De Engelse antropologe en milieuactiviste Jane Goodall (86) is wereldberoemd voor haar werk met chimpansees. Na 60 jaar apenonderzoek wil ze van geen ophouden weten. Newsweek sprak met haar over haar onvermoeibare drang om onze wereld te veranderen. Haar boodschap: we moeten zorg dragen voor onze planeet en onze verantwoordelijkheid opnemen om alle levende wezens te beschermen.
Op 26-jarige leeftijd, ondanks de vele twijfels van sceptici die destijds dachten dat vrouwen niet alleen in de jungle hoorden te zijn, verliet Goodall haar huis in Engeland en waagde zich aan een leven met chimpansees in het Gombe Stream National Park in Tanzania. Met enkel een notitieboekje en een verrekijker op zak liep ze blootsvoets de wildernis in.
Al tijdens haar eerste onderzoek deed Goodall een wereldveranderende ontdekking: Chimpansees maken ook gereedschap om te jagen. Daarmee ontkrachtte ze ook meteen de mythe dat de mens in dit opzicht uniek was. Haar historische ontdekking in 1960 onthulde dat dieren niet alleen veel complexer waren dan de wetenschap tot dan toe had gedacht, maar ook meer met ons verbonden waren dan we ons hadden voorgesteld.
De relatie tussen de mens en de natuur is en blijft de drijvende kracht achter Goodall, naast wetenschapper ook natuurbeschermer, activist en oprichter het Jane Goodall Instituut (JGI). Newsweek sprak met haar over de coronaviruspandemie, haar nieuwe documentaire Jane Goodall: The Hope, en de belangrijkste boodschap die ze met haar levenswerk hoopt achter te laten.
In de documentaire Jane Goodall: The Hope zeg je dat de sleutel tot de bescherming van wouden en wilde dieren ligt in het bekrachtigen van de lokale gemeenschappen. Hoe denk je dat we deze gemeenschappen, die, zoals je zei, een soort van ontbrekende schakel in het natuurbehoud lijken te zijn, kunnen versterken?
‘Als je erover nadenkt, zijn de wouden deels vernietigd door buitenlandse bedrijven die ze komen kappen of die ze vernietigen vanwege de mijnbouwindustrie. Maar ook omdat de menselijke bevolking toeneemt en steeds meer ruimte nodig heeft voor hun dorpen en om hun gewassen te verbouwen. En naarmate de aantallen groeien, worden ze steeds armer.’
‘Als je echt arm bent, ga je de laatste boom omhakken, niet omdat je niets begrijpt van erosie enzo, maar omdat je wanhopig bent om je familie te voeden. Dus het geheim is het vinden van alternatieve levenswijzen voor deze mensen zonder hun omgeving te vernietigen.’
‘En dat is precies wat het Jane Goodall Instituut doet. Er zijn nu mensen die door middel van microkredieten, meestal vrouwen, kleine boomkwekerijen beginnen om de kale hellingen te herbebossen.’
‘De mensen begrijpen nu dat het redden van het milieu niet alleen belangrijk is voor de dieren in het wild, maar ook voor hun eigen toekomst, omdat ze het woud nodig hebben voor schone lucht, voor schoon water. En het vernietigen van de biodiversiteit maakt het woud minder gezond, en dat is onheil voor hun eigen kinderen. Dus worden ze onze partners.’
In The Hope vertel je ook over de beslissing om samen te werken met oliemaatschappijen – ‘de slechteriken’, zoals je ze noemde – om een chimpansee-reservaat te bouwen in de Republiek Congo. Waarom denk je dat we moeten overwegen om met oliemaatschappijen samen te werken?
‘Nou, het is zeker niet met alle oliemaatschappijen waar ik van droom om mee samen te werken. Het was Conoco voordat het zich aansloot bij DuPont en Phillips, maar aanvankelijk was het de meest milieuvriendelijke oliemaatschappij die ik kende.’
‘En ik vroeg me af: Moet ik geld van hen aannemen? We waren wanhopig op zoek naar een plek voor deze kleine chimpansees. En ik dacht: Nou, ik gebruik de producten van de oliemaatschappijen als ik reis; ik rijd, ik neem het vliegtuig, ik verblijf in hotels. Dus als het bedrijf in kwestie het echt goed probeert te doen, is het erg hypocriet van me om te zeggen dat ik hun geld niet aanneem om hen een iets betere reputatie te geven.’
‘Er zijn nu een aantal oliemaatschappijen die steeds meer geld steken in alternatieve energie, mede omdat ze beseffen dat dat de toekomst is. Natuurlijk, sommige van hen omdat ze er beter uit willen zien. We moeten dus heel voorzichtig zijn met wie we kiezen.’
Omdat het coronavirus het toerisme naar Afrika stopzet, zouden stropers nu meer neushoorns doden. Kan wildlife-toerisme een alternatief zijn voor gemeenschappen die hun toevlucht nemen tot het stropen van wilde dieren?
‘Het staat buiten kijf dat toerisme – wanneer het op de juiste manier gebeurt – heel voordelig is. Het brengt buitenlandse valuta met zich mee en dat bevalt de centrale overheid. Het levert banen op voor lokale gemeenschappen, en het is een afschrikmiddel voor stropers. Er is geld om de nationale parken te beschermen en dus stelt het ook jonge mensen in staat om in die gemeenschappen niet alleen de waarde van die wilde dieren in te zien, maar ook de fascinatie.’
Je zei onlangs dat de ‘coronapandemie werd veroorzaakt door de minachting van de mens voor de natuur en het gebrek aan respect voor dieren’. Kan je uitleggen wat je bedoelt?
‘We moeten stoppen met praten over alles wat ons ten goede komt en beginnen te beseffen dat de reden voor deze pandemie te maken heeft met dat we zo weinig respect hebben getoond voor de natuur, door het vernietigen van steeds meer bos- en diersoorten. Virussen die van de ene soort naar de andere overslaan, dat zou normaal gesproken niet gebeuren. Dieren komen steeds meer in nauwer contact met mensen en de landbouw en dat verhoogt alleen de kans van het overslaan van virussen van dier op mens. En dan natuurlijk de dierenhandel en -export en het aantal dieren dat wordt verkocht op deze markten in Azië, maar ook het bushmeat in Afrika.’
‘Deze virussen werden al jaren aangekondigd en werden beschreven in het boek Spillover: Animal Infections en de Next Human Pandemic van David Quammen. De mensen hebben niet geluisterd; ze hebben niet geleerd van de laatste SARS-epidemie.’
Wat hoop je dat de mensheid uit deze pandemie leert? Is er ook een lichtpuntje in wat we nu allemaal meemaken?
‘Het lichtpuntje is dat veel mensen voor het eerst ooit schone lucht hebben ingeademd, want met de sluiting van enkele grote bedrijven is de lucht schoner geworden op plaatsen als Mumbai en Peking.’
‘De hoop is dat genoeg mensen zich zullen realiseren wat ze hebben gemist, dat er meer mensen zullen zijn die op de een of andere manier vastbesloten zijn om het bedrijfsleven en de overheid te overtuigen om de dingen anders te doen, om een andere manier van denken te hebben. En helaas, materialisme en grote bedrijven die zijn wat ze zijn, ik vrees dat bedrijven nog sneller zullen werken om alle inkomsten die ze hebben verloren in te halen. Veel mensen hebben hun baan verloren, en ze lijden.’
‘Aan de andere kant, het geeft de natuur een adempauze. Dus we moeten een balans vinden, we moeten terug naar een andere manier van doen. Vraag me daar niet naar [lacht].’
Je hebt ook gezegd dat de dood je volgende grote avontuur is. Waarom denk je dat?
‘Als we sterven, is er ofwel iets, ofwel niets – in welk geval het natuurlijk geen avontuur is, omdat we het niet zullen weten. Maar als er iets is, wat ik toevallig wel geloof, dan zal die ontdekking zeker het grootste avontuur zijn dat we kunnen hebben.’
Wat houdt je op je 86e op de been? Hoe hou je het 300 dagen per jaar vol?
‘Ik ben een zeer gepassioneerd persoon, ik zal mijn laatste adem gebruiken om er alles aan te doen de dingen beter te maken voor kinderen, toekomstige generaties en het milieu te redden om diersoorten te redden. Want dat is waar ik gepassioneerd over ben. En ook om kinderen te helpen, want op dit moment is er zoveel onheil en somberheid dat het echt slecht is voor kinderen.’
‘Daarom lees ik veel boeken voor aan kinderen en vertel ik verhalen die op het internet kunnen verschijnen.’
Als er één boodschap is die je levenswerk achterlaat, wat wil je dan dat het is?
‘Ik denk dat het belangrijkste is om te onthouden dat ieder van ons elke dag een impact heeft op de planeet. En ik wil graag dat iedereen die ik nu aanspreek ethische keuzes maakt in wat ze kopen. Waar komt het vandaan? Hoe wordt het gemaakt? Is het schadelijk voor het milieu? Was het wreed voor dieren? Is het goedkoop vanwege de kinderarbeid?’
‘We kunnen ethische keuzes maken over hoe we elke dag leven. Maar om dat echt te laten werken, moeten we maken dat er minder armoede is. Want als je echt arm bent, dan moet je doen wat je moet doen om te leven. Maar we kunnen wel ethische keuzes maken die enige invloed hebben op onze niet-duurzame levensstijl. Heb ik echt twee huizen nodig? Heb ik deze nieuwe jurk echt nodig? Zal de oude niet voldoende zijn?’ Als individu heb je een rol te spelen en kan je een verschil maken.’
