Alles komt terug in politiek. Nadat in de Vlaamse regering N-VA en CD&V dagenlang met grote ogen keken naar hoe Open Vld in de discussies over het Klimaatplan het ene extreme voorstel na het andere op tafel legde, en men daar de hand van Alexander De Croo (Open Vld) in vermoedde, komt nu de torpedo vanuit de Vlaamse regering: een nieuwe gascentrale in Vilvoorde, cruciaal om de kernuitstap te kunnen doen, krijgt geen vergunning van de Vlaamse regering. Daarmee zien de groenen een belangrijk puzzelstuk in hun politieke strijd om de kerncentrales te sluiten, sneuvelen. Verbazend is dat niet: bij N-VA waren ze al veel langer van plan “geen cadeaus meer uit te delen” aan de Vivaldi-ploeg.

In het nieuws: Terwijl Emmanuel Macron in Frankrijk nieuwe kerncentrales aankondigt, krijgt de kernuitstap in België een ferme tik.

De details: De gascentrale in Vilvoorde stoot te veel stikstof uit, vindt Zuhal Demir (N-VA), Vlaams minister van Omgeving.

• “Met grote verbazing, verwondering zelfs, hebben wij zitten kijken hoe Lydia Peeters (Open Vld) en Bart Somers (Open Vld) het ene na het andere voorstel op tafel legden: alle fossiele brandstof verbieden in nieuwbouw, alle wagens elektrisch na 2027 én geen tweedehandsmarkt meer voor diesels of benzines, verplicht rekeningrijden, het kon niet op … Het zou toch naïef zijn om daar de hand niet in te zien van de federale Alexander De Croo, die wat kwam stoken in de ploeg van Jambon?” Een vooraanstaand minister is duidelijk in z’n analyse: afgelopen week werd de zaak stevig opgepookt in de Vlaamse regering, over het klimaatplan dat de ploeg van Jan Jambon (N-VA) moest opstellen.
• Dat kwam er uitgerekend nadat minister-president Jambon behoorlijk in de gracht werd gereden door diezelfde De Croo, maar dan op het dossier van de corona-aanpak. Terwijl de hele Vlaamse regering zowat in het buitenland zat, werden ze in snelheid genomen, en moesten ze het verplichte CST in de horeca slikken. De schade voor Jambon en zijn N-VA, die beloofd hadden “dat dat er niet zou komen”, was navenant.
• Maar in politiek komt de boemerang vaak onvermijdelijk terug: bij N-VA is men niet langer van plan om nog veel ruimte te geven aan de Vivaldi-coalitie. Als er al sprake was van enige wil om een “samenwerkingsfederalisme” te laten functioneren, waar tijdens de coronacrisis in bijna verplichte vorm toch sprake van was, onder de loodzware druk van een pandemie, dan is dat gevoel bij de grootste Vlaamse partij helemaal verdampt vandaag. Zeker ten opzichte van de premier.
• Niet toevallig verwoordt N-VA-voorzitter Bart De Wever het deze week ook in een interview met Humo op onversneden manier:
  • “Alexander De Croo is een van de minst betrouwbare mensen die ik ooit ben tegengekomen in de Wetstraat. Dat is hard, maar ik kan dat met veel feiten onderpinnen.”
  • “In 2020 heeft hij me een half jaar voor niks laten draven. Die man liegt in je gezicht, daar kan ik geen zaken mee doen.”
• Het is tekenend voor de manier waarop men naar de federale regering, en met name de Open Vld-kopman kijkt: “We gaan ons niet meer laten rollen“, klinkt het vastberaden.

De essentie: Uitgerekend op hét dossier waarvan N-VA voelt dat Vivaldi kwetsbaar is, gaat geen duimbreed prijsgegeven worden.

• Tel een en ander bij elkaar op, en het was voor waarnemers al lang duidelijk dat het Demir menens was om niet mee te gaan in het federale verhaal van nieuwe gascentrales. Die zijn nodig om als extra buffercapaciteit te kunnen dienen, als er door te weinig wind of zonneschijn niet genoeg energie uit groene bronnen wordt opgewekt. Ze zijn essentieel in het federale plan van minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) om definitief de kerncentrales te sluiten.
• Die kernuitstap was een grote groene trofee die Ecolo en Groen binnenhaalden, bij de regeringsonderhandelingen rond Vivaldi. Al bleef toen al één partij koppig op de rem staan: de MR van Georges-Louis Bouchez. Uiteindelijk werd, zoals bij heel veel dossiers toen het federale regeerakkoord geschreven werd, de zaak vooruitgeschoven: de centrales zouden sluiten, als er genoeg garanties zouden zijn op bevoorradingszekerheid. Beslist om nog niet echt te beslissen dus, in de zomer van 2020.
• Overigens is het belangrijk om te zeggen dat die kernuitstap niet nieuw is: ze staat al jaren in een wet, die uitgerekend gestemd is in de paars-groene regering begin jaren 2000. En daar hielden de daaropvolgende regeringen ook rekening mee: zelfs onder de regering-Michel, met N-VA als grootste partij daarin, waren er plannen die tot acht nieuwe gascentrales voorzagen, om de kernuitstap mogelijk te maken.
• Tegelijk moet ook vermeld: bij de regeringsonderhandelingen in de zomer van 2020 werd duidelijk dat eigenlijk elke partij, met uitzondering van de groenen, akkoord kon gaan om de jongste kerncentrales langer open te houden. Want het argument van CO2-uitstoot werd en wordt steeds belangrijker: met een enorme druk om naar een klimaatneutrale economie te gaan, wordt kernenergie, en het bijhorende afval steeds meer gezien als een ‘noodzakelijk kwaad’.
• Het maakt heel het verhaal van de kernuitstap vanuit de groene beweging zo moeilijk te verdedigen: hoe vallen nieuwe gascentrales te rechtvaardigen terwijl iedereen vecht om minder CO2-uitstoot, met bovendien gasbevoorrading die ons afhankelijk maakt van Vladimir Poetin? Al van in de zomer van 2020 rook de N-VA dat daar een zwakke plek voor Vivaldi zat, waar ze zouden op gaan inbeuken.
• Komt daarbij dat het bedje van de oppositie bijna dagelijks gespreid wordt door een regeringspartner: de MR. Die stopt niet met te herhalen dat de kerncentrales moeten openblijven én er nieuwe moeten bijkomen. Bouchez reageerde quasi-enthousiast over de weigering van Demir om een gascentrale in Vilvoorde te vergunnen: “Dit is bijna 1 gigawatt minder, het equivalent van een kerncentrale. Is iedereen zich bewust van de risico’s waaraan we ons land blootstellen?”
• En er is de internationale context. Terwijl de focus door de COP26 wereldwijd enorm op het CO2-dossier ligt, kondigde de Franse president Emmanuel Macron aan in Frankrijk een hele generatie nieuwe reactoren te gaan bouwen. Ook in Duitsland lijkt men de bocht te nemen, en opnieuw naar kernenergie te gaan.
• Zo blijft het dossier van de kernuitstap federaal etteren, en maakt Demir het alleen nog maar moeilijker voor Vivaldi om er zonder al te veel kleerscheuren door te komen.
• Opvallend wel, was alvast de reactie van CD&V-voorzitter Joachim Coens vanmorgen op Radio 1: “Ik heb plaatsvervangende schaamte voor geruzie op dit belangrijke dossier. Meer overleg is nodig tussen de niveaus. Ik vraag dus om een Overlegcomité om bevoorradingszekerheid voor onze burgers te garanderen.” Ook dat is geen verwonderlijke houding: CD&V zit met de federale en Vlaamse regeringsdeelname in dit dossier een beetje tussen hamer en aambeeld. En bij de Vlaamse christendemocraten wijzen ze erop dat die vergunningen niet verlenen een beslissing is die Demir helemaal op haar eentje nam, niet collectief in de regering. 

Ten gronde: De ‘zakelijke aanpak’ van de groenen botste op de communicatief sterke Demir.

• Met Tinne Van der Straeten schoof Groen haar meest bekwame figuur op vlak van energie in de federale regering. Zowat iedereen in de Vivaldi-ploeg, de premier op kop, stond te jubelen bij haar aanstelling: ze had stevig indruk gemaakt tijdens de onderhandelingen, en zou, wars van de ideologie, op rustige, doordachte en “technische” manier het hele energiedossier aanpakken.
• Na de chaotische warboel die Christine Marghem (MR) achterliet, zou er zo een nieuwe wind komen. Bij de groene ministers was men er zich bovendien altijd van bewust dat het uiterst belangrijk was en is om dat imago van ‘dossierkennis’ aan te blazen: anders dan in de eerste regeringsdeelname in 1999 wilde men absoluut geen etiket van ‘regeringsonbekwaam’ of ‘naïef’ meer.
• En het moet gezegd: Van der Straeten zorgde ervoor dat de veiling van de subsidies om nieuwe buffercentrales en andere alternatieven te ondersteunen, vlekkeloos verliep. Meer zelfs: de uiteindelijke kostprijs bleek veel lager dan ingeschat, er doken meer dan genoeg kandidaten op om gascentrales te bouwen, of batterijopslag mogelijk te maken.
• Wel waren er de nodige schoonheidsvlekjes: zo worden stokoude vliegtuigmotoren ook gesubsidieerd, om in noodgeval aan te gaan en België van energie te voorzien, als er te weinig wind of zon zou zijn. Onbegrijpelijk, opnieuw, in tijden van een oorlog tegen CO2-uitstoot. En ook: uitgerekend Engie, de uitbater van de kerncentrales, bleek de grote winnaar. Zo blijft België potentieel een speelbal van de Franse energiereus.
• Maar het hele federale plan had altijd één echte zwakke plek: de nieuwe gascentrales moeten wel onvermijdelijk in de deelstaten gebouwd worden. En dus zat de Vlaamse regering mee in het spel. Demir weigerde eerst al de vergunningen in Tessenderlo en Dilsen-Stokkem. Maar nu krijgt ook de nieuwe Engie-centrale in Vilvoorde rood licht.
• Demir ging daarbij voorbij aan adviezen van haar eigen administratie, maar ze volgde wel de deputatie van Vlaams-Brabant, die ook al ‘neen’ zei. Daar zitten overigens naast N-VA ook CD&V en Open Vld in de coalitie.
• De argumentatie van Demir is stevig onderbouwd: de stikstofuitstoot van zo’n gascentrale ligt veel te hoog. Verrassend is dat niet, wel dat Engie zich sterk maakte om de ammoniakuitstoot te verlagen, maar niet aangaf hoe dat concreet te doen. En de experts zeggen dat dat niet kan “zonder fundamentele aanpassingen”.
• En laat stikstofuitstoot, met onder meer een intensieve landbouw in Vlaanderen, nu net een dossier zijn waar al geweldig over gebikkeld is, en zal worden, om heel het gewest onder leefbare uitstootnormen te houden. Los van de politieke afwegingen om Vivaldi pijn te doen, zijn er dus wel degelijk goede argumenten ten gronde.
• Maar tegelijk valt het communicatietalent van Demir op, enigszins in contrast met voorgangers als Joke Schauvliege (CD&V), die telkens een vogel voor de kat leek na kritiek uit groene hoek. Want een vernieuwing van de gascentrale in Wondelgem kreeg wel groen licht: “Ik ben geen fan van een gascentrale in Gent, maar een aanvraag die voldoet aan de milieuvoorwaarden krijgt nu eenmaal een vergunning“, liet Demir fijntjes weten.
• Op Twitter, en niet in de televisiestudio’s, reageerde Van der Straeten, waarbij ze het woord ‘gascentrale’ niet over de lippen kreeg: “Verrassende uitspraak, want de flexibele energiecentrale van Vilvoorde had over heel de lijn tot twee keer toe gunstig advies gekregen van de eigen Vlaamse administratie”, zo stelde ze. En ook, “dit creëert rechtsonzekerheid voor alle industriële projecten in Vlaanderen“, een argument dat technisch zeker klopt, maar niet meteen aanleunt bij traditionele groene argumentatie.
• Tegenover die inhoudelijk-technische uitleg van Van der Straeten, kwam Demir op VTM met de assertieve aanpak: “Nu zeggen: ‘Vlaanderen brengt de energiebevoorrading in het gedrang’, dat is natuurlijk de wereld op zijn kop, dat is chantage, zo werkt het niet. Kijk naar alle dossiers: er zijn Open Vld-burgemeesters die geweigerd hebben, er zijn deputaties waar ook CD&V in zit die geweigerd hebben, er zijn afdelingen van Groen die tegen zijn.”

The Big Picture: Groen zit in een catch-22 rond kernenergie.

• Het gekibbel rond de gascentrales zet voor een zoveelste keer het dilemma op scherp voor groen: kan de strijd tegen CO2 samengaan met een andere, historische eis van de groene beweging, namelijk het bannen van kernenergie?
• Internationaal waait de wind alvast in heel andere richting. De Scandinavische landen, met Zweden op kop, die gelden als hét voorbeeld voor een CO2-neutrale aanpak, leunen fors op kernenergie. Finland bouwt ook nieuwe reactoren. Voor China is het dé oplossing, om van steenkool af te raken, met meer dan 100 nieuwe centrales in aanbouw. En heel recent is er dus Frankrijk, traditioneel een enorme believer in kernenergie, die opnieuw haar geloof belijdt.
• Maar Groen en Ecolo maakten er in de zomer van 2020 een erezaak van om de kernuitstap nu, voor eens en altijd, te realiseren. Ook daar was sprake van een ‘historisch onrecht’ dat moest worden gecorrigeerd: in 1999 al vochten de groenen keihard om dat in het regeerakkoord te krijgen. Twee decennia later, toen ze eindelijk opnieuw op de regeringsbanken konden schuiven, moest dat worden hardgemaakt.
• Die uitstap terugdraaien, zij het door twee centrales niet te sluiten, maar ook door de wet op de kernuitstap aan te passen, en toch nieuwe centrales toe te staan, zou een enorme politieke nederlaag zijn voor de groenen, nadat ze er zo fors op hebben ingezet.
• Maar tegelijk is al te halsstarrig blijven weigeren om naar nucleaire opties te kijken niet verzoenbaar met het CO2-verhaal. Vandaar ook dat de groenen de deur communicatief al meermaals op een kier hebben gezet: “De centrales mogen blijven, als ze echt nodig zijn”, zo stelde onder meer Jean-Marc Nollet, de voorzitter van Ecolo al pro forma, om niet de kritiek van ‘zeloot’ of ‘fundi’ te krijgen.
• En ook over eventueel nieuwe centrales probeerde Van der Straeten slim te communiceren: “Als het helemaal veilig is en zonder afval, kan het voor ons”, zo stelde ze over nieuwe, kleine centrales. Beide voorwaarden zijn, zoals ze goed weten bij Groen, uiteraard niet vervuld, en zullen dat ook de komende jaren niet zijn. Maar dat handigheidje neemt de onderliggende patstelling niet weg: er valt voor de groenen nog weinig aan heel het kerndossier te winnen.

Ondertussen in Glasgow: Een gezamenlijk Belgisch klimaatplan komt er niet.

• Al even onverzoenbaar als in het dossier van de kernuitstap en de gascentrales, is de houding van de Vlaamse regering om aan de ambities van drie Ecolo-ministers tegemoet te komen. In Glasgow moeten de aanwezige Zakia Khattabi (federaal), Alain Maron (Brussel) en Philippe Henry (Wallonië) vaststellen dat een deal met Zuhal Demir er niet inzit, om één gezamenlijk Belgisch plan te presenteren.
• Wat voor de Ecolo-delegatie, aangevuld met onder meer Groen-voorzitter Meyrem Almaci, als een hoogmis moest gelden, wordt zo een beetje een sisser. Ook dat is niet verrassend: Khattabi raakte met Demir nooit in een constructieve werkrelatie die ook maar iets had kunnen opleveren. De verwijten heen en weer gingen al maanden rond.
• Henry, die verantwoordelijk was om te proberen één nationaal standpunt te formuleren, moest gisteren de handdoek gooien: “Ondanks vooruitgang in de gehanteerde methode, blijft er te veel afstand bestaan tussen het ambitieniveau van de verschillende partners.”
• Vlaanderen heeft vorige week afgeklopt op maximum 40 procent daling in de CO2-uitstoot tegen 2030. Maar België als geheel moet 47 procent halen van de EU, zoals het er nu naar uit ziet. Brussel en Wallonië willen en kunnen dat niet goedmaken, en willen niet, zoals Vlaanderen voorstelt, bij de EU aan gaan aankloppen om minder te moeten doen.
• Bovendien klonk van bij Demir telkens dezelfde verdediging: “Dat Wallonië en Brussel hun ambitieuze plannen dan maar eens concreet maken.” Bij het sluiten van een akkoord over het Vlaamse klimaatplan bleek hoe snel sommige maatregelen dan moeten worden uitgerold.
• Aan Franstalige kant was er tegelijk een traditionele golf van verontwaardiging, over het uitblijven van een akkoord, waarbij vooral N-VA geviseerd werd. “De mislukking van een intra-Belgisch akkoord over klimaat is een schande. De bevoegde ministers moeten zich terug samenzetten. Mooie discussies leiden tot niets, we hebben resultaten nodig”, zo tweette Paul Magnette (PS) waarbij hij toch ook de Ecolo-ministers viseerde. In de wandelgangen is immers te horen dat Henry en heel Ecolo toch ook bijzonder weinig moeite deden om tot een akkoord te komen.
• Zo komt het hele dossier overigens vroeg of laat op het bord van het Overlegcomité, het orgaan waar traditioneel moeilijke zaken tussen de deelstaten worden besproken en beslecht. Vraag is of Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) toegefelijker zal zijn aan het adres van Alexander De Croo (Open Vld), dan wat zijn eigen regering vastlegde.

Ook genoteerd: Alweer gerommel over het fiscaal gunstregime van voetbalclubs.

• De Morgen pakt vandaag uit met een berekening die ze maakten op basis van de nieuwe wet die het voordeelregime regelt voor voetbalclubs. Daar betaalden die clubs traditioneel heel weinig RSZ voor hun profvoetballers: een manier om de Belgische clubs ‘competitief’ te houden in Europa, en goede spelers te kunnen aantrekken.  
• Maar Vivaldi besliste bij de laatste begrotingsbesprekingen om dat aan banden te leggen. Er zou een plafond komen tot 4 miljoen euro aan kortingen. En die ‘kortingen’ in de belastingen zouden vooral gaan naar clubs die inzetten op lokale jeugdwerking en de verbetering van hun infrastructuur.
• Maar in de berekeningen die De Morgen nu maakt, en die sportjournalisten van Het Laatste Nieuws schreeuwerig op de voorpagina gooiden, blijkt dat de topclubs nu toch nog een pak meer voordelen zullen verliezen: Anderlecht zal 11 miljoen euro meer belastingen die het eigenlijk verschuldigd is moeten betalen, Club Brugge 8 miljoen. Standard verliest 6 miljoen, AA Gent en Genk elk 5 miljoen en Antwerp 2 miljoen euro. Plots is het voorbeeld van de kuisvrouw, die veel meer RSZ betaalt dan een profvoetballer, heel ver weg, zo lijkt het.
• De voorpagina’s noopten Georges-Louis Bouchez (MR) ertoe om luidop te zeggen “dat er helemaal geen akkoord hierover was”. Al weken werpt de voorzitter van voetbalclub Francs Borains zich op als de ultieme lobbyist van de voetbalclubs. “Over dit nieuwe voorstel van fiscale hervorming voor het Belgische voetbal is er geen politiek akkoord. Ze zal er dan ook niet komen. Dank u.”
• Daarop reageerde op Twitter een alerte Joris Vandenbroucke (Vooruit) die al jaren in de Kamer het dossier volgt: “Dit is niet nieuw. Het staat uitgebreid in de teksten van het voorontwerp van de programma-wet, goedgekeurd door MR-ministers”, zo liet die koud weten.
• En inderdaad: op het kernkabinet van vrijdag 29 oktober, met dus de vicepremier van MR, Sophie Wilmès erbij, werd de zaak al bekeken. Het wetsontwerp passeerde, al werd een impactanalyse gevraagd en een advies van de Raad van State.
• Maar de MR, en ook Open Vld wachten die analyse dus niet af, om al luidop te gaan melden op Twitter dat er een ‘veto’ is. “De federale regering sprak af dat naast de RSZ-hervorming er nog (max) 10 miljoen euro extra aan belastinghervorming uitgevoerd wordt. Absolute voorwaarde is impactanalyse op de sport. Wij willen het systeem rechtvaardig maken, niet de sport vermoorden”, zo tweette prompt ook Egbert Lachaert (Open Vld).
• De vraag is of de socialisten het zomaar laten passeren. Want zoals Vandenbroucke, in een nieuwe repliek op Bouchez op Twitter ook al aangaf: “Het huidig fiscaal gunstregime is niet conform Europese regels. Dat moet dus aangepast worden.“