binnenhaalden’.
• Zo dook CD&V plots ook in het gat van de 1.500 euro pensioen, en begon overal te stellen dat ‘zij daar ook voorstander van zijn’. Los van de vraag hoe dat nog geloofwaardig is, nadat de socialisten het al honderden keren hadden geclaimd, zit er een serieus gevaar in die techniek.
• Immers: straks komt dan zwart-op-wit wat je allemaal wél en allemaal niet hebt binnengehaald. Een niet-exhaustieve bloemlezing:
  • 1.500 euro pensioen, netto of bruto, vanaf 42 jaar of 45 jaar. Geclaimd door de socialisten, kostprijs: tussen de 2 en 3 miljard.
  • Optrekken sociale uitkeringen tot boven de armoedegrens: 1,6 miljard. Ook een rode eis.
  • De investeringsaftrek voor kmo’s, een liberale eis: 300 miljoen euro.
  • Ondernemingsaftrek voor zelfstandigen zonder vennootschap: 465 miljoen, ook van de liberalen.
  • Investeringen in Justitie en Politie: 650 miljoen, oorspronkelijk een eis van CD&V, maar iedereen wil het nu.
  • Extra fiscale steun voor gezinnen, van CD&V, voor 200 miljoen.
  • Nieuwe gascentrales aan 70 miljoen euro, om de kernuitstap mogelijk te maken, een eis van de groenen.
• Maar dan nog, blijft er een smak uitgaven bij komen, en die zullen ooit wel betaald moeten worden. Dus ook aan inkomstenkant moet het toch allemaal concreter gaan worden.

The big picture: Wordt dit dan, naast een ‘sociale regering’, ook een ‘belastingregering’?

• Zoals hierboven duidelijk staat, zullen er wel taboes moeten gaan sneuvelen.
• De belangrijkste eis die nochtans bij de liberalen maar bleef terugkomen de afgelopen weken: ‘Geen nieuwe belastingen‘.
• Maar net zoals George W. Bush ooit verklaarde: ‘Read my lips, no new taxes‘, om ze vervolgens wel in te voeren, dreigen zowel Egbert Lachaert (Open Vld) als Georges-Louis Bouchez hier nu diep in het stof te gaan moeten bijten. De vraag is of ze dat niet op voorhand hadden moeten zien aankomen.
• Want bij het ’tussencompromis’, het A4’tje dat Conner Rousseau (Vooruit) en Alexander De Croo (Open Vld) maakten vorige week, stond duidelijk de zin bij ‘er worden geen nieuwe belastingen ingevoerd’. ‘Dat woord is gegeven‘, zo is bij de liberalen te horen.
• Alleen, er stond ook wel bij ‘behalve in het kader van de budgettaire discussie’. Die discussie is nu volop bezig, en maakt het bijna onmogelijk om niet de realiteit te zien: dat er echt nieuwe inkomsten bij moeten.
• Want het enige dat er daarover vermeld stond, was een ‘digitaks‘, maar dat blijft vaag, en zal mogelijk internationaal ingevoerd worden.
• Zo komt de discussie van het belasten van grote vermogens toch onvermijdelijk op tafel: de zin ‘een bijdrage van de allersterkste schouders, met respect voor ondernemerschap‘, stond ook niet toevallig in de compromistekst vorige week.
• Alleen: dit beeld kan voor de liberalen dodelijk zijn. Zij hebben zich met Vivaldi ver gewaagd in een behoorlijk ‘linkse coalitie’, met nog één centrumpartij, en vier linkse partners. Op rechts heeft bovendien de N-VA al heel duidelijk het beeld gezet: ‘Dit is het feest van de krekel en het is een ramp voor de mier‘, zo stelde N-VA-voorzitter Bart De Wever in ‘De Zevende Dag’ zondag. Daar zette hij het beeld op dat de ‘Vlaamse spaarder’ de dupe van Vivaldi zal worden. ‘De krekel wint altijd.’
• Nog los van een ‘Vlaamse premier’, die moet afdekken dat de regering door Franstalige partijen wordt gedomineerd, is er dus die heel gevoelige kwestie van belastingen.

Om te volgen: Komt er bij de regeerverklaring ook een heuse begrotingstabel, in detail?

• Voor wie het zich herinnert: toen Charles Michel (MR) in de Kamer de regeerverklaring van de Zweedse coalitie kwam doen, was er de bijzonder felle reactie van Laurette Onkelinx (PS), die het had over ‘het geluid van laarzen in de gang’.
• Maar minstens evenveel stampij werd toen gemaakt door Kristof Calvo, de fractieleider van Groen, die inhoudelijker ging: hij eiste bij de regeerverklaring van Michel meteen een begrotingstabel. Immers, wat voor zin had het anders om te discussiëren, als er niet meteen kon gezien worden waar de inkomsten en uitgaven zouden zitten?
• Uiteindelijk was dat een beetje een unicum: lang niet alle nieuwe regeringen waren naar het parlement gekomen met zo’n tabel, kant en klaar. Calvo zette er toen de Zweedse coalitie al meteen mee vast. De vraag is alleen of hij zo zichzelf en deze regering niet ook flink heeft vastgezet: het is nauwelijks denkbaar dat de verzamelde oppositie, N-VA, Vlaams Belang, maar zeker ook PVDA, gaan willen debatteren, als ze niet over die begrotingstabel beschikken.
• Wat vandaag, of later, door Vivaldi wordt beslist, zal dus ook meteen in detail publiek gemaakt moeten worden.

Ook in het oog te houden: De woordjes ‘geen taboe’ lijken cruciaal.

• Want niet alleen over de belastingen zullen taboes moeten sneuvelen. De tekst praat ook over staatshervorming, een bijzonder gevoelig thema voor CD&V.
• De christendemocraten staan daarbij alleen: ze zijn de enige aan de Vivaldi-tafel die zeker een staatshervorming willen, én die daarbij bevoegdheden naar de deelstaten willen zien gaan.
• Maar vraag is hoe ver ze daarmee komen. Joachim Coens (CD&V) en zijn bij momenten dus negenkoppige delegatie wilden bovendien absoluut vermijden dat er ook opnieuw bevoegdheden naar het federale niveau zouden schuiven. Nu is er een compromis gevonden, volgens Le Soir, in de formulering dat de staatshervorming ‘zonder taboe’ zal worden georganiseerd.
• Daarmee zegt men niet ‘naar de deelstaten’, en ook niet ‘naar het federale niveau’: het kan ‘zonder taboe’ alle kanten op.
• Meteen maken Coens en co zich zo wel kwetsbaar op een partijcongres om straks de wind van voren te krijgen: maar ook daar zijn dus de laatste lijntjes nog niet afgeklopt.
• Overigens zal het een ‘brede oefening’ worden: ook ‘burgers, academici en betrokken actoren’ zullen uitgenodigd worden om ‘deel te nemen aan het debat’, onder leiding van twee vicepremiers. Dat zal dan meer dan vermoedelijk eentje van CD&V en eentje van de MR zijn.
• De naam van Sophie Wilmès, een politica met haar roots in de Rand rond Brussel en niet bepaald met een voorliefde voor de versterking van de regio’s, krijgt dan iemand aan Vlaamse kant naast zich. Het belooft een ‘fijne’ samenwerking, waarbij tegengestelde belangen en visies tot één oefening moeten leiden.
• De naam van Servais Verherstraeten (CD&V), die ook voor de staatshervorming al langer onderhandelt namens zijn partij, valt daarom in de context van vicepremier. Maar gisteren kreeg die ook behoorlijk wat interne wind van voren: ‘Waar precies zit hier de verjonging en vernieuwing dan?‘, zo merkte een partijtopper cynisch op.

De casting: Vandaag ook nog op de agenda: carrières die gemaakt en gekraakt worden.

• Wat de verdeling van de bevoegdheden betreft: het is duidelijk dat er al een paar afspraken zijn. Zo is al langer geweten dat als De Croo geen premier wordt, hij als ’troostprijs’ Financiën zal behouden.
• Maar opvallend: ook Vooruit heeft afspraken met de PS, om als ‘familie’ te mogen kiezen. Zo kunnen de Vlaamse socialisten een vettere portefeuille binnenhalen dan waar ze normaal recht op hebben.
• Of ook de groenen en liberalen die techniek gaan toepassen, is niet zeker: bij Ecolo en Groen zou het niet onlogisch zijn dat ze binnen de fractie echt wel op ‘specialiteit’ gaan kiezen. Zo komt Tinne Van der Straeten (Groen) er enkel in, als ze op haar domein van energie en klimaat kan uitgespeeld worden.
• Overigens is binnen het groene kamp ook te horen dat Bénédicte Linard (Ecolo) absoluut minister van Cultuur wil blijven, en dus past voor een federale rol.
• Hoe dan ook: een heel pak mensen houdt zich vast op het puntje van zijn of haar stoel. Het heeft er alle schijn van dat bovendien sommige voorzitters wel al heel gul geweest zijn met hun beloftes. Zo lopen bij CD&V toch al een hele groep mensen rond die zichzelf op de ministerbanken zien verschijnen, straks. En ook bij de liberalen zijn er veel gegadigden. Bij Vooruit zijn ze dan weer extreem discreet met namen.
• Tegelijk sneuvelen er misschien zelfs ‘zekere namen’: zo moet bij Open Vld toch een heftige puzzel gelegd worden, om iedereen in de partij tevreden te houden.

De vraag, na de regeerverklaring: Hoe groot is die Vlaamse veerkracht, in deze coalitie?

• Jan Jambon (N-VA) deed gisteren wat hij moest doen. De Vlaamse minister-president leverde netjes z’n speech af bij de opening van het parlementaire jaar, de Septemberverklaring. In vergelijking met z’n voorganger Geert Bourgeois (N-VA) bracht Jambon het met vuurwerk, toeters en bellen: maar dat blijft uiteraard een relatieve afweging, die meer zegt over Bourgeois dan over Jambon.
• De minister-president was degelijk, bij momenten zelfs iets dat ging in de richting van gepassioneerd, zeker toen het over het Lam Gods ging: hij was dat kunstwerk onlangs nog gaan bewonderen, in de Gentse Sint-Baafskathedraal.
• Die zoektocht naar dat roemruchte Vlaamse verleden, om daar opnieuw aansluiting bij te vinden, was vorig jaar bij de start van z’n regering al een rode draad. Die komt nu terug: Jambon gebruikte ook handig een citaat van de schilder, Jan Van Eyck, om z’n eigen speech af te sluiten, en het voornemen van de Vlaamse regering te onderlijnen: ‘Als ich kan’, zo citeerde hij, wat zoveel betekent als ‘zo goed als ik kan’.
• Dat laatste was misschien tekenend, voor een coalitie die kreupel geslagen lijkt, nu twee junior-partners, de liberalen met veel goesting, de christendemocraten met slepende voeten, in de federale Vivaldi-coalitie zijn gestapt, zonder hun grote broer N-VA.
• Jambon kan dan proberen wat hij wil: de schijn kan je wel even ophouden, maar de enige vraag die voor de Vlaamse regering rest is hoe lang het conflict daar uitgesteld kan worden, dat inherent in deze coalitie is geslopen.
• Niet dat de minister-president z’n best niet deed, ook al zal z’n relatie met de pers nooit hartelijk worden. Maar ook in de interviews achteraf, probeerde Jambon erdoor te laveren, telkens weer refererend naar het Vlaamse regeerakkoord, ‘waar iedereen zich aan moet houden’. Dat tegelijk Vivaldi federaal heel andere zaken aan het onderhandelen is, beseft Jambon maar al te goed. Maar hij doet het voorlopig ‘zo goed als hij kan’.
• Vraag is meteen al of de casting straks, federaal, ook geen invloed zal hebben op de Vlaamse ploeg. Dat zou meteen al een eerste serieuze teken aan de wand zijn, voor Jambon I, dat ze voortaan in ondergeschikte rol spelen. Hilde Crevits (CD&V) en Bart Somers (Open Vld), de twee viceminister-presidenten, deden er alles aan om dat beeld de afgelopen dagen binnenskamers te ontkrachten. De lakmoesproef volgt.