Twee weken voor de start van het nieuwe schooljaar legt onderwijsexpert Dirk Van Damme in De Tijd (19/8) de vinger op de wonde: de kwaliteitserosie in het Vlaams onderwijs vraagt dringend om een nieuw verhaal.
Een decennialang volgehouden beleid van pretpedagogie – zich amuseren op school werd steeds belangrijker, leren haast een bijzaak – heeft verwoestende gevolgen gehad: ons nog niet zo lang geleden wereldwijd geroemd onderwijs zakte weg in internationale rankings. Qua leesvaardigheid bengelen we intussen zelfs achteraan de Europese ranglijst. Met ‘dank’ aan het meerkoppige en meerlagige beleidsmonster dat de lat steeds lager legde, opdat zoveel mogelijk leerlingen er over geraakten. De zogenaamde ‘zesjescultuur’ was het gevolg. Want net zoals je armoede niet oplost door geld bij te drukken, bereik je geen excellentie door gul diploma’s uit te delen.
Onze regio heeft maar één grondstof: kennis
Wie zelf kinderen heeft, merkt hoe dramatisch ons onderwijs eraan toe is. Een boekbespreking maken blijkt iets van vervlogen tijden, met toenemende ontlezing als gevolg. In een steeds sneller veranderende wereld – waarin we aan het begin staan van een technologische revolutie die gedreven zal worden door Artificiële Intelligentie – krijgen onze kinderen les uit verouderde handboeken die hen niet voorbereiden op de toekomst. Als ze al les krijgen: we zijn het als ouders haast normaal gaan vinden dat leerlingen meerdere uren per week ‘studie’ hebben, omdat er geen leraar beschikbaar is.
Het is een cliché, maar onze regio heeft maar één grondstof: onze kennis. Die zijn we in een steeds meer globaliserende en competitieve wereld in sneltempo aan het kwijtspelen door de kwaliteitserosie van ons onderwijs. Ik sta niet alleen in die analyse en bezorgdheid. Uit gesprekken met verschillende ondernemers, beleidsmakers, academici en zelfs politici kan ik concluderen dat het niet de vraag is of er peperdure privéscholen komen in Vlaanderen, maar wanneer. Als de overheid faalt, neemt de privé het over.
Privatisering van onderwijs wordt een ramp
Die privatisering van het onderwijs – naar Amerikaans model, met collegegeld dat in de tienduizenden euro per jaar loopt – zou een ramp zijn voor de sociale mobiliteit waarvan zovelen, ikzelf incluis, het product zijn. Carrière maken door hard te werken en kansen te grijpen op een ‘gewone’ school zal toenemend onmogelijk worden. Wie rijke ouders heeft, zal zich nog kwaliteitsonderwijs kunnen veroorloven. Arbeiderskinderen zullen verder moeten aanmodderen in scholen waar de pretpedagogie – YOLO! – heerst, terwijl in de rest van de wereld de tijgerpedagogie – Be the best! – domineert en miljarden jonge kenniskrachten opgeleid worden.
Het gevolg zal een grote kloof zijn tussen een kleine groep uitstekend opgeleiden en de grote rest. De sociale mobiliteit, die sowieso vertraagd is ten opzichte van enkele decennia geleden, zal quasi stilvallen. Privéscholen zullen de muren verhogen in plaats van ze af te breken. De middenklasse dreigt daardoor op termijn uitgehold te worden. We weten allemaal wat daar het gevolg van zal zijn: toenemende sociale spanningen en welvaartsverlies.
Waar blijft de politiek?
Je zou denken dat dit alle Vlaamse politieke partijen grote zorgen zou baren. Sociale mobiliteit is de motor van onze maatschappij. Zoals elke staat is België een klassenmaatschappij, met een in- en een outcrowd. Die laatste categorie kreeg hier kansen om de sociale lift te nemen, mits hard werk en voldoende competenties. Dat dreigt nu verloren te gaan. De meritocratie wordt af- in plaats van opgebouwd. Dat zal zich vertalen in generationele armoede en verminderde werkethos.
Genoeg om alle alarmbellen te doen afgaan. Maar op minder dan een jaar van de verkiezingen blijft het opvallend stil bij de politieke partijen. We horen ze bezig over huismoeders en degrowth, maar niet over een van de grootste uitdagingen waar we voor staan: hoe krijgen we de tanker van het onderwijs weer in de juiste richting gekeerd, zodat niet nog meer jongeren uit de boot vallen en zo slachtoffer worden van de kwaliteitsdaling?
Waarom blijft het zo stil over ons onderwijs in de politieke hoofdkwartieren? Omdat er geen plan is? Ik sluit het niet eens uit. Mijn oproep aan alle partijen en politici: maak van onderwijs hét Vlaamse verkiezingsthema. Laat een grondig debat plaatsvinden over hoe we uit de impasse geraken. Het volk opleiden en wapenen voor de toekomst is immers een van de kerntaken van de overheid.
We moeten naar de grootste reorganisatie van het onderwijs sinds het ontstaan ervan. Hoe langer men ermee wacht, hoe meer pijn ze zal doen: de nu al gigantische generationele meerkost stijgt immers elk schooljaar. Nu niet ingrijpen, is doodeenvoudig kenniseuthanisie plegen op onze jeugd. Wie hier geen concreet plan voor heeft, laat Vlaanderen in de steek en zou beter niet meedoen aan de verkiezingen. Onderwijs moet en zal hét Vlaamse verkiezingsthema worden.
De auteur Erik Saelens is CEO van Unbox