Exit De Bleeker, enter Bertrand

Vrijdag voerde Egbert Lachaert (Open Vld) een scenario uit dat al maanden op tafel lag, bij de absolute top van zijn partij: Alexia Bertrand maakte de transfer van MR naar Open Vld. Al die tijd hield Lachaert discrete gesprekken met het MR-kopstuk in Brussel, die haar buik vol had van het leiderschap van Georges-Louis Bouchez bij de Franstalige liberalen. Een zwemmende Eva De Bleeker (Open Vld), die steeds dieper in knoei raakte op begroting, en al langer als ‘onvoldoende’ werd gekwalificeerd door de partijtop, werd uiteindelijk door premier Alexander De Croo en Lachaert kopje onder geduwd: ze nam moederziel alleen ontslag. Die vacature was de perfecte aanleiding om het scenario-Bertrand in gang te duwen. “Aan Bouchez de duidelijke boodschap dat hij niet de enige schaker op het bord is”, zo klinkt bij de liberale top. “En Bertrand opent mogelijkheden, op een gemeenschappelijke lijst MR-Open Vld in Brussel of in Vlaams Brabant.” Want opvallend: Bertrand behoudt haar twee partijkaarten, officieel dan toch. Al ligt haar trouw voortaan enkel bij De Croo en Lachaert, zoveel is wel duidelijk.

In het nieuws: Open Vld herschikt kopstukken.

De details: Een crisis werd een kans.

“She decides“, klonk het gisteren verschillende keren in de Wetstraat. Die slogan voor vrouwenrechten herinnert aan de tijd dat Alexander De Croo in de Zweedse regering het boek ‘De eeuw van de vrouw’ schreef, en eindeloos campagne voerde voor vrouwenrechten. Het contrast met hoe vrijdag een vrouwelijk lid van zijn regering en partij ijskoud naar de uitgang werd begeleid deed menig toeschouwer teruggrijpen naar die kreet, met het nodige cynisme uiteraard.
Eva De Bleeker kreeg vrijdag nog één keuze van de Open Vld-top: hoe ze haar ontslag praktisch wilde organiseren dan? Ze koos voor de formule van haar eigen kabinet, los van de partij en haar opvolgster. Foutloos, zonder een traan te laten, of andere onnodige afleiding zoals kinderen, t-shirts of een echtgenoot, las ze haar afscheidstekst. Moederziel alleen, met de afscheidnemende cabinetards achteraan de zaal als Grieks koor.
Dat de naam van Bertrand, die toen al naar het Paleis gegaan was om de eed af te leggen, door een perscommuniqué van de Koning al open en bloot op tafel lag op dat moment, maakte het allemaal nog extra pijnlijk.
Want De Bleeker haar ontslag kwam er nadat in de Wetstraat een hele week lekken circuleerden over hoe de premier telkens bozer werd, en in verschillende meetings De Bleeker hardhandig moest ‘corrigeren’. De scène donderdag tijdens het vragenuurtje, waar ze aanwezig was maar niet mocht antwoorden, omdat de eerste minister dat in haar plaats deed, werd zo haar politieke begrafenis: veel erger kon een publieke vernedering niet worden.
Een reeks knullige rekenfouten in de daaropvolgende versie van de ontwerpbegroting, donderdagnacht uitgerekend opnieuw ontdekt door pitbull Sander Loones (N-VA), was finaal de stok om te slaan voor de Open Vld-top. De Bleeker moest naar de Melsensstraat, waar De Croo en Lachaert wachtten. Ze begreep zelf, volgens betrokkenen, dat het “game over” was.
De manier waarop, de hardheid ook van het afscheid rond De Bleeker, die in de Kamer zowel van de oppositie, maar in de wandelgangen ook van de meerderheid, gelijk kreeg over haar ‘materiële fout’ rond de btw op energie: het zindert ondertussen wel na. De Vlaamse liberalen hadden al een bedenkelijke reputatie over hun erg brute interne partijcultuur, dit lijkt een nieuw onfraai hoofdstuk. Maar tegelijk is het niet moeilijk te zien, waarom de partij, hoe machiavellistisch ook, uiteindelijk dit scenario in gang zette.

Hoe Open Vld wint: Een topper erbij én een versterkte electorale strategie.

De portefeuille van Begroting bleek meteen het ideale smeermiddel om Alexia Bertrand finaal over de streep te trekken. De Brusselse fractieleider van de MR stond al een tijdje op de radar van de Open Vld-top. Voorzitter Lachaert trok haar aan als een van de juryleden van de ‘Gangmakers’, een programma om nieuw, jong talent naar Open Vld te lokken. Finaal lokte Lachaert zo de hoofdvogel.
Want Bertrand heeft de nodige adelbrieven: letterlijk ook, ze is een ‘jonkvrouw’. Als telg van de steenrijke familie Bertrand, grootaandeelhouder bij de beursgenoteerde holding Ackermans & Van Haaren (die onder meer baggeraars DEME maar ook de Bank van Breda controleren) heeft ze een oorlogskoffer om u tegen te zeggen, wanneer het straks verkiezingen zijn. Het netwerk dat ze nu meeneemt naar Open Vld is niet te onderschatten”, zo maakte men al op andere partijhoofdkwartieren de analyse. Zelf kondigde ze gisteren aan “zo snel mogelijk ontslag te nemen als bestuurder bij Ackermans & Van Haaren”.
Na een carrière als kabinetschef bij Didier Reynders (MR) en vervolgens een fractieleiderschap in het Brusselse Parlement, leek ze voorbestemd om de opvolgster van Sophie Wilmès (MR) te worden, toen die een stap opzij zette dit jaar, om voor haar zieke man te zorgen. Partijvoorzitter Bouchez verraste echter vriend en vijand, en kwam op de proppen met tv-ster Hadja Lahbib als nieuwe minister van Buitenlandse Zaken.
Een forse streep door de rekening van Bertrand, die zich ook in Brussel niet gesteund voelde, over het kopmanschap. In een interview verklaarde ze zich daarop zonder overleg als “dé kandidaat minister-president van de MR, in Brussel”, een zet die Bouchez niet kon smaken.
Ondertussen raakten Bertrand en Lachaert steeds meer aan de praat: gesprekken die al maanden liepen, zo bevestigden hoge bronnen. De Open Vld is volop bezig om kopstukken te zoeken voor 2024: onder meer in Vlaams Brabant zwaait Maggie De Block (Open Vld) af als lijsttrekker, en van De Bleeker als lijsttrekker lijkt weinig sprake meer. Dus is de Kamerlijst daar trekken straks een optie voor de partij én Bertrand. Het wankelen van De Bleeker deed de gesprekken in een stroomverstelling komen: plots kwam er een post vrij die zo’n overstap kon legitimeren.
Bertrand zal bovendien met haar ‘dubbel’ profiel (Open Vld maar ook nog altijd MR) makkelijk Franstalige stemmen in de rand rond Brussel kunnen binnenhalen, zo is de analyse: het verklaart alvast waarom ze voorlopig haar MR-partijkaart niet opgeeft.

Quid MR? Bouchez speelde alvast het toneelstukje mee.

Bij haar persvoorstelling in de Melsensstraat liet Bertrand tegelijk geen enkele twijfel: haar loyauteit ligt ronduit bij Open Vld, aan Bouchez is ze geen enkele verantwoording meer verschuldigd. Integendeel: het vertrek kwam bij de MR als donderslag bij heldere hemel. Bouchez had in z’n hoofd al lang de analyse gemaakt dat een bedreiging van dissidenten rond Jean-Luc Crucke (MR), waar Bertrand ook aan snuffelde, werkelijk “niets voorstelden”. Maar had zo helemaal zijn ‘blauwe familieleden’ uit het oog verloren, die van over de taalgrens aan de mouw van de perfect tweetalige Bertrand trokken.
“Het telefoongesprek viel beter mee dan verwacht“, gaf Lachaert lachend toe, over hoe hij tenslotte vrijdag net voor de aankondiging van de overstap Bouchez had ingelicht. Bertrand zelf had ook geprobeerd te bellen, maar daar had de MR-voorzitter niet op geantwoord: hij is dit weekend gast op de Grote Prijs F1 in Abu Dhabi, en had geen tijd voor zijn Brusselse fractieleider, zoals hij toen nog dacht.
Niet alleen voor Bertrand was het een manier om Bouchez koud een wraak te serveren, ook voor De Croo en Lachaert, die sinds de start van Vivaldi telkens lijdzaam moesten toezien hoe de MR soloslim speelt, en weinig tot geen loyauteit aan de premier toonde. Bouchez reageerde volgens verschillende MR-bronnen razend.
Maar de MR-voorzitter is genoeg een toneelspeler om niets te laten merken, voor de schermen, integendeel: op Twitter feliciteerde hij Bertrand uitgebreid, en onderstreepte hij dat ze “ook lid van de MR blijft”, kwestie van er snel ook zijn succes van te maken, op papier heeft zijn partij er dan immers nog een regeringslid bij.
Plus: MR en Open Vld moeten hoe dan ook samen verder. Bertrand brengt immers ook voor Brussel opties straks, electoraal. Want het staat zo goed als vast dat voor de Kamerlijst in de hoofdstad de MR en Open Vld samen één lijst gaan indienen. In 2019 haalde de MR drie zetels, Open Vld net als alle andere Vlaamse partijen geen enkele. De kiesdrempel voor een eerste zetel ligt op vijf procent, en daar raakt geen enkele Vlaamse partij op eigen kracht.
Een gemeenschappelijke lijst lukt daar wel in: Ecolo en Groen deden het in 2019, en zo raakte Tinne Van der Straeten (Groen) in de Kamer. Ook PVDA-PTB levert zo een Vlaams Kamerlid vanuit Brussel: Maria Vindevoghel. Voor Open Vld en MR zou een vierde zetel gezamenlijk haalbaar zijn, zo blijkt uit simulaties.

Genoteerd: Bertrand zal haar MR-verleden wat moeten afzweren.

Met Bertrand als kopstuk heeft Open Vld alvast een onderhandelingspositie in de hoofdstad die sterker is dan met kopman Sven Gatz (Open Vld) alleen. Al is het de vraag of Bertrand dan op de vierde plaats moet, met Sophie Wilmès (MR) die hoe dan ook de lijst trekt, en vermoedelijk een beloofde plaats aan Hadja Lahbib, die als huidige minister van Buitenlandse Zaken toch ook electoraal moet renderen. Maar hoe dan ook: Open Vld kan zo vermoedelijk straks al één zetel winnen, via Brussel en met de hulp van Bertrand.
Pittig detail wel: Bertrand was in Brussel al begrotingsspecialist in felle oppositie met haar MR, tegen de Brusselse regering. Lachaert gebruikte dat zelfs als argument om te zeggen “dat ze wel al stevige expertise heeft”. Maar het is wel Open Vld die met Sven Gatz de minister van Begroting levert in Brussel, waar overigens zeer grote vragen zijn over het tekort en de schuldgraad, die beiden fors oplopen.
Bertrand is daar nu plots partijgenoot van, en zit dus de facto nu in de Brusselse meerderheid, mét die begrotingscijfers. Die tellen straks zelfs mee, als Bertrand haar bilan moet overmaken aan de Europese Commissie: het zijn alle Belgische regeringen samen die het totale cijfer samenstellen.
Een soortgelijk vervelende vaststelling: als MR-lid verdedigde Bertrand nog een “grotere metropolitaine ruimte” voor de hoofdstad, ten koste van de Vlaamse randgemeenten uiteraard. Geen verrassend standpunt voor een Franstalige politica in Brussel, maar wel veel lastiger voor Open Vld in Vlaams Brabant. Al omarmt ook Lachaert steeds meer een tricolore koers: Open Vld heeft al lang niet meer de Vlaamse koers die ex-Volksunieërs ooit brachten.
Ook genoteerd: een ‘Antwerps’ scenario sloot Lachaert uit voor Bertrand, die zelf opvallend genoeg niet wilde antwoorden of ze in Brussel blijft wonen. Want ook in de Koekenstad zoekt Open Vld een opvolger als lijsttrekker voor Christian Leysen, een andere telg uit een puissant rijke familie, die niet doorbrak in zijn partij. Omdat Bertrand haar familie oorspronkelijk van Antwerpen is (ze werd geboren in Wilrijk) leek dat ook even een optie.

En nu? Er wacht Bertrand een helse taak, om er nog iets van te maken op Begroting.

Voor de Kamer, en met name de oppositie, is het ontslag van De Bleeker toch een beetje een opsteker: Parlementair beukwerk kan wel degelijk het verschil maken, met Kamerlid Loones deze week in de hoofdrol. Tot twee keer toe bracht hij via speurwerk in de begrotingsdocumenten Vivaldi ernstig in de verlegenheid, tot uiteindelijk de staatssecretaris moet gaan. Als Peter De Roover (N-VA) ooit beslist het stokje door te geven als fractieleider, lijkt de opvolging daar nu wel verzekerd.
Het interne verhaal van Open Vld werpt uiteraard een donkere schaduw over die pluim op de hoed van Loones en N-VA: in hoeverre werd een scenario dat klaar lag niet versneld uit de schuif gehaald, met het oppositiewerk als rookgordijn, om finaal De Bleeker te kunnen vervangen? Feit is dat de frustraties over het zwakke optreden van de staatssecretaris intern bij Open Vld aan de top ook al veel langer leefde: al voor de hele horrorweek twijfelde men heel sterk om De Bleeker nog kopvrouw te maken in Vlaams Brabant in 2024.
Hoe dan ook moet Bertrand nu wel aan de bak in dezelfde penibele omstandigheden als De Bleeker: slechts staatssecretaris en toch op begroting, en vooral, met een premier van de eigen partij. Die opstelling zit structureel verkeerd: op geen enkel moment kon De Bleeker en straks Bertrand op tegen de Zestien, als puntje bij paaltje komt. Terwijl dat normaal essentieel is voor diegenen die Begroting beheert: tegengewicht kunnen bieden.
De cijfers van de Belgische begroting zijn navenant: volgende week al komt een controle van de Europese Commissie gegarandeerd met vlijmscherpe opmerkingen. Een tekort dat het hoogste is van Europa, een stijging van de uitgaven die snelst in de EU is, en een schuldgraad die gevaarlijk Zuid-Europees oogt, de Belgische begroting heeft het allemaal.
Bertrand waagde zich op haar persvoorstelling niet aan bijnamen als ‘The Iron Lady’, wat haar voorganger wel presteerde, ze toonde zich net heel voorzichtig: “Stap voor stap”, zou ze gaan, en daarbij gaf ze wel aan “dat de crisis niet eeuwig kan blijven duren”, en dus ook de steunmaatregelen niet. “We moeten uiteindelijk aan evenwichten denken“, zo stelde ze voorzichtig, toch ook wel een signaal, om dat woord in de mond te nemen bij haar debuut.
Dat is alvast een strijd die de linkervleugel van Vivaldi, met PS en Ecolo op kop, met plezier zal aangaan: zij gaven al meermaals te kennen dat wat hen betreft de hoge overheidsuitgaven geen enkel probleem zijn. Komt daarbij dat Bertrand ook geen groot moment meer rest om de koers van Vivaldi écht om te buigen: de begrotingscontrole van het najaar legde voor 2023 én 2024 het traject zo goed als vast. De vraag is of Open Vld en Bertrand daar nog veel aan kunnen veranderen.
Het zal er eerder op aankomen om te zorgen dat De Bleeker vanuit haar politieke graf niet alsnog gelijk haalt: de kans is bijzonder groot dat straks in 2023 zal moeten gezocht worden naar manieren om de put te vullen, die de verlaging van de btw op energie dan heeft geslagen. 1,3 miljard extra, zo rekende De Bleeker voor, waarna ze verplicht werd door de premier om dat bedrag alweer uit de begroting te halen. Aan Bertrand om het nu te bewijzen.