Wanneer zullen er doeltreffende vaccins tegen Covid-19 beschikbaar zijn voor het grote publiek? ‘Moet mogelijk zijn vanaf het einde van dit jaar’, zeggen de optimisten onder de vaccinontwikkelaars. ‘Midden 2021 zou al een succes zijn’, temperen anderen.

Hoe ver staat de zoektocht vandaag?

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie WHO worden er momenteel 25 kandidaat-vaccins op de mens uitgetest. Daarvan zijn er vijf in de ver gevorderde fase 3, waarbij een klinisch onderzoek bij meerdere duizenden vrijwiligers wordt uitgevoerd. Het gaat om de kandidaat-vaccins van de volgende bedrijven of projecten:

• Moderna (VS)
• Sinovac (China)
• Sinopharm Wuhan (China)
• Sinopharm Beijing (China)
• Universiteit Oxford en AstraZeneca (VK)

Omdat er beursgenoteerde bedrijven mee gemoeid zijn, komen het Amerikaanse Moderna en de alliantie van de universiteit Oxford met de Brits-Zweedse farmareus AstraZeneca vaak in de pers. Over de drie Chinese vaccinprojecten is minder bekend. Mogelijk voegt een zesde alliantie zich snel bij de kopgroep. Het Amerikaanse Pfizer kondigde aan dat zijn kandidaat-vaccin, samen met BioNTech ontwikkeld, zeer binnenkort in fase 3 gaat.

Is een vaccin tegen einde 2020 mogelijk?

Dat is een heel ambitieuze timing, maar volgens sommige vaccinontwikkelaars is dat mogelijk. Als alles meezit, kan de distributie van het Oxfordvaccin al eind dit jaar opstarten, zegt projectleider Adrian Hill. Maar dat zal niet meteen om massaproductie gaan. ‘Eerst spreken we van 1 miljoen, dan van tientallen miljoenen en pas daarna van honderden miljoenen’, verklaarde hij op CNN.

De combinatie Pfizer-BioNTech spreekt van ‘een wereldwijde productie tot 100 miljoen dosissen tegen het einde van 2020 en mogelijk meer dan 1,3 miljard dosissen tegen het einde van 2021.’ De bewoording wijst erop dat Pfizer en co hoge ambities koesteren, maar ook een slag om de arm willen houden.

De CEO van Moderna zegt dat er in het beste geval tegen Thanksgiving, of 26 november, uitsluitsel komt over de goede werking van Moderna’s kandidaat-vaccin, op basis van de fase 3-resultaten. De test met 30.000 vrijwilligers verspreid over de Verenigd Staten, ging recentelijk van start. De Amerikaanse topspecialist Anthony Fauci is er ‘voorzichtig optimistisch ‘ over. Het biotechbedrijf zegt alles klaargezet te hebben om vanaf 2021 ongeveer 500 miljoen tot 1 miljard dosissen per jaar te produceren.

De topman van farmareus Merck, Ken Frazier, ergert zich aan de voortvarendheid van sommige van zijn collega’s: ‘Wie een vaccin belooft voor het jaareinde, bewijst de mensheid geen dienst.’ Ook andere farmatoppers zijn sceptisch. ‘Een realistische timing voor een echt vaccin tegen covid-19? Ten vroegste tijdens het tweede trimester van 2021′, verklaarde Jean Stéphenne, de Belgische voorzitter van CureVac. Johnson & Johnson hoopt met zijn kandidaat-vaccin in september in fase 3 te gaan en ‘begin 2021’ met vaccinaties te kunnen beginnen.

Hoe uitzonderlijk is de inspanning?

Als het lukt om in 2021 een goedwerkend coronavaccin op de markt te bregen, worden zowel qua snelheid als qua volume historische records gebroken.

Gewoonlijk rekenen farmabedrijven op een periode van meerdere jaren, soms zelfs tien jaar, voor de lancering van een vaccin. Een vaccin op grote schaal op de markt brengen in 12 tot 18 maanden zou ongezien zijn. De snelheid is onder meer mogelijk omdat de toezichthouders alle coronagerelateerde projecten voorrang geven. De regering-Trump lanceerde in mei Operation Warp Speed, een verwijzing naar het sciencefiction-epos Star Trek, waarbij vaccinbedrijven alle steun krijgen om de ontwikkeling te versnellen.

Ook de volumes waarop gemikt wordt – vrijwel de hele wereldbevolking (7,8 miljard mensen) zal een vaccin nodig hebben – zijn hoogst uitzonderlijk. AstraZeneca alleen al mikt op een productie van 2 miljard dosissen per jaar, of zowat viervoudige van zijn eerdere vaccinrecord.

De race die er geen is

Hoewel er vaak over ‘een race om het coronavaccin’ gesproken wordt, beklemtonen de meeste betrokkenen dat het niet echt om een wedloop gaat. Omdat zowat de hele wereldbevolking te vaccineren, en mogelijk in meerdere dosissen, zullen we 7 tot misschien wel 14 miljard dosissen nodig hebben, schat Bill Gates. Dat kan geen enkele farmagroep alleen aan. Er zullen dus verscheidene vaccins met elk hun eigen productiefaciliteiten ingezet moeten worden.

Bovendien is het eerste veilige coronavaccin niet noodzakelijk ook het meest doeltreffende. Na succesvolle fase 3-proeven is het nog geen uitgemaakte zaak dat een vaccin goed zal werken in de echte wereld. Een klinische test met vrijwilligers blijft een wat kunstmatige steekproef, zelfs als het om tienduizenden proefpersonen gaat. De deelnemers kunnen bijvoorbeeld onbewust hun gedrag aanpassen.

Of een vaccin echt doelmatig is en geen vervelende bijwerkingen veroorzaakt, kan pas definitief uitgemaakt worden na massagebruik gedurende meerdere maanden. Vanuit het standpunt van de volksgezondheid is het daarom aangewezen om meerdere ijzers in het vuur te hebben.

Slotsom: wellicht nog minstens een jaar onzekerheid

Er komt hopelijk stapsgewijs meer duidelijkheid over hoe snel het coronavirus bedwongen kan worden. In een eerste fase – volgens de optimisten dus al in het najaar – zullen zorgverleners en andere eerstelijnswerkers de eerste vaccindosissen toebediend krijgen, gevolgd door risicogroepen. Op basis van hun ervaringen kunnen de ontwikkelaars een eerste evaluatie maken.

Maar daarna volgt nog een weg van meerdere maanden vooraleer het effect op de brede bevolking duidelijk wordt. En dat is nog zonder weerstand van de anti-vaccinbeweging gerekend. De mist van onzekerheid zal bij de huidige stand van zaken wellicht pas over een tot anderhalf jaar kunnen optrekken.