“Waarom activeert Hongarije artikel 50 niet en stapt het niet zoals het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie?” Die rechtstreekse aanval, toch behoorlijk ongezien, werd bij het EU-diner van de staatshoofden ingezet door de Nederlandse premier Mark Rutte. Het zet de zaak op scherp en brengt de essentiële vraag naar boven: welke zin heeft de EU als er geen duidelijkheid is over de interne waardenset? Opvallend genoeg leek quasi iedereen de felle aanval van de Benelux te steunen, op drie landen na: Polen, Slovakije, en Hongarije zelf dus.

In het nieuws: Een erg emotioneel diner van de staatshoofden en regeringsleiders van de EU in Brussel.

De details: De Benelux lanceert een frontale aanval op Hongarije. De rest van de EU volgt. Op drie na.

• “Jezelf als homo aanvaarden, dat was één van de moeilijkste dingen voor mij. Hoe dat precies gaan uitleggen aan mijn ouders?” Met die emotionele bekentenis opende Xavier Bettel, de liberale premier van Luxemburg, gisteren op het diner de discussie, zo bericht onder meer Politico. Bettel had samen met de Nederlandse liberaal Mark Rutte en de Belgische premier Alexander De Croo (Open Vld) de afgelopen dagen zwaar aan de kar getrokken, om zo veel mogelijk steun te krijgen voor een fel protest tegen de Hongaarse anti-LGBTI-wetten.
• “Nu moeten horen dat ik homo zou zijn, omdat ik toen ik jonger was iets op tv zag? Dat is gewoon onaanvaardbaar. Pedofilie, pornografie en homoseksualiteit mengen is onaanvaardbaar. Het is een kernwaarde van de EU om anders te kunnen zijn”, zo gooide Bettel meteen de knuppel in het hoenderhok, waarbij hij fel de Hongaarse premier Victor Orban viseerde.
• De drie Benelux-premiers hadden in de afgelopen week een coalitie van EU-lidstaten op de been gekregen – die steeds maar bleef aangroeien, tot zeventien landen voor de top – die een felle veroordeling van de nieuwe ‘pedofilie’-wetten van Hongarije ondertekenden. Die wetten verbieden voortaan dat homoseksualiteit of transgender zijn in de Hongaarse media of het onderwijs wordt vermeld.
• Maar Orban was fluitend de EU-top binnengewandeld en had vol vertrouwen de pers in het Engels, met een attitude van onaantastbaarheid, te woord gestaan. Daarbij had hij een paar snedige quotes gelanceerd:
  • “Lees eerst eens die wet en reageer dan. Dat is de juiste volgorde”, zo wimpelde hij de felle kritiek af. “Ze hebben de wet niet gelezen“, zo stelde hij over zijn collega-regeringsleiders.
  • “Het gaat over kinderen en hun ouders, die als enigen het recht hebben om seksualiteit te bespreken“, zo benadrukte hij fel.
  • Van plooien wilde hij niet weten: “Het is een Hongaarse wet en ze is gestemd, afgekondigd en gepubliceerd.‘
  • “Ik ben een vrijheidsvoorvechter, tegen de communisten. In de communistische periode werd homoseksualiteit bestraft. Ik heb voor hun vrijheid en rechten gevochten”, zo stelde hij nog uitdagend.

Toch opvallend: Het was geen “business as usual” bij de EU gisteren.

• Zo makkelijk kwam Orban deze keer niet weg. Tijdens de discussie kwam na de emo-opening van Bettel, meteen de brutale waarheid van Rutte: stap er dan maar zelf uit, als de club je niet aanstaat. “Als Hongarije niet inbindt, heeft het niets meer in de Europese Unie te zoeken. Ofwel ben je lid van de EU en deel je de waardegemeenschap, ofwel ga je eruit.”
• De Portugese premier Antonio Costa beaamde dat: “Artikel 50 kan perfect worden gebruikt, Victor“, zo stelde hij uitdagend.
• Maar het waren de zwaargewichten Angela Merkel – die jarenlang Orban vanuit de christendemocratische fractie in het Europees Parlement de handen boven het hoofd hield – en de Franse president Emmanuel Macron, die uiteindelijk de zaak duidelijk maakten. “Deze wet is simpelweg onaanvaardbaar“, zo stelde Merkel. Macron maakte de vergelijking met de Russische despoot Vladimir Poetin, “waarop Orban steeds meer begon te lijken”.
• Dat maakte indruk: een pak lidstaten die niet de brief van de Benelux had getekend – waaronder ook Balkanlanden als Roemenië en Bulgarije – sloten zich bij de kritiek aan. Hongarije kwam meer en meer alleen te staan.
• Uiteindelijk kreeg Orban slechts van twee leiders nog wat voorzichtige steun: de excentrieke Sloveense premier Janez Jansa, leider van een rechts-populistische partij; en Mateusz Morawiecki, premier van Polen, dat eveneens een rechts-conservatieve regering heeft.
• Die steun verzekert Hongarije er de facto van dat de rest van de EU niet veel kan ondernemen: zonder unanimiteit van alle andere lidstaten kunnen bijvoorbeeld de Hongaarse stemrechten niet worden geschorst.

En nu: De EU kan Orban raken waar het pijn doet: de centen.

• Het was opnieuw Mark Rutte die feilloos omschreef hoe moeilijk het ligt om vanuit de EU de aanval op een regeringsleider in te zetten: Orban wordt er in eigen land alleen maar populairder door. Het feit dat de Hongaarse media helemaal niet vrij zijn, maar door Orban-aanhangers gecontroleerd worden, speelt daarbij mee. “Ik kan er moeilijk een krant gaan oprichten“, zo stelde Rutten.
• De Hongaren zelf, waar sommigen het historische trauma van het enorme gebiedsverlies na de Eerste Wereldoorlog nog altijd in zich dragen, reageerden al erg nationalistisch op de hele zaak. “Zolang ik leef, zal ik met al mijn kracht vechten zodat het Hongaarse volk nooit zal moeten knielen voor iemand als Rutte of een andere koloniaal”, zo reageerde Judit Varga, de Hongaarse minister van Justitie, met het nodige gevoel voor drama.
• Wat wel kan: de geldkraan dichtdraaien. Het was de Zweedse premier Stefan Löfven, die tijdens het diner de vinger op de wonde legde: “De Zweedse belastingbetalers zijn niet geïnteresseerd in het doorspelen van geld naar degenen die onze waarden niet respecteren.”
• De Hongaren zijn in de EU één van de grote netto-ontvangers. Maar dat lijkt moeilijk houdbaar. De Europese Commissie kondigde fijntjes aan dat ze nu met een kam door het investeringsplan van Hongarije zal gaan en bij de minste twijfel lastig zal doen. Daarnaast is er de methode van subsidies gewoon in te houden als strafprocedure. Die zou voor het eerst kunnen worden toegepast.
• De Europese Commissie start daarnaast bovendien een inbreukprocedure over de EU-grondrechten. Dat brengt de zaak uiteindelijk bij het Europees Hof van Justitie en kan tot een veroordeling en boetes leiden: maar die procedure loopt traag. Een pak EU-leiders wil sneller resultaat.

Ook gebeurd: Hongarije was niet de enige hete aardappel op de agenda. Merkel en Macron wilden de deur openen naar Poetin en hem op een volgende EU-top uitnodigen. Maar ze kregen het deksel op de neus.

• De Baltische staten en Polen protesteerden tegen plannen om de EU weer in dialoog met Rusland te laten treden. Ook Nederland en Zweden toonden zich terughoudend.
  • Gitanas Nauseda, de president van Litouwen, behoorde tot degenen die waarschuwden voor betrokkenheid zonder eerst duidelijke voorwaarden te stellen voor een beter gedrag van Moskou.
  • In de aanloop naar de ontmoeting waarschuwde ook Krisjanis Karins, de premier van Letland, ervoor om aan Poetin niet te veel weg te geven. “Het Kremlin ziet gratis concessies niet als een teken van kracht,” zei hij.
  • De Poolse premier Mateusz Morawiecki stelde dat er alleen een dialoog moet komen als er van een “daadwerkelijke de-escalatie” sprake is.
  • Mark Rutte had gewaarschuwd dat hij geen topontmoetingen met Poetin zou bijwonen en dat eventuele ontmoetingen beperkt zouden moeten blijven tot de voorzitters van de Europese Commissie en de Europese Raad.
• Merkel, die haar laatste EU-top bijwoonde voor de federale verkiezingen in september, zei dat de EU-discussie “niet gemakkelijk” was en zonder een overeenkomst eindigde. 
  • “We hebben opnieuw bepaald onder welke voorwaarden we bereid zijn nauwer met Rusland samen te werken en te communiceren. Er is vandaag geen akkoord bereikt over een onmiddellijke bijeenkomst van de leiders”, zei Merkel tegen de verslaggevers.

Finaal: In de slotconclusies van het voorstel werd de lange lijst van gebieden waar Duitsland en Frankrijk potentieel tot samenwerking met het Kremlin zagen, ingekort. In de definitieve tekst zijn verwijzingen naar samenwerking op het gebied van de Noordpool, het ruimtevaartbeleid en de bestrijding van het terrorisme en de georganiseerde misdaad geschrapt.

Een ander drama: Bij de ABVV/FGTB besliste men om niet meer te hertellen. Maar de wonden zijn diep geslagen.

• Dagenlang was er crisisoverleg bij de top van de socialistische vakbond, na de stemming rond het sociaal akkoord. Niet alleen onthulde de stemming een gigantische kloof tussen noord en zuid – 84 procent schoot in Wallonië het akkoord af, terwijl 72 procent in Vlaanderen het aanvaardde – maar uiteindelijk bleken zo’n 4.000 stemmen van de Waalse jongeren fout geteld.
• Die “hertellen” zou de boel doen kantelen: de uitslag was nu 49,01 procent ’tegen’ en 49,06 procent ‘voor’. Met de 4.000 stemmen zou het ABVV/FGTB dan officieel het sociaal akkoord van de sociale partners en de regering hebben afgeschoten.
• Zover kwam het, na dagen overleg, niet: donderdag laat hakte men de knoop door. De zaak bleef zoals ze was.
• Zo vermijden PS-voorzitter Paul Magnette en Pierre-Yves Dermagne, de PS-vicepremier en minister van Werk, een nieuw drama voor henzelf: zij verkochten net het sociaal akkoord als een grote overwinning, omdat “het sociaal overlegmodel nog steeds springlevend is”.
• Alles blijft nu bij het oude, maar andermaal wordt blootgelegd hoezeer in Wallonië de verwachtingen bij de rode achterban anders liggen ten opzichte van de vakbond, maar ook van de partij.
• Net daarom kondigt de nieuwste discussie binnen de Vivaldi-coalitie zich als extra moeilijk aan. Daar heeft Frank Vandenbroucke (Vooruit) als minister van Volksgezondheid plannen om de regeling rond de vrijstelling van de eerste werknemer van een kleine onderneming, die geen sociale lasten moet betalen, te hervormen. Dat stond ook aangekondigd in het regeerakkoord.
• Er zitten te veel uitwassen in het systeem, dat bovendien niet beperkt is in de tijd. Vandenbroucke wil beiden aanpassen: zowel een plafond qua loon als een maximum qua duurtijd.
• De liberalen verzetten zich. De MR is radicaal tegen en wil van die aanpassing niet horen. Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert speelt het handiger: die wil in ruil verdere sociale hervormingen. Zo drukken ze op versoepelingen rond nachtarbeid en meer “flexibiliteit”. De ambitie om uiteindelijk een werkzaamheidsgraad van 80 procent te bereiken, zoals in het regeerakkoord staat, moet ooit wel een concrete invulling krijgen.
• Vraag is of daarvoor veel ruimte is, met de PS die de hete adem van de FGTB én de PTB-PVDA in de nek voelt. Het signaal daar, met 84 procent van de stemmen, valt toch moeilijk te negeren: zelfs het gematigde, eerder conservatief-voorzichtige beleid van de Vivaldi-coalitie op sociaal vlak, is niet waarop de donkerrode achterban zit te wachten.

Met bijdragen van Laurens Bouckaert