Binnen enkele dagen na de grootschalige invasie van Oekraïne door de Russische president Vladimir Poetin 18 maanden geleden, legde het Westen ongekende sancties op aan de centrale bank van Rusland en bevroor het voor honderden miljarden dollars aan activa. De roebel kelderde en bereikte een week na de invasie een laagterecord van 150 dollar voor de Amerikaanse dollar. Maar nadat de centrale bank valuta- en kapitaalcontroles instelde, veerde de roebel op en steeg tot ₽51,5/dollar – een herstel dat het Kremlin gretig toejuichte.

Poetin & co hebben vandaag minder te vieren. De wisselkoers van de roebel is de meest zichtbare indicatie van de economische prestaties van Rusland, tenminste voor Russische huishoudens. De recente dip van de munt onder de politiek belangrijke drempel van ₽100/dollar heeft het Kremlin nerveus gemaakt. En het heeft de centrale bank – die het afgelopen jaar veel van haar kapitaalcontroles heeft versoepeld of afgeschaft – onder vuur genomen.

Poetins economische adviseur, Maxim Oreshkin, heeft de centrale bank meestal bekritiseerd omdat ze te havikistisch zou zijn. Maar na de laatste tuimeling van de roebel schreef hij een opiniestuk waarin hij beleidsmakers verweet te “soft” te zijn en een buitensporige kredietgroei toe te staan. De centrale bank belegde onmiddellijk een buitengewone bestuursvergadering, waar besloten werd om de rente met maar liefst 3,5 procentpunten te verhogen, en gaf aan dat er waarschijnlijk volgende maand al meer verhogingen zullen volgen. Extra valutacontroles lijken ook op tafel te liggen. Ondertussen pleit minister van Financiën Anton Siluanov er naar verluidt voor om Russische exporteurs te dwingen hun dollarinkomsten te repatriëren en aan de centrale bank te verkopen.

Depreciatie van de roebel maakt duidelijk hoeveel druk de oorlog op de Russische economie legt

Er is geen reden om te denken dat de Russische economie op instorten staat. Er is niets magisch aan de ₽100 drempel. En de recente renteverhoging is een schoolvoorbeeld van een reactie op de stijgende inflatie; westerse centrale bankiers zouden hetzelfde doen. Niettemin heeft de depreciatie duidelijk gemaakt hoeveel druk de oorlog – en de sancties die als reactie daarop werden opgelegd – op de Russische economie heeft gelegd.

In april 2022 schreef ik dat Poetin de opleving van de roebel niet moest vieren, omdat die een weerspiegeling was van twee ontwikkelingen die uiteindelijk slecht zouden uitpakken voor de Russische economie.

• Ten eerste was de import gedaald als gevolg van de westerse sancties, waardoor de toegang tot geïmporteerde consumptiegoederen en halffabricaten verloren ging en de productiecapaciteit van Rusland werd beperkt.
• Ten tweede waren de inkomsten uit de olie-export gestegen – een ontwikkeling die de westerse regeringen zou motiveren om een olie-embargo en een prijsplafond op te leggen aan Russische ruwe olie.

Dat is precies wat er gebeurde. In mei 2022 kondigde Europa aan dat binnen 6 tot 8 maanden een embargo op ongeveer 90% van de Russische olie-import van kracht zou worden. Niet lang daarna stemden de G7-landen in met een prijsplafond.

Olie- en gasinkomsten van Rusland zijn bijna gehalveerd

Door de vertraagde invoering van dit beleid kon Poetin enorme inkomsten binnenharken. Hoewel het Westen ongeveer 300 miljard dollar van de reserves van de Russische centrale bank had bevroren, maakte het recordoverschot op de lopende rekening van Rusland in 2022 van 227 miljard dollar dat bijna goed. Maar dit is nu echt voorbij: in de eerste helft van dit jaar zijn de olie- en gasinkomsten van Rusland bijna gehalveerd, waardoor het begrotingstekort is opgelopen tot 2% van het jaarlijkse BBP.

Het olie-embargo en het prijsplafond zorgden er ook voor dat de totale Russische export in januari-juli 2023 met een derde daalde ten opzichte van een jaar eerder. Als gevolg daarvan daalde het handelsoverschot van Rusland van $204 miljard naar $64 miljard en daalde het overschot op de lopende rekening met een factor zes, van $165 miljard naar slechts $25 miljard.

Het is voorspelbaar dat de scherpe daling van de inkomsten uit de export van koolwaterstoffen heeft geleid tot een snelle verslechtering van de fiscale positie van Rusland. Een tijd lang leken de Russische leiders onaangedaan: het land heeft nog steeds aanzienlijke renminbi-reserves, dus het kan zich zijn begrotingstekort veroorloven. En de oorlog in Oekraïne blijft de topprioriteit van het Kremlin: alleen al in de eerste helft van dit jaar lagen de militaire uitgaven van Rusland 12% hoger dan het voor het hele jaar begrote bedrag.

Handelssancties hebben de productiecapaciteit van Rusland ondermijnd

Naast het financieren van de oorlog hoopte de Russische regering dat de voortdurende uitgaven de economie een Keynesiaanse impuls zouden geven. Maar deze hoop is niet uitgekomen, juist omdat de handelssancties de productiecapaciteit van Rusland hebben ondermijnd. Geïsoleerd van het Westen en honderdduizenden arbeiders verloren door de oorlog en emigratie, kan de Russische economie gewoon niet zoveel produceren als Poetin wil.

Nu de Russische economie oververhit is geraakt, hebben hogere overheidsuitgaven de inflatie alleen maar aangewakkerd. Voeg daarbij de aanhoudende uitstroom van kapitaal – die versnelde na de mislukte muiterij van Wagner Group-baas Jevgeni Prigozjin in juni – en de recente depreciatie van de roebel was te verwachten. Noch zou iemand verbaasd moeten zijn over de beslissing van de centrale bank om op de rem te gaan staan, ondanks de waarschijnlijke impact van hogere rentetarieven op de productiegroei. Bloomberg schat de kans op een recessie in Rusland in de komende zes maanden nu op 21%, vergeleken met 6% vóór de renteverhoging.

Westen moet het prijsplafond voor olie verder verlagen

De sancties werken duidelijk. Maar dat Poetin zijn oorlog in Oekraïne kan blijven financieren, toont aan dat er meer moet gebeuren. In het licht van de ingewikkelde methoden die bedrijven hebben bedacht om het olie-embargo en het prijsplafond te omzeilen, moet het Westen nu de mazen in de sancties dichten en tegelijkertijd het prijsplafond voor olie verlagen van $60 per vat nu naar $50-55 per vat, of zelfs minder.

De andere belangrijke conclusie van de recente daling van de roebel is dat Poetin erin slaagt om de handelssancties te omzeilen. De roebel is goedkoper omdat Rusland Amerikaanse dollars nodig heeft om zijn importrekening te betalen, die in het tweede kwartaal van 2023 met een derde jaar op jaar is gestegen – van 57 miljard naar 76 miljard dollar. Deze stijging weerspiegelt deels de stijgende kosten voor het omzeilen van sancties, die de druk op de Russische begroting en munteenheid vergroten. Door de exportcontroles strenger te maken, kan het Westen deze kosten nog verder opdrijven, waardoor de Russische begroting – en dus ook de criminele oorlogsinspanningen – in een wurggreep komen.

De auteur Sergei Guriev, Provost van Sciences Po, is co-auteur (met Daniel Treisman) van Spin Dictators: The Changing Face of Tyranny in the 21st Century (Princeton University Press, 2022).

© Project Syndicate, 2023.
www.project-syndicate.org