Waarom eindigde paars-geel met een dergelijke knal? Het stof is nog niet gaan liggen, maar de communautaire geest kwam blijkbaar net dat tikje te veel uit de fles.

Wat gebeurde er precies? Maandag eindigde abrupt het paars-gele tijdperk in de regeringsvorming. Terwijl de koning nog steeds aan het praten was met Bart De Wever (N-VA) tijdens een audiëntie, vuurde PS-voorzitter Paul Magnette in de televisiestudio’s een paar scudraketten af naar z’n voormalige gesprekspartner. Meteen komt er nu een ander scenario over de regeringsvorming op tafel.

Tussen de regels: Het valt op dat beide kampen proberen te duiden waarom die clash er nu komt. Ruwweg komt het hierop neer:

• Bij de PS (en ook sp.a) is men verbolgen over hoe de N-VA zich opstelde. “Willen ze eigenlijk wel in de regering?”, zo stelde John Crombez (sp.a) duidelijk aan de poorten van het paleis. Ze ontkennen niet dat er “diep en breed” is gepraat, maar wijzen erop dat de N-VA plots z’n communautaire eisen scherper en scherper begon te zetten. Een onderhandeling dus die langzaam ontspoorde, omdat de N-VA het bord maar voller en voller aan het laden was.
• Bij N-VA is men verbaasd over wat maandag gebeurde. Al onder het informateurschap van Johan Vande Lanotte (sp.a) lag er een ‘plateau smørrebrød‘ op tafel, zoals het in het N-VA-jargon gedoopt wordt: Scandinavische broodjes waaruit je kan kiezen; kleine maar substantiële hapjes. De N-VA heeft een lange traditie van communautaire hervormingen als voedsel te bestempelen. In dit geval waren het dus geen ‘borrelnootjes’, maar ook geen ‘vette vis’, één grote symbolische trofee. Want vooral: over die plateau smørrebrød was niets afgeklopt, het was een lijst van ‘mogelijkheden’.

Wat lag er dan op het bord? Vande Lanotte kwam, als professor grondwettelijk recht in de zomer af met een clevere methode om zonder een tweederde meerderheid toch behoorlijk wat zaken federaal te beginnen ‘splitsen’. Zo zou er op het federale niveau toch een ‘regionale aanpak’ mogelijk worden, onder meer voor de arbeidsmarkt, en zelfs, zoals de N-VA wilde, de gezondheidszorg. In het verleden liepen staatshervormingen ook al zo: eerst praktisch al regionaliseren, pas later via een echte staatshervorming met tweederde meerderheid. De PS leek daarin mee te gaan, maar de N-VA begon wel steeds meer oefeningen te maken, over zowat elk federaal departement.

De persconferentie van de preformateurs: Bij de N-VA wisten ze wel dat Magnette niet stond te springen voor te vergaande de facto splitsingen. Maar de preformateurs, Geert Bourgeois (N-VA) en Rudy Demotte (PS) waren van plan om in alle rust een persconferentie te geven, waarop ze die ‘verschillen’ tussen beide visies niet uit de weg zouden gaan, zonder dat er dan meteen een grote clash zou volgen. Eerder ‘we agree to disagree‘ dus, om paars-geel niet op te blazen. Alleen: het paleis liet ondertussen al verstaan dat ze het ontslag van Bourgeois en Demotte niet zomaar zouden aanvaarden, maar het “in beraad zouden houden”. Meteen konden Bourgeois en Demotte niet anders dan in allerijl de zaak afblazen.

In de wandelgangen: Ondertussen was wel duidelijk dat de PS zich maandagavond toch eens openlijk zou afzetten van de N-VA. In de loop van de dag lekte het nieuws dat Paul Magnette (PS) daarvoor naar de RTBF-studio’s zou afzakken, dat wist De Wever ook. Maar bij de N-VA gingen ze ervan uit dat dit wat stoom afblazen zou zijn, zonder dat de bruggen opgeblazen zouden worden. Het was dus schrikken voor de N-VA-voorzitter, toen die de zo forse taal van Magnette hoorde, op het moment dat hij het paleis verliet van bij de koning. Plots was er nog maar heel weinig opening over voor paars-geel.

De rol van Charles Michel: Was het zo dat de MR de zaak oppookte? Dat Charles Michel (MR) met z’n harde woorden maandag op de radio de PS in de gordijnen joeg? De ex-premier drukte iedereen op z’n verantwoordelijkheid, maar onderstreepte nog eens dat hij en zijn MR niet mee zouden stappen in communautaire avonturen. Niets nieuws onder de zon. Net zo goed zat Ben Weyts (N-VA) ook op de radio, om nog eens het N-VA-standpunt scherp te stellen: ofwel een centrum-rechts beleid, ofwel centrum-links, maar dan mét staatshervorming. Het valt moeilijk te geloven dat de MR-communicatie nu de échte reden was, waarom Magnette de vlucht vooruit koos die maandagavond.

Om rekening mee te houden? Wat je wel kan bedenken: het ideale scenario om een regenboogcoalitie op gang te trekken is dit niet voor Magnette. Dan had hij eerst veel subtieler de N-VA verder in bad moeten sleuren. Is het hele manoeuvre van informateur worden dan toch nodig om eerst die paars-groen-oranje coalitie voorgoed dood te verklaren, voor paars-geel mogelijk wordt? Alles kan bij het slechte theaterspel op dit moment in de Wetstraat: niets is wat het lijkt. Maar vergezocht is het wel: veel logischer is dat Magnette gewoon de N-VA beu was, na maanden onderhandelen zonder dat een deal echt binnen handbereik kwam.

En nu? De deur tussen PS en N-VA is niet helemaal dicht. Informateur Magnette heeft de N-VA al ‘uitgenodigd voor een gesprek’. En kijk, de N-VA ‘heeft die uitnodiging al aanvaard’. Maar dat de liefde tussen beiden niet groot is, bleek begin deze week wel zeer duidelijk.