Zondag vindt de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen plaats. Volgens de peilingen hebben aftredend president Emmanuel Macron en de nationalistische Marine Le Pen de beste kaarten in handen, na een campagne met tal van onverwachte wendingen. Maar door de onzekerheid rond de kiezersopkomst, valt een verrassing niet uit te sluiten.

Zowat een jaar geleden waren alle politieke waarnemers het eens: de Franse presidentsverkiezingen gaan uitdraaien op een duel Macron-Le Pen, klonk het unisono. En kijk, aan de vooravond van de eerste ronde is Macron (La République en Marche) goed voor ruim 26 procent van de kiesintenties, tegenover 24 procent voor Le Pen (Rassemblement National), waarmee ze de concurrentie ver achter zich laten.

Die schijnbare stabiliteit is echter het resultaat van verscheidene jojobewegingen.

Zemmour

De grootste is wellicht de terugval in de peilingen van Éric Zemmour, die tijdens de campagne Le Pen op rechts voorbijstak met een radicaal discours over migratie. De ex-columnist en politiek debutant creëerde in het najaar zoveel buzz, dat sommigen suggereerden dan Le Pen beter een stap opzij zou doen, zodat Zemmour de leider van een rechtsradicaal en nationalistisch blok kon worden.

“Een campagne is geen sprint, maar een marathon. Laat ons kijken waar we over enkele maanden staan”, was toen het antwoord van Le Pen. Ze bleef daarbij wel schijnbaar goedlachs, want ze streefde tijdens de hele campagne een zachter imago na om de familienaam Le Pen – die voor sommigen verbonden blijft aan haar radicalere vader en voormalig presidentskandidaat Jean-Marie Le Pen – te dediaboliseren.

Zemmour daarentegen behield zijn scherpe kantjes, waardoor Marine Le Pen, ondanks veel gelijklopende ideeën, als een meer gematigde kandidaat gezien wordt. Le Pen lijkt gelijk te krijgen over de campagnemarathon, want in de peilingen is Zemmour gecrasht van potentiële uitdager van Macron naar anonieme nummer vijf, met minder dan 9 procent van de kiesintenties.

De meest gehoorde verklaringen zijn dat Zemmour te extreme standpunten heeft ingenomen en te dicht staat bij de oorlogszuchtige Russische dictator Vladimir Poetin, die voor de oorlog aanhang genoot in Franse radicaal-rechtse hoek. Le Pen liet volgens Libération 1,2 miljoen verkiezingsfolders met een foto van haar en Poetin vernietigen, en kon zich voldoende distantiëren van de Russische autocraat.

Pécresse

Ook een andere uitdager van Macron en Le Pen, de centrumrechtse Valérie Pécresse (Les Républicains), lijkt het volgens de peilingen niet te gaan waarmaken. Nochtans kon ze bij haar nominatie in december momentum creëren. Omdat ze qua politiek ideeëngoed zich tussen Macron en Le Pen bevindt, zagen haar aanhangers Pécresse als de geknipte uitdager van de uittredende president in een rechtstreeks duel in de tweede ronde.

Maar tenzij er een mirakel gebeurt, zal ze al in de eerste ronde stranden. Pécresse kreeg de voorbije maanden de kritiek te veel te verwijzen naar voorgangers als Jacques Chirac of Nicolas Sarkozy – of zelfs buitenlandse leiders als Margaret Thatcher en Angela Merkel – en te weinig een eigen verhaal te hebben. Een andere uitleg van politiek analisten: er is te weinig verschil tussen Macron en Pécresse, en in onzekere tijden gaat de keuze dan naar de zittende president.

Mélenchon

Zowel de socialisten van de PS, die de burgemeester van Parijs Anne Hidalgo naar voor schoven, als de Groenen spelen nauwelijks een rol van betekenis, zo zeggen de peilingen al maanden. Bij gebrek aan charismatische eenheidskandidaat lijken de linkse kiezers dan maar weer hun hoop te stellen in de radicaal-linkse Jean-Luc Mélenchon. Net als in 2017 boekte hij de laatste weken van de campagne forse vooruitgang en is hij met 17 procent van de kiesintenties de voorlopige nummer drie in de race.

Politieke waarnemers sluiten al enkele weken niet uit dat Mélenchon voor de verrassing zorgt en de tweede ronde haalt voor Le Pen, al is dat bij niemand het basisscenario.

Le Pen versus Macron

Dat basisscenario is, net zoals een jaar geleden, een duel tussen de favoriet Macron en uitdager Le Pen, waarbij Macron het nipt haalt, zo is ook bij grote beleggers te horen. De uittredende president haalde de voorbije maanden steevast rond 25 procent in de peilingen, met een piek op 30 procent bij het uitbreken van de oorlog in Oekraïne, wat erop duidt dat hij een stabiele aanhang heeft.

Als hij na zondag als centrumkandidaat een groot deel van de Pécresse-aanhangers en voldoende linkse kiezers aan zich kan binden, dan zou hij in de tweede ronde op 24 april van Le Pen moeten winnen, gaat de redenering verder. Het kan wel betekenen dat Mélenchon een rol van kingmaker kan krijgen. Wat bijvoorbeeld als hij zijn kiezers niet gaat oproepen om voor Macron te stemmen?

Le Pen, die in tegenstelling tot Macron vrijwel dagelijks campagne voerde in kleine, lokale meetings en zich als “kandidate van het gewone volk” positioneert, lijkt precies op het juiste moment de wind in de zeilen te hebben en is daardoor zeker niet kansloos. De vele zorgen om inflatie en koopkracht zouden wel eens in haar voordeel kunnen spelen. De rollen zijn nu omgekeerd. Het kamp-Le Pen roept Zemmour op om zich volledig achter haar te scharen en zo een rechts-nationalistisch blok te vormen tegen Macron.

De grote onbekende: welke kiezers dagen op?

Zowel Le Pen als Macron is beducht voor een onvoorspelbare tegenstander: de opkomst van de kiezers. Dat het kamp-Macron de voorbije dagen alarm sloeg over extreemrechts, heeft wellicht te maken met de vrees dat veel Macron-aanhangers niet de moeite gaan doen om zondag te stemmen. Een extra prikkel moet de troepen mobiliseren, want stel je maar eens voor dat Macron niet eens de tweede ronde haalt.

Ook medewerkers van Le Pen waarschuwen op de Franse tv voor een lage participatiegraad. Eerdere regionale verkiezingen werden door haar partij Rassemblement National verloren, omdat aanhangers zich niet verplaatsten naar de stemlokalen.

Na Brexit en Trump durft niemand nog een uitslag die helemaal tegen de peilingen ingaat, volledig uit te sluiten. Het weer zou wel eens een rol kunnen spelen: zondag wordt zonnig weer verwacht in Frankrijk, maar geen hoge temperaturen.

(lp)