Kan de Europese Unie zonder Russisch gas? Nee, zeggen Nederlandse experts

In het conflict over Oekraïne is een belangrijke bijrol weggelegd voor gas. Russisch gas is goed voor zo’n 40 procent van het gasverbruik van de Europese Unie. Is het mogelijk om die afhankelijkheid af te bouwen? Nee, voorlopig niet. De gasprijs zal daardoor nog wel enige tijd hoog blijven, zeggen experts.

Het conflict tussen het Westen en Rusland over Oekraïne hangt nauw samen met het belang van Russisch gas voor Europa. Oud-president Dimitri Medvedev onderstreepte de Russische machtspositie gisteren nog maar eens in een tweet. 

Zijn dreigement ‘is wat hoog gegrepen’, reageert Hans van Cleef, energiespecialist van ABN Amro. Maar de energieprijs zal wel verder stijgen, verwacht hij. Hoe veel verder is lastig te zeggen, voegt hij er meteen aan toe. Daarover verderop in dit stuk meer.

Lidstaten van de Europese Unie haalden tussen de 35 en 40 procent van het gas uit Rusland in 2019, vertelt Jilles van den Beukel, energie-expert van The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS). Hij neemt de data van voor de coronacrisis als uitgangspunt omdat deze de situatie het beste illustreert.

Genoeg voor deze winter

In januari van dit jaar kwam tussen de 20 en 25 procent van al het gas in de Europa uit Rusland, meldde minister voor Klimaat Rob Jetten (D66) begin deze maand aan de Tweede Kamer. Onder normale omstandigheden komt Nederland deze winter goed door, verwacht Jetten.

Dat is onder meer te danken aan het opschroeven van LNG-leveringen uit de Verenigde Staten. Vorig jaar meerden bijna 250 schepen met aardgas in vloeibare vorm aan in Europese havens, in 2019 waren dat er nog 154, meldde de Europese Commissie onlangs.

Dat de bodem van de Europese gasvoorraden nog niet bereikt is, heeft ook te maken met het milde weer in januari, concluderen onderzoekers van de denktank Bruegel die zich specialiseert in economische kwesties. Bovendien is Rusland z’n leveringsafspraken tot nu toe nagekomen.

Volgende winter

Het grote probleem zit vooral op de wat langere termijn, waarschuwen Van Cleef en Van den Beukel.Dat we minder gas uit Rusland verbruiken, zorgt nu al voor grote problemen, ziet Van den Beukel. “Dan kun je wel nagaan hoe groot de problemen zijn als je naar 0 procent zou gaan.”

“Dat gaan we echt van geen kanten redden”, zegt hij. Deze winter redden we het door onze gasvoorraden leeg te trekken en LNG te importeren, maar ‘dat is toch een soort van noodverband’. En ook nog eens een dure oplossing, want om aan LNG te komen, moet de EU concurreren met landen als China, India, Japan en Zuid-Korea.

“Het is koud in China, dus dan blijft LNG daar”, vertelt Van den Beukel. Hoe kouder, hoe groter de vraag en dus hoe hoger de prijs die handelaren kunnen rekenen voor LNG.

Er is niet genoeg LNG

En dat zal voorlopig nog wel even zo blijven, verwacht hij. Het gevolg is dat het vullen van de gasvoorraden in Europa deze zomer een moeilijk karwei wordt. “Dat lukt niet zonder Russisch gas”, stelt Van den Beukel. “Het marktaandeel Russisch gas in de EU is te hoog om voor de lange termijn te vervangen.”

Zelfs als al het LNG dat er wereldwijd gefabriceerd wordt naar Europa zou komen, dan nog is dat niet genoeg, vult Van Cleef aan. De eerder genoemde Aziatische economieën zijn namelijk helemaal afhankelijk van LNG, omdat ze geen toevoer via pijpleidingen hebben. “En die zullen tegen elke prijs ook hun voorraden zo goed mogelijk willen vullen.”

Wat als Rusland de gaskraan dichtdraait? Zo pakt Nederland een gastekort aan

Meer LNG produceren is volgens de twee experts niet mogelijk. “De LNG-fabrieken draaien al op hun maximale capaciteit”, aldus Van den Beukel. Het maximum is ook bereikt bij andere gasleveranciers buiten Rusland, zoals Noorwegen. “Ze hebben hun leveringen met 2 procent opgeschroefd, meer kan niet. Dat zijn niet de grote hoeveelheden die je nodig hebt om Russisch gas te vervangen”, zegt hij.

Wat nog wel een klein beetje zou helpen, is het op peil houden van het winnen van gas uit kleine velden in Nederland, voegt Van den Beukel nog toe. Meer gas oppompen in Groningen ook, maar alleen als ‘laatste redmiddel’. “En dat zie ik op korte termijn niet gebeuren.”

Energietransitie helpt nu ook niet

Versneld overstappen op wind- of zonne-energie kan niet, dus die optie kan ook van het lijstje. “De energietransitie duurt 20 tot 30 jaar, dat is een andere tijdschaal dan waarop deze problemen spelen”, legt hij uit. “Je kunt niet verwachten dat we het zonder Russisch gas gaan redden de komende jaren.”

Om deze omslag te maken is gas juist erg hard nodig. “Daar kun je hele lange discussies over houden,maar dat is het wel. We willen van kolen en kernenergie af, dan gaat de gasconsumptie niet snel naar beneden.”

Energieprijzen schieten omhoog, geen toename betaalachterstanden

En dus blijft energie nog wel even ‘verschrikkelijk duur’, verwacht hij, verwijzend naar de recente cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Wie in januari een nieuw energiecontract afsloot, is maar liefst 86 procent duurder uit dan in dezelfde maand vorig jaar, meldde het statistiekbureau op 18 februari. “Echt pijnlijk voor mensen en bedrijven die een boel energie verbruiken.”

Energie blijft duur

“We zien nu toch hogere prijzen voor een langere periode aankomen. Het is nu een probleem voor een paar jaar aan het worden en dat is zorgwekkend”, aldus Van den Beukel.

Hoe hard de prijzen verder stijgen, hangt onder meer af van – opnieuw – Rusland, aldus Van Cleef. Zelfs als het land niet reageert op de sancties door de gaskraan verder dicht te draaien, dan nog is er een tekort dat gecompenseerd zal moeten worden met de inkoop van LNG.

Ondertussen wordt er in Den Haag met extra urgentie gewerkt aan een back-upplan voor als er een gastekort mocht ontstaan. Daar is het ministerie al langere tijd mee bezig, vertelt een woordvoerder. “Dat is door de energiecrisis wel in een stroomversnelling geraakt.”

Meer