Zoals aangekondigd, zal het een hele week gaan over de coronapasjes, mondmaskers en maatregelen op school: vrijdag is er een Overlegcomité. Veel boeiender is de discussie over energie. Net nu de prijzen de pan uit swingen, wil Groen nog een extra injectie steunmaatregelen.

Energie blijft een grote ideologische splijtzwam voor de federale regering. Want over de kernuitstap is het laatste woord nog niet gezegd: “100 procent hernieuwbare energie, dat is een farce”, zo stelt Georges-Louis Bouchez nog eens. Maar tegelijk moeten de stijgende gas- en elektriciteitsprijzen de beleidsmakers grote zorgen baren: de inflatie stijgt zienderogen én de rekeningen lopen fors op voor gezinnen. Een algemene btw-verlaging wil minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) niet, maar ze legt wel de verlenging van het sociaal tarief voor 600.000 mensen extra opnieuw op tafel. Alweer een steunmaatregel van de coronacrisis, die 176 miljoen kost en dan zou doorlopen in 2022. Vraag is of daar in de begroting ruimte voor is.

In het nieuws: De groene minister van Energie heeft een eis: verlengd sociaal tarief in 2022.

De details: De regering zal hoe dan ook een antwoord op de stijgende prijzen moeten formuleren.

• “De coronasteunmaatregelen lopen eind september af en moeten dan ook stoppen. Verder geld uitgeven dat er niet is en dat op termijn door werkenden moet terug betaald worden is geen goed idee”, zo liet Joachim Coens, de voorzitter van CD&V, gisterenmiddag nog eens weten.
• Dat Coens, normaal toch niet de voorzitter van Vivaldi die zich meest profileert, het nodig vindt om nog maar eens te herhalen dat voor hem de steunmaatregelen moeten stoppen, is veelzeggend. Binnen de federale ploeg woedt immers volop het debat daarover.
• Niet dat de begroting het eigenlijk toelaat, daarover was staatssecretaris van Begroting Eva De Bleeker (Open Vld) duidelijker: ook voor haar moest het in september afgelopen zijn met de maatregelen. Want de tekorten lopen op, en ooit moet België wel minstens terugkeren naar de 3 procent tekort, die verre norm die ooit gold voor Europa om toch aanvaardbaar te blijven.
• Voor de overheidsfinanciën is die vraag, welke steunmaatregelen blijven lopen, toch wel van belang. Met het oog op de begrotingsopmaak van 2022, moet er beslist worden over onder meer de tijdelijke werkloosheid en de steun aan zelfstandigen. Dat kost handenvol geld: men spreekt van een half miljard in totaal. Alleen al de werkloosheid is goed voor 250 miljoen euro.
• Maar CD&V en Open Vld lijken behoorlijk alleen te staan met hun vraag om te stoppen met alle maatregelen: de PS wil niet zomaar voor alle sectoren af van de tijdelijke werkloosheid. Bij de Franstalige socialisten wil men nog even fors doorgaan met een Keynesiaans beleid, waarbij de overheidskraan open moet.
• Immers, ook de MR is vragende partij: David Clarinval (MR) doet er als minister van Middenstand alles aan om ‘zijn’ achterban te plezieren. Hij vecht dus als een leeuw voor elke steun, de begroting zal hem worst wezen.
• Tel daar nu ook Groen bij. Helemaal nieuw is hun eis niet, deze zomer kwamen ze al met hun voorstel af. Maar gisteren legde minister van Energie Tinne Van der Straeten het nog eens nadrukkelijk op tafel, in De Afspraak: een verlenging van de uitbreiding van het sociaal tarief voor de armste Belgen, op hun energiefactuur.
• Ongeveer één miljoen burgers profiteren daar vandaag van: 600.000 rechthebbenden werden door de coronacrisis toegevoegd. Van der Straeten wil dat ze hun laag tarief minstens in 2022 ook kunnen behouden. “Het is een heel specifieke maatregel die heel efficiënt is”, zo stelde ze.

De internationale context: De olie- en vooral gasprijzen pieken weer. Inflatie en energiearmoede volgen.

• De aardgasprijzen op de internationale markten zijn sinds het jaarbegin meer dan verdubbeld en breken record op record door het spel van vraag en aanbod. De vraag is groot door de heropleving na de coronadip, terwijl het aanbod niet kan volgen door transport- en bevoorradingsproblemen. Onder meer een pak Noorse platformen ligt stil en Rusland houdt wel van een stevige prijsstijging, in het geopolitieke spel van energiebronnen.
• Het gevolg: van Spanje tot Engeland, Europese gezinnen zien overal hun gasfactuur fors stijgen. Ook Belgische gezinnen houden best rekening met een fors hogere gasfactuur, zeker als het een koude herfst en winter wordt in Europa.
• De voorspellingen zijn niet min. De energiewaakhond Creg publiceert elke maand de gemiddelde energieprijzen op de Belgische markt en kwam voor augustus uit op 1.609 euro voor aardgas, of vrijwel een verdubbeling tegenover een jaar geleden.
• Die prijsstijgingen hebben dan weer effect op de inflatie, die nu al gevaarlijk omhoog schiet. Bij een hoge economische groei is die inflatie niet zo erg, maar zeker als de economie zou gaan slabakken is dat een gevaarlijke combinatie, waar men in Japan decennia heeft tegen moeten vechten: stagflatie.

De essentie: De energieprijs is een erg gevoelige politieke discussie.

• De overheid speelt een enorme rol in de gasprijs: de groothandelsprijs van aardgas maar 56 procent van de eindprijs voor de consument uitmaakt. De overige 44 procent van de factuur wordt grotendeels bepaald door de verschillende overheden en instellingen van dit land: de transport- en distributiekosten van onder meer de intercommunales én belastingen.
• Op de btw na, stijgen die niet mee met de groothandelsprijs en dempen ze dus de impact op de consument. Maar de btw (tarief 21 procent) stijgt als procentuele belasting dus wél mee met de groothandelsprijzen en heeft op die manier een versterkend effect.
• In 2013 verlaagde de regering-Di Rupo na een felle interne ideologische discussie die btw naar 6 procent, een algemene maatregel waar iedere energieconsument van profiteerde, maar die de begroting ook vooral erg veel inkomsten kostte. CD&V was toen overigens ook fel tegen. De regering-Michel I verhoogde ze daarna terug naar 21 procent.
• Zo’n btw-verlaging wil Vivaldi deze keer niet, zo schermen de groenen met het regeerakkoord, dat spreekt van “doelgerichte maatregelen”. Van der Straeten herhaalde dat gisteren nog eens: “Een btw-verlaging is een algemene maatregel, die treft ook de mensen die het niet zo nodig hebben.”
• Groen en Ecolo willen dus een verlenging van het sociaal tarief, waardoor die 600.000 extra mensen aan een voordelige prijs hun gas en elektriciteit kunnen kopen. De kostprijs? In de begroting van 2021 is een budget van 176 miljoen euro voorzien: een flinke som dus op een al noodlijdende federale rekening.
• Daarmee voegt Groen dus expliciet haar eis toe aan de hele bundel die PS en MR al op tafel hebben liggen.

The Big Picture: Over energie is het laatste woord binnen Vivaldi niet gezegd.

• De prijsstijgingen komen voor Groen en Ecolo op een hoogst ongunstig moment. Want net nu wilden zij definitief de kerncentrales sluiten. Maar plots focust iedereen wel op zijn of haar energiefactuur.
• De realiteit is dat daar ook de kosten van de energietransitie op doorsijpelen: de subsidies die nodig zijn om windmolens op zee te houden zitten netjes verwerkt in ieders energiefactuur. De overgang naar groene stroom en minder CO2 komt dus met een prijs.
• VRT-expert Luc Pauwels wond er na het voorstel van Van der Straeten ook geen doekjes om: “Een middelklassegezin gaat daar niet van profiteren”, zo had hij het over het sociaal tarief. “Wie betaalt die energietransitie? Dat is de middenklasse, dat is heel duidelijk“, zo stelde hij.
• Bij Vivaldi schermt men ermee dat de kost van de gascentrales, die de sluiting van de kerncentrales moeten opvangen, niet in de energiefactuur zal opduiken. “De energiefactuur zal hierdoor niet stijgen“, is de mantra die nu al maanden klinkt bij Groen.
• De kost van de subsidie voor de nieuwe gascentrales komt immers uit de ‘algemene middelen’, wordt steeds herhaald: de begroting met andere woorden. Alleen, zo zijn we weer bij de oude discussie natuurlijk: iemand moet op het eind wel de rekening van het overheidstekort gaan ophoesten.
• Hoe dan ook: de kernuitstap was al bijzonder geladen, als thema. Dat bewees Georges-Louis Bouchez (MR) nog maandag, in gesprek met La Libre.
  • “100 procent hernieuwbare energie, dat is een farce. Dat is niet mogelijk. We hebben bronnen nodig die permanent energie leveren.”
  • “Er zijn andere mogelijkheden dan gascentrales. Ik heb geen specifieke voorkeur voor kernenergie, maar het is gewoon de meest pragmatische kijk op de staat van onze planeet.”
  • “De strijd tegen kernenergie is er een van het verleden. Deze discussie bewijst vooral dat Ecolo een partij is die in de jaren ’80 is ontstaan, in volle koude oorlog.”
• De stijgende prijzen maken het dossier nog extra moeilijk. Niet toevallig houdt men dus een stevige slag om de arm, zowel bij Groen als Ecolo. Na Jean-Marc Nollet (Ecolo) benadrukte Meyrem Almaci (Groen) ook dit weekend dat het voor haar partij geen taboe is om de twee laatste kerncentrales nog even langer open te houden.
• Als dat effectief zou gebeuren, dreigen de groenen toch zwaar gezichtsverlies te leiden. Voor Groen, en zeker Ecolo, was dat dé inzet van regeringsdeelname. En recent nog herhaalde Groen-vicepremier Petra De Sutter dat de centrales wel echt zouden dichtgaan.
• Of het voorstel van Groen over het sociaal tarief er overigens erdoor zal raken, is maar de vraag. Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert zet z’n hakken al in het zand, op Twitter: “De energiefactuur bevat tal van Vlaamse en federale heffingen. Het echte debat is: hoe kunnen we die verlagen en de inkomsten compenseren? Sociaal tarief helpt beperkte (kwetsbare) groep, maar is slechts een zeer partiële oplossing als alle anderen in de kou staan en ervoor mee betalen.”

• Dat de oppositie ondertussen klaar staat met getrokken messen, in het hele  energiedossier, is wel duidelijk: “In tijden van stijgende energieprijzen is regering-De Croo al een jaar mistig rond kernuitstap. Door dat uitstelgedrag verliezen we nu in elk scenario: of we worden slaaf van stijgende gasprijzen, of we zullen nucleaire taks betalen in plaats van de nucleaire rente die we kregen. Wanbeleid”, zo tweet Bart De Wever (N-VA) vanmorgen.

Zoals aangekondigd: Deze week gaat het weer crescendo over corona in de Wetstraat (en de media).

• Het is Jan Jambon (N-VA), de Vlaamse minister-president, die in zijn Vlaamse regering de lieve vrede bewaart. Immers, CD&V had met Hilde Crevits vrijdag en gisteren al duidelijk aangegeven dat ze openstaat voor het gebruik van de coronapasjes. Burgers die zo’n pasje niet kunnen voorleggen zouden de toegang kunnen worden ontzegt tot onder meer de horeca of ziekenhuizen.
• En kijk, in het weekend riep Bart De Wever (N-VA) nog “de vrijheid” uit voor Vlaanderen, (“Na anderhalf jaar van opofferingen wordt het tijd dat Vlamingen hun basisrechten en vrijheden terugkrijgen”), op maandag zet Jambon toch de deur open voor die pasjes. Nu had De Wever zich ook niet helemaal tegen die pasjes uitgesproken, hij had het onder andere eerder over de afschaffing van de mondmaskerplicht: maar op z’n minst blijft het beeld van een wat vreemde sequentie in de communicatie hangen.
• Nu klinkt het “dat de Vlaamse regering zal onderzoeken of in bepaalde omstandigheden de uitbreiding van de coronapas nuttig of nodig kan zijn”. De kritiek op de ‘pasjesmaatschappij’, die klonk zowel bij Open Vld als N-VA, gaat dus netjes de koelkast in: een “studieronde” zal tegen vrijdag bepalen hoe Vlaanderen erin zit.
• De kans dat daarbij bepaalde regio’s of zelfs gemeentes meer gaan mogen dan anderen, is niet groot. Dat vindt men bij Jambon zelf alvast geen goed idee: lokale sheriffs meer macht geven is het laatste wat men wil. Die les lijkt dus wel geleerd uit de vorige crisisaanpak.
• Het lijkt erop dat het eerder een coronapas wordt in onder meer de zorginstellingen en andere specifieke zaken, zoals nachtclubs.

Ook op de agenda: De regels in de scholen.

• Terwijl Jambon dus de deur openzet voor de pasjesmaatschappij, wil minister van Onderwijs in de Vlaamse regering Ben Weyts (N-VA) dan weer dat de regels versoepelen voor ‘zijn’ scholen. En daar sluit minister van Jeugd Benjamin Dalle (CD&V) hem dan weer bij aan, zo staat in De Standaard te lezen.
• Zoals al veel vaker in de crisisaanpak van deze pandemie moeten jongeren een zware prijs betalen. De solidariteit tussen de generaties staat daardoor eens te meer onder spanning.
• De regels die zijn opgelegd over de scholen lijken immers veel te streng in de praktijk. Van zodra er twee kinderen in één klas besmet zijn, zijn alle klasgenoten ineens een “hoogrisicocontact” en moeten ze in quarantaine, plus een reeks testen.
• Idem als een leerkracht positief test. Daardoor zijn op dit moment zo’n 1.000 leerlingen in quarantaine. Dat lijkt niet vol te houden, zeker niet omdat steeds meer van hen gevaccineerd zijn.
• Al meermaals is in wetenschappelijke rapporten aangetoond dat de rol van kinderen in de verspreiding van het virus beperkt is. Recent nog bevestigt Sciensano dat. Maar een kleine hardnekkige lobby heeft het al maanden gemunt op kinderen en jongeren, waarbij het onderwijs “een motor van verspreiding” zou zijn.
• Weyts en Dalle vragen nu de Risk Assessment Group, met experts en gezondheidstoplui, om de regels te herbekijken.

En nog eentje om het af te leren: Over de mondmaskers loopt een communautaire breuklijn.

• Over de mondmaskers is het laatste woord nog niet gezegd. Le Soir lijst het mooi op vandaag: het lijkt erop alsof Vlaanderen er helemaal klaar mee is, maar in Franstalig België ligt dat toch fors anders.
• Zowel bij N-VA als CD&V zijn er duidelijke stemmen om de mondmaskers op te bergen. En ook premier Alexander De Croo (Open Vld) lijkt zijn Vlaamse liberalen op dat pad te nemen: qua symboliek om de vrijheid terug te krijgen kan het tellen, het ellendige masker definitief bannen uit grote delen van de maatschappij. Zelfs Vooruit kan met de afschaffing van de verplichting leven.
• Alleen, dat lijkt voor vrijdag, op het Overlegcomité, buiten de Franstalige partijen gerekend. Daar zijn de vaccinatiegraden lager, de ziekenhuisopnames en ook de besmettingscijfers hoger.
  • Bij Ecolo “twijfelen ze ten zeerste of het nu het juiste moment is, om zo’n barrière plots los te laten terwijl het aantal besmettingen stijgen.”
  • Bij de PS pleiten men voor “voorzichtigheid”. “We moeten niet te snel gaan, kijk onder meer naar de besmettingsgraad bij studenten in het hoger onderwijs”.
  • En ook bij de MR hetzelfde: “Het is niet omdat de vaccinaties vooruit gaan, dat we de indruk moeten geven dat we nu al helemaal beschermd zijn”. 

Met bijdragen van Emmanuel Vanbrussel