Een oorlog tussen de VS en China voorkomen

De Verenigde Staten en China blijven op ramkoers liggen. De nieuwe koude oorlog tussen hen zou uiteindelijk wel eens heet kunnen worden over de kwestie Taiwan. De “Thucydides-val” – waarin een opkomende macht voorbestemd lijkt om te botsen met een zittende hegemoon – doemt onheilspellend op. Maar een serieuze escalatie van de Chinees-Amerikaanse spanningen, laat staan een oorlog, kan nog steeds worden vermeden, zodat de wereld gespaard blijft van de catastrofale gevolgen die er onvermijdelijk uit zouden voortvloeien.

Er zullen altijd ten minste enkele spanningen zijn wanneer een opkomende macht de heersende wereldmacht uitdaagt. Maar China neemt het op tegen de VS op een moment dat de relatieve macht van Amerika aan het verzwakken is en het zijn eigen strategische achteruitgang wil voorkomen. Beide partijen worden dus steeds paranoïde over de bedoelingen van de ander en de confrontatie heeft meestal de plaats ingenomen van gezonde concurrentie en samenwerking. Beide partijen hebben hier deels schuld aan.

Staatskapitalisme en militaire assertiviteit

Onder president Xi Jinping is China autoritairder geworden en is het verder opgeschoven in de richting van staatskapitalisme, in plaats van zich te houden aan Deng Xiaopings concept van “hervorming en openstelling”. Bovendien heeft de stelregel van Deng, “verberg je kracht en wacht af”, plaatsgemaakt voor militaire assertiviteit. Nu China een steeds agressiever buitenlands beleid voert, zijn de territoriale geschillen tussen China en verschillende Aziatische buurlanden verergerd. China heeft geprobeerd controle te krijgen over de Oost- en Zuid-Chinese Zee en is steeds ongeduldiger geworden om Taiwan met alle mogelijke middelen te herenigen.

Maar Xi heeft de VS ervan beschuldigd dat ze hun eigen agressieve strategie van “uitgebreide insluiting, omsingeling en onderdrukking” volgen. Aan de andere kant vrezen velen in de VS dat China de strategische hegemonie van de VS in Azië – een beslissende factor in de relatieve vrede, welvaart en vooruitgang in de regio sinds de Tweede Wereldoorlog – in twijfel zal trekken.

China heeft aanzienlijke economische problemen

Chinese leiders vrezen ook dat Amerika zich niet langer inzet voor het “Eén China”-principe dat al een halve eeuw ten grondslag ligt aan de Chinees-Amerikaanse betrekkingen. Amerika is niet alleen minder “strategisch dubbelzinnig” geworden over de vraag of het Taiwan zou verdedigen; het heeft ook de Chinese angst voor insluiting aangewakkerd door zijn allianties in de Indo-Pacific te versterken via het AUKUS-pact (Australië, het Verenigd Koninkrijk en de VS), de Quad (Australië, India, Japan en de VS) en een Aziatische draaipositie van de NAVO.

Een eerste stap om een botsing te voorkomen is erkennen dat sommige van de heersende zorgen overdreven zijn. De bezorgdheid van de VS over de economische opkomst van China doet bijvoorbeeld denken aan hun houding ten opzichte van de opkomst van Duitsland en Japan tientallen jaren geleden. China heeft immers aanzienlijke economische problemen die zijn potentiële groei zouden kunnen terugbrengen tot slechts 3-4% per jaar, ver onder de 10% jaarlijkse groei die het de afgelopen decennia bereikte. China heeft een vergrijzende bevolking en een torenhoge jeugdwerkloosheid; hoge schuldenniveaus in zowel de private als de publieke sector; dalende private investeringen als gevolg van intimidatie door de regerende partij; en een toewijding aan staatskapitalisme dat de groei van de totale factorproductiviteit belemmert.

Japanificatie dreigt: een lange periode van verloren groei

Bovendien is de Chinese binnenlandse consumptie verzwakt door de toenemende economische onzekerheid en het ontbreken van een breed sociaal vangnet. Nu de deflatie inzet, moet China zich zorgen maken over Japanificatie: een lange periode van verloren groei. Zoals zoveel opkomende markten zou het land uiteindelijk in de “middeninkomensval” kunnen belanden, in plaats van de hoge-inkomensstatus te bereiken en de grootste economie ter wereld te worden.

De VS hebben de potentiële opkomst van China misschien overschat, maar onderschatten ook hun eigen voorsprong in veel van de industrieën en technologieën van de toekomst: kunstmatige intelligentie, machinaal leren, halfgeleiders, kwantumcomputing, robotica en automatisering, en nieuwe energiebronnen zoals kernfusie. China heeft aanzienlijk geïnvesteerd in een aantal van deze gebieden in het kader van zijn programma “Made in China 2025”, maar zijn doel om op korte termijn dominantie te bereiken in tien industrieën van de toekomst lijkt nu vergezocht.

Amerikaanse angst dat China Azië zal domineren is overdreven

De Amerikaanse angst dat China Azië zal domineren is ook overdreven. China wordt omringd door bijna 20 landen, waarvan er veel strategische rivalen of “vijanden” zijn – de meeste van de weinige bondgenoten die het heeft, zoals Noord-Korea, zijn een aderlating. Hoewel het Belt and Road Initiative nieuwe vrienden zou moeten maken en nieuwe afhankelijkheden zou moeten creëren, stuit het op veel uitdagingen, waaronder enorme mislukte projecten (witte olifanten) die tot schulden leiden. Hoezeer China ook het Zuiden en zijn internationale “swing states” wil domineren, veel middenmachten verzetten zich tegen deze ambitie.

De VS heeft terecht een aantal sancties opgelegd om belangrijke technologieën uit handen van het Chinese leger te houden en om China’s streven naar dominantie op het gebied van AI te frustreren. Maar de VS moeten oppassen dat ze hun strategie beperken tot een strategie van risico’s wegnemen in plaats van ontkoppelen, afgezien van enkele noodzakelijke technologische ontkoppelingen en beperkingen op directe investeringen in China en de VS. Bij het bepalen van de sectoren die worden opgenomen in de “kleine werf en hoge omheining”-aanpak, moet worden vermeden dat men te ver gaat. De handelssancties die Donald Trump aan China oplegde, hadden betrekking op een groot aantal consumentengoederen en zouden grotendeels moeten worden afgeschaft.

Een nieuwe verstandhouding inzake Taiwan

Wat Taiwan betreft, moeten de VS en China proberen tot een nieuwe verstandhouding te komen om de huidige gevaarlijke escalatie te bezweren. De Amerikaanse president Joe Biden zou het één-China-beginsel duidelijk moeten herbevestigen en zijn openbare toezeggingen en verklaringen moeten afstemmen op het beginsel van “strategische ambiguïteit”. De VS moet Taiwan de wapens verkopen die het nodig heeft om zichzelf te verdedigen, maar niet in een tempo of op een schaal die China zou kunnen uitlokken om het eiland binnen te vallen voordat zijn “stekelvarken”-defensie te ver gevorderd is. Amerika zou ook duidelijk moeten verklaren dat het tegen elke Taiwanese stap in de richting van formele onafhankelijkheid is, en het zou bezoeken op hoog niveau met Taiwanese leiders moeten vermijden.

China moet van zijn kant ophouden met zijn lucht- en zee-invasies in de buurt van Taiwan. Het zou duidelijk moeten verklaren dat een eventuele hereniging strikt vreedzaam zal zijn en wederzijds overeengekomen; het zou nieuwe stappen moeten ondernemen om de betrekkingen tussen China en Taiwan te verbeteren; en het zou de spanningen met andere buurlanden over territoriale geschillen moeten verminderen.

China en Amerika moeten allebei een beleid voeren dat de economische en geopolitieke spanningen vermindert en een gezonde samenwerking bevordert op het gebied van mondiale kwesties zoals klimaatverandering en AI-regulering. Als ze er niet in slagen een nieuwe verstandhouding te bereiken over de kwesties die hun huidige confrontatie aanwakkeren, zullen ze uiteindelijk met elkaar in botsing komen. Dat zou onverbiddelijk leiden tot een militaire confrontatie die de wereldeconomie zou vernietigen en die zelfs zou kunnen escaleren tot een onconventioneel (nucleair) conflict. De hoge inzet vereist strategische terughoudendheid van beide kanten.

Nouriel Roubini, emeritus hoogleraar economie aan de New York University’s Stern School of Business, is hoofdeconoom bij Atlas Capital Team en auteur van Megathreats: Ten Dangerous Trends That Imperil Our Future, and How to Survive Them (Little, Brown and Company, 2022).