Levert de PS opnieuw, na Elio Di Rupo (PS) tussen 2011 en 2014, de eerste minister? De dans is geopend door Paul Magnette (PS), al twijfelen velen of het echt een oprechte ambitie is. Eén ding is zeker, over het premierschap zijn de geesten opgeschoven, zowel bij PS als N-VA: ze laten die post niet langer aan de ‘kleintjes’.

In het nieuws: De superkern verwelkomt vandaag een nieuw gezicht: Egbert Lachaert, die als nieuwe voorzitter van Open Vld aanschuift.

De details: Het is, exact één jaar na verkiezingen, de laatste van de voorzitterswissels die nodig was.

• Het is best spectaculair: het lijstje voorzittersverkiezingen dat sinds 26 mei 2019 afgewerkt werd:
  • Conner Rousseau verving John Crombez bij sp.a.
  • Joachim Coens kwam in de plaats van Wouter Beke bij CD&V.
  • Meyrem Almaci hield een poging van Björn Rzoska af om voorzitter van Groen te blijven.
  • Bij Vlaams Belang bleef Tom Van Grieken.
  • Enkel Bart De Wever z’n mandaat liep gewoon door bij N-VA.
  • En nu is er dus Egbert Lachaert bij Open Vld.
• Echt inwerken in dossiers hoeft niet voor Lachaert, als fractieleider in de Kamer weet hij waar de klepel hangt. Veel staat er ook weer niet op de agenda. Er zijn vier KB’s die op tafel liggen:
  • Uitstel van betalingen in de RSZ.
  • De databank van de contact tracing die geregeld moet worden.
  • Defensie die zich moet organiseren op de crisis.
  • En de intrekking van Maggie De Block (Open Vld) haar KB’s over het opvorderen van medisch personeel.
• Los van de komst van Lachaert, geen vuurwerk dus. De stellingen zijn gekend, na een akkefietje vorige week tussen Magnette en premier Sophie Wilmès (MR): een volwaardige regering is nodig, een snel relanceplan eigenlijk ook, maar moeten beide hand in hand gaan, of los van elkaar?

The big picture: In de paringsdans van de regeringsvorming zijn een paar belangrijke posities verschoven.

• De PS-voorzitter Magnette ging niet toevallig op Terzake, na maanden te weigeren om te komen. Maar deze keer moest de burgemeester van Charleroi een strategische boodschap lossen. Aan z’n Nederlands kan het overigens niet liggen, om zo beperkt op de Vlaamse televisie te komen: het is indrukwekkend hoe vlot de man uit Charleroi zich standhoudt in de taal van Vondel.
• Slechts één keer kwam de PS-voorzitter in de problemen, bij de vraag of midden maart z’n gebrek aan draagvlak in z’n eigen partij hem niet nekte om met N-VA een grote coalitie, een noodregering te maken. Meer dan symbolisch verloor de PS-baas even z’n woorden, om dan op het idee uit te komen ‘dat een voorzitter z’n partij moet ‘incarneren”: een eufemisme om te zeggen dat hij is teruggefloten.
• Maar de Magnette van maart is niet die van mei: hij leek bijzonder duidelijk van z’n stuk, was niet onder de indruk van Georges-Louis Bouchez (MR) z’n beschuldigingen. De MR-voorzitter vindt het initiatief van de PS en sp.a, om als grootste familie contacten te leggen, niet legitiem. ‘Zie ik eruit alsof ik een staatsgreep wil plegen, mevrouw Cools’, zo glimlachte Magnette met al z’n charme naar de VRT-host.
• Hij kon het niet laten om ‘z’n goede vriend Conner Rousseau’ te vermelden. Maar veel relevanter voor de sp.a-voorzitter, en de rest van de Wetstraat, was te horen dat Magnette op een Vlaams tv-scherm allerminst de deur naar N-VA dichtdeed. Het geeft op z’n minst opties om straks aan tafel te kunnen, iets wat maanden voor de schermen ‘onbespreekbaar’ bleef, terwijl achter dat toneeltje de contacten plaatsvonden. Als straks de eigen achterban mee moet, is die bocht dus alvast wat genomen.
• Of daarmee nu volle stoom richting paars-geel gevaren wordt, dat is een heel ander verhaal. Maar een tweede, politiek zeer relevant, statement kwam er toen Magnette het premierschap niet uitsloot: ‘Als er op een bepaald moment een mooi project op tafel ligt, na een lange discussie, met een sterke ploeg en als de mensen rond de tafel zeggen ‘Paul Magnette moet of mag premier worden’, dan zal ik dat niet weigeren. Maar ik zal nooit persoonlijke ambities boven mijn prioriteiten plaatsen.’
• Dat is een belangrijke tactische wijziging in de houding van de PS. Die hebben tot nu toe nooit het premierschap geclaimd: de passage van Elio Di Rupo (PS) in 2014 in de Zestien werd destijds na de verkiezingen intern slecht verteerd door een groot deel van de toenmalige partijtop.
• Maar het zijn andere tijden: de grootste economische crisis sinds mensenheugenis komt op ons af, na een pandemie. Nu vooraan op het dek gaan staan, en leiden, dat levert een bonus op, indien het krachtig gebeurt. Het zou meteen ook een manier zijn om afstand te nemen van de PTB/PVDA: ‘Die hebben mooie slogans, maar wanneer doen ze eens iets concreet?’, zo sneerde Magnette over hen.
• Bovendien is het ‘open laten’ van de ambitie, door de PS, in het verleden al een moordkuil gebleken, ook om een Vivaldi of paars-groene constructie te proberen. Want doordat de PS veel te snel de Zestien aanbood aan Vlaamse partners, werden die meteen als ‘judas’ weggezet, die voor de meerdere eer en glorie van de Zestien hun ziel aan de rode duivel verkopen. Het overkwam Gwendolyn Rutten, de voormalige voorzitter van Open Vld, in het najaar van 2019.
• En ook bij CD&V, die andere cruciale partner in een Vivaldi, leidde het openlaten van de Zestien tot spanning: de logische kandidaat is daar huidig vicepremier Koen Geens (CD&V), in de peiling van De Standaard/VRT vandaag ook de populairste CD&V’er. Maar gunt de rest van de partij hem dat? Beter die moeilijke potjes gedekt te houden, door als PS mee in de dans om de Zestien te springen.
• Want Magnette liet de deur gisteren toch ook open: ‘We hebben drie Franstalige premiers gehad: Di Rupo, Charles Michel (MR) en Wilmès. Met alle respect voor premier Wilmès, maar misschien is het nu tijd om een Nederlandstalige premier te hebben.’ Het doet aan Vlaamse kant toch het vermoeden rijzen dat Magnette het wel zegt, maar niet écht die post van premier wil. Maar in het tactische spel is het toch geen onlogische zet.
• Belangrijk om hierover goed te noteren: er is een andere grote partij in het spel om de Zestien. Bij de N-VA, die in 2014 de post aan Charles Michel (MR) liet, is men niet van plan die ‘constructiefout’ opnieuw te herhalen: ze willen de sterkste mensen aan boord, en logischerwijze dan ook de grootste partij in de Zestien. Dat is een belangrijke koerswijziging, die te maken heeft met de huidige crisis.
• De redenering is net zoals bij de PS, dat nu de kopmensen vol aan de bak moeten, en als ze dat doen, er electoraal iets te rapen valt. Zo zou een coalitie straks wel eens alle grote namen kunnen tellen: zowel Magnette als De Wever in een federale regering. Al in maart, toen de coronacrisis uitbrak, sprak De Wever die woorden openlijk uit: z’n partijlijn is ondertussen niet veranderd.
• De Vlaamse liberalen zitten overigens ook op die denkpiste: ‘Geen gezever, alle zwaargewichten moeten er gewoon in‘, zo is in de hoogste kringen bij Open Vld te horen.

Hoe zit het bij de onderhandelingen? De komst van Lachaert opent deuren en sluit er andere.

• De nieuwe Open Vld-voorzitter laat er geen gras over groeien. Lachaert maakte gisteren meteen kennis met Magnette, in de foyer van de VRT: beiden zaten in Terzake. Een ‘aangename ontmoeting, wij zijn dan ook sympathieke mensen’, zo klonk het met een knipoog. Volgende week is er een afspraak gepland tussen de socialisten en Open Vld.
• Op de vraag tijdens Terzake of Lachaert het initiatief van de socialisten ‘erkent’ en hun missie dus geloofwaardig vindt, bleef hij wel bijzonder vaag. Als fractieleider legde de Open Vld-voorzitter al het plan op tafel om toch vanuit CD&V, Open Vld en MR te onderhandelen, als één blok. De sp.a kon daar ‘eventueel bij aansluiten’, om vanuit het centrum een akkoord te maken.
• In de Wetstraat hoef je geen glazen bol te hebben om te zien dat de liberale familie wel eens uit elkaar zou kunnen gespeeld worden: als sp.a en PS absoluut samen erin willen, dan is er langs Vlaamse kant met én N-VA én Open Vld én CD&V én sp.a één partij te veel, zo voelen velen het aan. Die discussie is overigens al maanden oud, maar zou wel eens snel opnieuw kunnen opduiken, als paars-gele paden worden ingeslagen. Alles komt immers terug na maanden dezelfde oefeningen.
• Het verklaart waarom de MR nu al dagen krampachtig probeert om iets anders te krijgen dan de socialisten die aan zet zijn. Vandaag doet premier Wilmès zelf nog eens een poging, door in De Tijd te pleiten voor ‘een zo breed mogelijke coalitie’. Ze wil vertrekken van de tien, de ‘grande union‘ om dan te zien wie overblijft.
• Het is deel van de afvallingsrace waar de Wetstraat nu in zit. Een scenario waarbij men ‘zo ruim mogelijk’ start, om dan als eerste vast te stellen dat Ecolo het niet ziet zitten om met N-VA én MR en Open Vld in coalitie te gaan, is iets waar men bij de MR al langer op broedt: zo valt natuurlijkerwijze de groene vleugel af, en kan dan die ‘brede coalitie’ er komen.
• Overigens is er ondertussen wel consensus over het idee dat het Paleis niet eeuwig buiten deze oefening kan staan: verschillende partijen hebben al duidelijk gemaakt, dat een (in)formateur, aangesteld door de koning, eens er een duidelijke coalitie is, toch wenselijk zou zijn. Maar dat is voor juni, eens de volmachten van Wilmès aflopen.

Wat is er veranderd bij Open Vld? Een nieuwe kerngroep neemt de leiding, of toch niet helemaal?

• De verkiezing bij Open Vld zindert nog na. Een paar harde conclusies dringen zich op.
• Om te beginnen, het goede nieuws voor de binnenkomende voorzitter: Egbert Lachaert won wel met een landslide. Hij kreeg meteen 61,03 procent achter zich, wat nog meer was dan ze zelf gehoopt hadden, en dan wat de meeste waarnemers hadden verwacht.
• Intern waanden ze zich bij Lachaert zeker van dik 45 procent, dicht tegen de helft dus. Maar Bart Tommelein (Open Vld) werd hoger ingeschat, op minstens 35 procent, en Els Ampe (Open Vld) was de onvoorspelbare factor. Lachaert zelf was naar buiten toe allerminst zeker het in de eerste ronde te kunnen klaren, intern leefde die hoop wel.
• Dé kandidaat van het establishment, Tommelein, die van zowat heel de top ondersteuning gekregen had, eindigt zo op nog geen 30 procent. Met 29,74 procent kan de Oostendse burgemeester niet anders dan dik teleurgesteld zijn: het is een bittere nederlaag.
• Het kerngroepje rond Lachaert zegeviert. Met name ook Alexander De Croo (Open Vld), die voor het partijbureau een nog grotere overwinning haalt, en 75 procent van de leden achter zich krijgt. Een groter mandaat kan haast niet. Bovendien is hij zo meteen ook ondervoorzitter.
• Verder scoort ook Vincent Van Quickenborne (Open Vld) meer dan behoorlijk, met bijna 7.000 stemmen voor het partijbureau. Hij wordt meer dan waarschijnlijk de nieuwe fractieleider in de Kamer.
• Tot daar het goede nieuws voor Lachaert. Want de rest van de partijtop, die quasi allemaal achter Tommelein stonden, zit wel netjes opnieuw in het partijbureau. Een poging van Lachaert om vernieuwende kandidaten daarin te krijgen, liep faliekant af. Wie even telt, ziet dat nauwelijks een handjevol mensen van het huidige partijbureau Lachaert steunden: een serieus ‘dubbele’ kiesuitslag dus.
• Opvallend: Tommelein zit niet meer in het partijbureau. Hij verkoos geen kandidaat voor dat bureau te zijn, hij wilde geen schoonmoeder komen spelen van Lachaert, indien hij verloor. Tenminste, dat was de afspraak onderling. Want meteen vond hij het nodig om gisteren te verklaren ‘dat hij hoopte dat Open Vld geen rechtse partij zou worden‘, waarmee hij olie op het vuur gooide in een conflict tussen de links-liberale en rechts-liberale vleugel. Het deed bij een kopstuk ook de vraag opborrelen ‘of Open Vld dan tot gisteren geen rechtse partij was?’. Hoe dan ook: de Oostendenaar weigerde om in alle stilte van het podium te vertrekken.
• Opvallender: Maggie De Block (Open Vld), die Tommelein steun gaf, haalt nog steeds bijna 8.000 stemmen. En Bart Somers (Open Vld), na het vertrek van Tommelein meer dan ooit het gezicht van die andere vleugel bij Open Vld, scoort ook 7.081 stemmen. Dus toch een teken dat ook zij een brede steun genieten, en dat een landslide voor Lachaert niet betekent dat het andere kamp is weggevaagd.
• Meer zelfs: de paars-groene vleugel, of eigenlijk heel het ‘oude’ establishment, zit opnieuw in het partijbureau. ‘Van héél het bureau is behalve De Croo en Van Quickenborne niemand van ’team Egbert’ verkozen. Hij zal dus toch serieus rekening moeten houden met wat heel de partij denkt’, zo is bij een prominent lid van dat bureau te horen.
• De enige ‘nieuwkomer’: Els Ampe, die 3.440 stemmen haalt voor het partijbureau. Maar of zij inhoudelijk veel steun zal geven aan Lachaert, is maar de vraag. Een scenario waarbij ze steeds verder van de partij wegdrijft, is niet uit te sluiten: gisteren ging ze al opnieuw aan de slag met een video-rant op social media, een routine die ze in de campagne opbouwde.

De essentie: Lachaert erft een verdeelde partij, met een apparaat dat hem wantrouwt.

• Hoeveel mensen kunnen blijven op de Melsensstraat 34, M34 in het Open Vld-jargon? Die vraag is al een paar keer opgedoken, als je in de wandelgangen met Open Vld’ers praat: het partijapparaat is na 7 jaar voorzitterschap helemaal door Rutten gezet. En die zat niet meteen te wachten om de fakkel door te geven aan Lachaert.
• Een partijvoorzitter kan moeilijk succesvol zijn met een ploeg mensen rondom hem die hij niet kan vertrouwen. Maar tegelijk wil Lachaert niet meteen oorlog met iedereen: het is dus een moeilijke afweging.
• Los van de verklaring van Tommelein, was het gisteren bijzonder rustig met reacties. Lachaert hield doelbewust een niet-provocatieve speech, en wilde vooral ‘verzoenen’ na de harde campagne. Dat leek tot nu toe te lukken.
• Maar of straks alle potjes gedekt blijven, is een open vraag. Nu moet blijken of de dreiging van een aantal mensen om de partij te verlaten gewoon blufpoker was, of deel van mogelijk een groter verhaal dat het politieke landschap zou kunnen hertekenen.

Peilingen, peilingen, peilingen: Toch een paar interessante trends.

• Een groot electoraal onderzoek, één jaar na de verkiezingen, van VRT, De Standaard en de Universiteit Antwerpen, levert de klassieke kiesintenties op. Die zeggen niets nieuw, maar bevestigen de trends:
  • Vlaams Belang is de grootste in Vlaanderen en scoort 24,5 procent.
  • De N-VA zakt weg en strandt op 20,3 procent. Zo blijft ze wel een ‘grote partij’.
  • Opvallend overigens, de twee ‘V-partijen’ samen komen niet aan 50 procent.
  • De rest is één hoop kleintjes. CD&V zit op 11,9 procent, Open Vld op 11,6 procent. De regering verzilvert dus niets, integendeel.
  • Groen met 11,1 procent en sp.a met 11 procent boeren vooruit, net als PVDA, met 8,2 procent. ‘Links’ komt zo samen op net iets meer dan 30 procent, lichtjes boven haar historisch gezamenlijk cijfer.
• Het onderzoek is vooral boeiend omdat het op een andere, volgens professor Stefaan Walgrave ‘correctere’, manier gaat peilen naar de kopstukken. Gedaan dus met de traditionele vaste lijst, waaruit men moet kiezen: in de plaats komt de vraag om uit het blote hoofd één naam te geven, als antwoord op ‘door welke politicus voelt u zich op dit moment het best vertegenwoordigd’.
• Die ‘lijstjes’, of ‘poppolls’, lijken banaal voor de buitenstaander, maar tellen in het milieu van de Wetstraat ongelofelijk mee. De interne pikorde wordt immers zo deels bepaald, wie ‘gewicht’ heeft en wie niet binnen z’n eigen partij. Politici die er dagen ziek van waren, of net op wolken liepen, door hun resultaten in dergelijke lijstjes, waren niet ongewoon, de afgelopen jaren.
• Aan de methodologie van de bevraging prutsen, heeft dus wel een enorme impact. Zo zitten kopstukken ook voortaan ’tegen’ elkaar: je kan niet meer meerdere namen noemen, van dezelfde partij. Om te beginnen toont men zo aan dat liefst 45 procent ‘zich niet vertegenwoordigd voelt’ en de antipolitiek groot is.
• Noteer daarnaast volgende zaken:
  • Bart De Wever is de numero uno, met 20 procent, waarvan toch ook een pak kiezers die niet van zijn partij zijn. Jan Jambon is de nummer twee van N-VA, maar zit pas op een zesde plek. Theo Francken (N-VA) en Ben Weyts (N-VA) duiken ook nog op in de top, op nummer 9 en 11.
  • Vlaams Belang heeft met Tom Van Grieken echt een kopstuk, op nummer twee in heel de lijst. Hij spreekt wel bijna alleen Vlaams Belang-stemmers aan. Van Filip Dewinter (Vlaams Belang) is nauwelijks nog sprake.
  • Bijzonder ook: Alexander De Croo (Open Vld) staat op drie. Verder zit enkel nog Maggie De Block, met een achtste plaats, in de top en haalt Bart Tommelein een 20ste plek. De Croo is dus de onbetwiste nummer één, Egbert Lachaert staat niet in de lijst.
  • Conner Rousseau was zes maanden geleden een nobele onbekende, de sp.a-voorzitter claimt de vierde plek. Niemand anders van sp.a staat in de lijst. Twee straffe bevindingen.
  • Peter Mertens (PVDA/PTB) staat zowaar op plaats vijf, met een hondstrouw PVDA-publiek dat hij verzilvert. Ook Raoul Hedebouw (PVDA/PTB) raakt in de lijst.
  • Voor CD&V opvallende scores, zoals we al aanhaalden. Koen Geens (CD&V) is toch wat verrassend de nummer één van de christendemocraten, op plek 7. Hilde Crevits (CD&V) is teruggezakt naar plaats tien. Opvallend: net als Lachaert, hier ook voorzitter Joachim Coens (CD&V) helemaal niet in de lijst.
  • Groen tenslotte, heeft een kopstukkenprobleem, afgaande op deze lijst: Meyrem Almaci en Kristof Calvo (Groen) komen op de 14de en 15de plek in de lijst.

Geen verlossend nieuws: Pas binnen tien dagen duidelijkheid over de horeca.

• Premier Sophie Wilmès heeft een datum geprikt voor een volgende grote pow-wow over de exit uit de lockdown. Die komt er met een Nationale Veiligheidsraad op woensdag 3 juni.
• Dan hopen de politici en experten om ook eindelijk een traject te kunnen geven aan de horeca. Die klagen steen en been dat ze geen enkele duidelijkheid hebben, of hoop, op een heropening. Maar het is nog tien dagen langer wachten dus. Meer dan vermoedelijk gaat het licht op groen op die 3 juni, als alle trends zich verderzetten, om dan op maandag 8 juni te heropenen.
• Die aanpak staat toch in schril contrast met de buurlanden, en eigenlijk de rest van heel Europa, waar de cafés en restaurants al open zijn, gedeeltelijk en onder strenge voorwaarden. Of waar minstens al data zijn uitgesproken van die heropening, begin juni allemaal.
• Ook de cultuursector zal verder aan bod komen, net als sportwedstrijden en evenementen. En ook voor de mis en andere ceremonies komt er dan nieuws. Op dat laatste thema werken federaal minister Koen Geens (CD&V) en Vlaams minister Bart Somers (Open Vld) samen, om ‘gefaseerd de erediensten te heropstarten’. Kerken en moskeeën zijn niet gesloten, maar de mis wordt niet gevierd.
• Tenslotte zal, niet onbelangrijk, ook bekeken worden hoe sociale contacten verder versoepeld kunnen worden. Nu is iedereen officieel nog gebonden aan een ‘bubbel van vier’, al is het de vraag in hoeverre dat in praktijk wordt nageleefd.
• De datum van de Veiligheidsraad levert meteen wat spanning op met de Vlaamse regering. Daar werkte minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA), met de vakbonden en koepels, een heel voorstel uit om op 2 juni opnieuw veel meer te heropenen. En ook de GEES, de experten, gaven groen licht. Maar door pas op 3 juni bijeen te komen, blokkeert de federale regering dus die plannen. Vraag is of ze dat kan volhouden.