Actrice Adrienne Shelly omschreef haar auditie voor haar rol in de kaskraker ‘The Unbelievable Truth’ ooit als volgt: ‘Op weg naar de casting belde mijn agent me op. Zijn boodschap was kort: ‘What is really important is that they think you’re fuckable’.’

‘Actrices en het publiek zitten gevangen in een cyclus van wederzijdse misvatting’, zegt actrice Marisa Tomei daarover in het boek ‘She Said’ van de New York Times-journalisten Jody Kantor en Meghan Twohey. ‘Al op jonge leeftijd worden meisjes aangemoedigd om filmsterren te bewonderen en zich te spiegelen aan de sterren van het witte doek. Vele van die meisjes willen dan ook maar wat graag zelf actrice worden. Maar degenen die voldoende geluk hebben om het te maken kunnen de ongewenste seksuele handelingen en de fysieke intimidatie die vaak daarmee gepaard gaan nooit aanklagen. Want dat zou zelfsabotage betekenen. Wat de volgende cyclus opnieuw versterkt en opkomende actrices niet voorbereidt op een industrie die hen graag misbruiken wil.’

Een kruisraket valt op Tinseltown

Een cyclus die op 6 oktober 2017 misschien tijdelijk ten einde kwam. Want die dag vuurden 3 journalisten een kruisraket af op Tinseltown. Dat is de koosnaam voor de stad waar surrealisme nog vaak de norm blijft. Op de voorpagina van The New York Times stond een vernietigend artikel over Harvey Weinstein, toen nog de de facto CEO van Hollywood Inc. ‘Sexual Misconduct Claims Trail a Hollywood Mogul’ blokletterde de krant.

Weinstein was op dat moment een van de machtigste mensen van de Verenigde Staten. Zijn cinematografisch cv las als een verzameling ‘Best of La La Land’ en bevat kaskrakers als ‘Pulp Fiction’, ‘Good Will Hunting’, ’Shakespeare in Love’, ‘Lord of the Rings’, ‘Inglourious Basterds’, ‘The Artist’ en ‘The Aviator’. Zijn films werden genomineerd voor 341 Oscars, waarvan er 81 werden gewonnen. Op de jaarlijkse Academy Awards werd hij vaker bedankt dan eender wie in de filmgeschiedenis, op Steven Spielberg na.

Naast Hollywood reikten zijn tentakels ook tot diep in de politiek. Bij de Democratische Partij (DNC) stond hij te boek als een genereus fondsenwerver voor de Clintons. Meryl Streep refereerde ooit naar Weinstein als ‘God’.

Toch hadden Jody Kantor en Meghan Twohey niet meer dan 3 dagen nodig om ‘Gods’ graf te graven met hun pen. Gelijktijdig met journalist Ronan Farrow in het weekblad The New Yorker legden ze – totaal onafhankelijk van elkaar – Weinsteins geoliede collaboratiemachine bloot, waarin advocaten, PR-agenten, tabloidjournalisten, spionnen en HR-verantwoordelijken een actieve rol speelden.

Om zijn handel in te dekken had Weinstein naast een reeks gerenommeerde advocaten ook nog een aantal ex-Mossad-agenten ingehuurd.

De ambitieuze actrices die zich in de luxehotels meldden, waar Weinstein hen ontbood om over filmrollen te onderhandelen, hadden weinig keuze: wie zich niet aan zijn seksuele wensen onderwierp mocht een carrière in de filmwereld vergeten en moest de gevolgen ondergaan. Hotelkamers werden zijn jachtterrein.

Om zijn handel in te dekken had Weinstein naast een reeks gerenommeerde advocaten ook nog een aantal ex-Mossad-agenten ingehuurd. Die kregen 300.000 dollar betaald telkens ze een journalistiek onderzoek naar de praktijken van de filmmaker konden tegenhouden. Wie zijn handelswijze aan de kaak probeerde te stellen werd afgedreigd, achtervolgd, gestalkt, tot gerechtelijk vervolgd. Kortom: het leven tot een hel gemaakt.

Weinstein was er ook in geslaagd de toplui van de grote Amerikaanse televisienetwerken aan zich te binden, waardoor elk onderzoek naar zijn gedrag steevast bovenaan de nieuwspiramide werd gesaboteerd. Hij had een systeem ontwikkeld waarin zijn slachtoffers weinig andere opties restten dan stilzwijgen te verkiezen, boven ruchtbaarheid te geven aan hun onterende ervaringen. Hollywood stond erbij en keek ernaar. Iedereen wist wat er gaande was, maar niemand die het aandurfde om ‘God’ ook maar een strobreed in de weg te leggen.

‘God’ riskeert levenslang

Toch werd Weinstein amper 72 uur nadat de 3 journalisten in beide publicaties hem als ‘een corrupt en seksverslaafd roofdier’ hadden geportretteerd door zijn volledige – uit negen mannen bestaande – raad van bestuur ontslagen. 5 maanden later legde de Weinstein Company de boeken neer. Op 25 mei 2018 werd Weinstein alsnog gearresteerd en geboeid de Manhattan Criminal Court binnengebracht.

Meer dan 80 vrouwen hebben ondertussen gemeld door Weinstein te zijn verkracht, betast of geïntimideerd. Hij is op borgtocht vrij en loopt rond met een enkelband. Op 8 januari zal hij zich in New York moeten verantwoorden voor de rechter. Maar ook in Londen en Los Angeles lopen rechtszaken tegen de gevallen film-mogol. De aanklacht luidt ‘seksueel misbruik en verkrachting’. Weinstein geeft toe seksuele relaties met al deze vrouwen te hebben gehad, maar pleit over de ganse lijn onschuldig. Alles gebeurde volgens hem met wederzijdse instemming. Toch riskeert hij nu wel degelijk levenslang.

Ronan Farrow, Jody Kantor en Meghan Twohey zouden later de Pulitzerprijs toegekend krijgen voor hun werk. Voor hun diensten aan de samenleving. Maar waarom slaagden deze 3 journalisten waar anderen hadden gefaald? Hoe kwam het dat zij wel bereid waren de omerta te doorbreken en hun carrière op het spel te zetten om Weinsteins vernietigend nalatenschap openbaar te maken? Waarom wilde dit trio de strijd aangaan met een oppermachtig ‘roofdier’, dat altijd op zijn almacht had vertrouwd om vrouwen te manipuleren, te misbruiken en te terroriseren?

Ere zij Ronan Farrow

Bij Ronan Farrow lag het antwoord voor de hand. Die had thuis genoeg gezien. Farrow is de zoon van actrice Mia Farrow en acteur/filmregisseur Woody Allen. Farrows adoptiezus Dylan zou naar eigen zeggen op 7-jarige leeftijd door Allen zijn misbruikt. Dat misbruik kwam aan het licht amper 8 maanden nadat Dylans adoptiemoeder Mia Farrow ontdekte dat haar toen 56-jarige echtgenoot een relatie had met een andere adoptiedochter, de in Zuid-Korea geboren Soon-yi Previn. Die was toen 22.

Woody Allen zou later met Soon-yi trouwen en heeft de aantijgingen van Dylan Farrow altijd ontkend. ‘Woody Allen is mijn vader die gehuwd is met mijn zuster. Zo ben ik naast zijn zoon ook nog eens zijn schoonbroer. Dat vind ik moreel onaanvaardbaar’, aldus Ronan Farrow, die elk contact met Woody Allen jaren geleden al verbrak.

Farrows verdiensten inzake onderzoeksjournalistiek naar seksueel grensoverschrijdend gedrag kunnen onmogelijk worden overschat. Naast Harvey Weinstein zouden later ook Les Moonves, de baas van de nieuwszender CBS, en Eric Schneidermann, de procureur-generaal van de staat New York, ontslag nemen nadat Farrow hun grensoverschrijdend gedrag aan het licht had gebracht.

Na de publicatie in The New Yorker raakte bekend dat Weinstein al tijdens het onderzoek Farrows werkgever NBC had gechanteerd met belastende informatie die hij had over hun ‘sterjournalist’ Matt Lauer. Ook Lauer zou minder dan 2 maanden na het uitbreken van de ‘zaak Weinstein’ door NBC worden ontslagen ‘voor seksueel grensoverschrijdend gedrag, waarvan, hoewel niet bewezen, moet worden verondersteld dat het geen alleenstaand geval is’. Sinds dan hebben tenminste 3 werkneemsters van NBC hem van grensoverschrijdend seksueel gedrag beschuldigd.

Jeffrey Epstein en Amerika’s rich, powerful and famous

Toen Farrow al deze zaken naar buiten bracht was hij 29 jaar oud. Laat dat even goed tot je doordringen. Farrow ging wel degelijk het gevecht aan met de machtigsten van deze wereld. Zo was het niemand minder dan de voormalige Israëlische premier Ehud Barak die Weinstein had aangeraden om Israëlische ex-geheimagenten onder de arm te nemen om zo ‘een privé-Mossad’ te vormen.

Barak zou later in opspraak komen in de zaak rond de Amerikaanse financier Jeffrey Epstein. Die affaire was op weg om het grootste schandaal in de Amerikaanse geschiedenis te worden, tot de 66-jarige miljardair in augustus jongstleden zelfmoord pleegde en zijn geheimen mee in zijn graf nam. Epstein werd ervan verdacht tussen 2002 en 2005 tientallen minderjarige meisjes – soms van veertien jaar – naar zijn woningen in New York en Florida te hebben gelokt en ze te hebben betaald om seks met hem te hebben.

‘Ik ben geen godsdienstig man. Maar ik bid dat je de kracht moge hebben om dit verhaal naar buiten te brengen’

Anthony Bourdain

Maar het waren vooral Epsteins nauwe banden met Amerika’s rich, powerful and famous – en hun medeplichtig stilzwijgen – die aan deze zaak een ongekende dimensie gaven. Uitgerekend met dat kaliber mensen ging de toen amper 29-jarige Ronan Farrow de strijd aan.

Kort voor The New Yorker het Weinsteinschandaal op zijn website publiceerde – Farrows werkgever NBC had onder druk van Weinstein beslist het verhaal niet te brengen – had de bekende Amerikaanse chef Anthony Bourdain contact gezocht met de jonge journalist. Bourdain was de levensgezel van de Italiaanse actrice Asia Argento, een van de vele vrouwen die aangeeft door Weinstein te zijn verkracht.

In een tekstbericht aan Farrow schreef Bourdain dat iedereen al lang wist wat voor een misselijkmakend personage Weinstein was. ‘Ik ben geen godsdienstig man’, aldus Bourdain, die 8 maanden later een einde aan zijn leven zou maken. ‘Maar ik bid dat je de kracht moge hebben om dit verhaal naar buiten te brengen.’

Jody Kantor en Meghan Twohey deden het naar eigen zeggen voor hun nog jonge dochters. ‘We dachten belangrijk werk te doen en daarmee de wereld een betere plek te maken voor onze meisjes. Wat er met de slachtoffers gebeurd was konden we niet veranderen, maar we wilden hun ervaringen aangrijpen om andere potentiële slachtoffers te helpen beschermen.’

#Metoo: een ‘cataclysmische en globale afrekening’

De zaak Weinstein’ zette de hashtag #MeToo in gang. Die groeide al snel uit tot een globale beweging tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag. Wie ‘#MeToo’ in sociale media plaatste, gaf daarmee aan met seksuele intimidatie, aanranding of seksueel misbruik te maken te hebben gehad. Een aantal van Weinsteins vermeende slachtoffers, waaronder de actrice Rose McGowan, bouwden via sociale media al snel een miljoenenpubliek op, wat hen toeliet de traditionele media, waarvan er veel in Weinsteins crimineel netwerk gegijzeld zaten, te omzeilen.

In haar mémoires ‘Brave’ schrijft McGowan fier te zijn een rol te hebben gespeeld in wat ze een ‘cataclysmische en globale afrekening’ noemt. Haar rol in het blootleggen van de destructieve rekruteringsmethodes, die Hollywood sinds het begin van het filmtijdperk kenmerken, leverde haar in 2018 de titel van ‘Most Outstanding Woman in Film’ van de Alliance of Women in Film op.

Sociale media vervulden hun rol als megafoon voor #MeToo, maar werden vaak een verzamelplek voor procureurs 2.0, waar vermeende misdadigers voor hun rechters moesten verschijnen, maar dan wel zonder advocaat. Voor velen is de #MeToo-beweging dan ook te ver gegaan en zijn slachtoffers gevallen aan beide zijden.

Jody Kantor is zich daarvan bewust: ‘We voelen dat er een toenemend ongenoegen groeit aan beide kanten. Ik denk niet dat iemand nu vindt dat ons systeem zowel voor de aanklagers als voor de aangeklaagden werkt. Drie vragen omtrent #MeToo blijven onbeantwoord. ‘Één: Waar begint en waar eindigt een onderzoek en welk soort gedrag wordt juist onderzocht? Spreken we enkel over verkrachting of ook over een ogenschijnlijk afspraakje dat zuur is geëindigd. Twee: Hoe komen we te weten wat er exact gebeurd is? Wat moeten we geloven en wat niet? En tenslotte: Hoe bepalen we de strafmaat? Drie controversiële vragen waarop het antwoord nog steeds ontbreekt.’

#MeToo deed de Amerikaanse maatschappij een tijdlang op haar grondvesten daveren. Niet enkel in de filmwereld, maar in zowat alle sectoren van de samenleving kregen honderden mannen de rekening voor hun jarenlang wangedrag gepresenteerd.

De ondertussen overleden Fox Newsbaas Roger Ailes, nieuwsanker Bill O’Reilly en komediant Bill Cosby waren al voor #MeToo ontmaskerd. Naast Harvey Weinstein zou #MeToo ook politici, sportlui, zakenlui en andere beroemdheden in opspraak brengen. Onder hen Donald Trump, Bill Clinton, senator Al Franken, financier Jeffrey Epstein, maar ook filmdirecteur Woody Allen, stand-up comedian Louis CK, zanger R.Kelly en bekende acteurs als Kevin Spacey (de klacht tegen hem werd later ingetrokken) en James Franco.

Maar van die vele honderden werden er exact vijf veroordeeld. De bekendste onder hen is naast Bill Cosby zonder meer Larry Nassar, de arts van het Amerikaanse gymnastiekteam. Die werd in januari 2018 veroordeeld tot een gevangenisstraf tot 125 jaar. Nasser zou meer dan 260 turnsters hebben misbruikt, waarvan er een amper 12 was. Nog eens zes mannen, waaronder Weinstein, wachten nog steeds op de start van hun proces.

‘Catch and Kill’

Honderden andere verloren hun job en sloten minnelijke schikkingen met hun slachtoffers. Velen onder hen profiteerden – en profiteren nog – van een rechtssysteem dat claims met betrekking tot seksueel wangedrag in de kiem smoort en veelplegers aanmoedigt, eerder dan ze de weg verspert. Een rechtssysteem dat is ontwikkeld door en voor mannen. Ronan Farrows boek over de affaire Weinstein heet niet voor niets ‘Catch and Kill’, een gebruik waarbij machtige mensen de rechten kopen op claims die hen in verlegenheid kunnen brengen, om ze daarna in de doofpot te stoppen.

Vooral de moed van de vrouwen die hun traumatiserende ervaringen naar buiten brachten verdient respect. Hun verhalen werden vaak gekocht, maar uiteindelijk nooit begraven. Een werkneemster, die een van de laatste slachtoffers van Weinstein zou worden, omschreef haar dilemma in een interne memo voor de HR-afdeling van de Weinstein Company als volgt: ‘Ik ben een 28-jarige vrouw die probeert rond te komen en een carrière uit te bouwen. Weinstein is 64, wereldberoemd en dit is zijn bedrijf. De machtsverhouding is als volgt: ik: 0, Harvey Weinstein: 10.’

#MeToo is ondertussen 2 jaar oud en ook deze beweging zal ook Hollywood worden overleefd. Een aantal veranderingen is voelbaar. Vrouwen en kleurlingen worden iets evenwichtiger vertegenwoordigd. Mannen gedragen zich iets beter en maken beter duidelijk wat hun ware bedoelingen zijn.  Ook de machtsverhoudingen binnen de politiek en binnen topbedrijven worden beter in balans gebracht. Dat gebeurt zeker niet zonder slag of stoot. Maar de filmindustrie blijft tot nader order een mannenbastion.

Uit sociologische studies met betrekking tot seksueel wangedrag blijkt dat de gevaarlijkste werkplekken voor vrouwen drie factoren combineren: de dominantie van mannen in machtsposities, contracten van korte duur en jonge, alleenstaande vrouwen in kwetsbare en slechtbetaalde jobs. Hollywood blinkt uit in alledrie.

In hun boek ‘She Said’ schrijven Kantor en Twohey hoe de #MeToo-beweging naast ‘een case study voor sociale verandering in het digitale tijdperk’ ook een test is. ‘Zullen we in deze gefragmenteerde tijden er in slagen nieuwe, faire en wederzijds aanvaardbare regels en beschermingen op te stellen?’ Maar volgens het Britse model en actrice Cara Delevigne, een van de vermeende slachtoffers van Weinstein, gebeurt er zo goed als niets. ‘Mensen denken dat een hashtag alles oplost, maar dat is niet zo. Het is niet gedaan, sterker nog, het gaat gewoon door.’

Harvey Weinstein won’t leave the building

Een staaltje van dit doemdenken werd ons in de laatste week van oktober al gepresenteerd, toen Harvey Weinstein zich, ongegeneerd en geflankeerd door een aantal lijfwachten en vrouwen, in New York op een evenement voor jonge, beginnende acteurs meldde. Toen een van de aanwezige deelneemsters liet opmerken dat ‘Freddie Krueger’ (het horrorpersonage uit de films ‘A nightmare on Elm Street’) in de zaal zat, brak er tumult los onder de aanwezigen. ‘Ik zit hier op een meter van een verkrachter en niemand die daar iets over zegt?’, zei een andere actrice. Een derde noemde hem ‘een fucking monster’, en maande hem aan om te vertrekken.

Maar het waren uiteindelijk de drie vrouwen, en niet Weinstein, die door de aanwezige beveiligingsagenten naar de uitgang van het gebouw werden begeleid.