De twee koninklijke opdrachthouders Sabine Laruelle (MR) en Patrick Dewael (Open Vld) zijn klaar om de regering Wilmès te gaan uitbreiden met steun van groenen en de PS. Maar ze lijken dezelfde fout te maken als bij vorige Vivaldi’s: CD&V mag weer als laatste aansluiten.

Wat gebeurt er precies? Het scenario dat deze nieuwsbrief nu al een paar dagen beschrijft, ontrolt zich steeds duidelijker: rond de restregering van premier Sophie Wilmès (MR) wordt een noodkabinet gebouwd. Die poging staat behoorlijk ver, maar moet nog een cruciale fase door.

De details: Het kan behoorlijk snel gaan nu:

• Verschillende bronnen dicht bij de onderhandelingen bevestigen dat Senaatsvoorzitter Laruelle en Kamervoorzitter Dewael klaarstaan om hun slotmanoeuvre in te zetten. Dat zou zelfs al vroeger kunnen, mogelijk vrijdag al: bedoeling is dan de fakkel door te geven aan de huidige premier.
• Het licht staat op groen bij de liberale familie, bij de groenen ook, net als bij de PS, om het huidige noodkabinet steun te gaan geven voor de opmaak van een noodbegroting. Als op die manier die regering Wilmès kan versterkt worden, dan kan zo het hoofd geboden worden aan de coronacrisis, die de aanleiding is om ‘nu te handelen’.
• Meteen zouden de christendemocraten van CD&V, die nu in de regering Wilmès zitten, voor een voldongen feit staan: kunnen zij het maken om uit een regering in lopende zaken te stappen, in volle crisis, terwijl een pandemie uitbreekt en de economische schade zeer groot dreigt te worden? Maar blijven zitten, betekent ‘Vivaldi’ de facto aanvaarden: want dat is exact de samenstelling die deze ‘noodregering’ rond premier Wilmès zou krijgen.
• De N-VA komt niet voor in de plannen van de twee liberale opdrachthouders. Maar nadat de plannen van beiden de afgelopen dagen systematisch lekten, zijn de Vlaams-nationalisten uiteraard ook wakker. Zij zouden kunnen aanbieden ook steun te geven voor een noodbegroting, wat het Vivaldi-vertrek niet bepaald makkelijker zou maken.

Waarom dit gebeurt: Het is duidelijk dat de medische ‘urgentie’ het perfecte rookgordijn is.

• Al dagen is het al ‘corona’ wat de klok slaat. Maar ondertussen is er nog steeds geen enkel dodelijk slachtoffer in België en staat de teller van het aantal besmettingen nog maar net boven de twintig. ‘In het verkeer sterven dagelijks nog steeds veel meer mensen: is dat geen crisis dan?’, zo stelt een onderhandelaar schamper.
• Toch kan niemand ontkennen dat het momentum er nu wel is, met dank aan de media die al dagen pagina’s en uitzendingen vullen over de crisis, willen Dewael en Laruelle deze crisis ‘verzilveren’ en federaal toch maar een coalitie forceren.
• Want de budgettaire ontsporing kan een ander heftig argument zijn: de wereldeconomie maakt zich op voor een storm, veroorzaakt door de uitbraak van het virus. En rond die cruciale begroting moet net gestemd worden in de Kamer straks.
• Het is dus het moment om ‘verantwoordelijkheid’ te nemen, om ‘bruggenbouwer’ te zijn, om ‘de crisis op te lossen’. Die gepaste retoriek ligt klaar.
• Plus: de jobverdeling ligt ook vast, wat de zaak voor velen makkelijker maakt. Geen discussies meer bij Open Vld bijvoorbeeld: de huidige ploeg met huidige ministers blijft aan. Van Gwendolyn Rutten (Open Vld) die in een regering stapt, is geen sprake meer.
• De MR krijgt zo waar ze al heel lang op aast: én het premierschap van Wilmès én het Europees Commissariaat van Didier Reynders én het Europees presidentschap van Charles Michel. En een plan vanuit het centrum, waarbij rond de huidige restregering wordt gewerkt, is al veel langer het idee van voorzitter Georges-Louis Bouchez (MR).
• ‘Het is niet gezegd dat dat laatste helemaal vast blijft liggen, dat zien we wel eens we aan het onderhandelen zijn’, laat een liberale bron nog een opening. Maar de kans dat Wilmès, als ze straks het initiatief krijgt, dan vervolgens voor iemand anders rijdt als premier, is quasi onbestaande, zo weten insiders ook.
• Plus: de timing heeft ook met de Open Vld-voorzittersrace te maken. Er rest nog een drietal weken om de afloop van die interne stemming voor te zijn. Daarna is de kans stevig dat Egbert Lachaert in de Melsensstraat zit, en dan wordt een Vivaldi-noodregering veel moeilijker, zo is de inschatting.

In de wandelgangen: Alleen zijn Dewael en Laruelle er nog niet helemaal. Het lijkt daarbij alsof een aantal van dezelfde fouten gemaakt worden bij het opzetten Vivaldi als bij vorige pogingen:

• CD&V is opnieuw pas late in the game op de hoogte gebracht van dit alles. Achter de rug van de christendemocraten was de paars-groene as al bezig plannen te tekenen en was er een akkoord, dat nu eens te meer door CD&V moet ondergaan worden.
• Bovendien spelen Dewael en Laruelle het sluw: door rond de bestaande regering te bouwen, nemen ze CD&V helemaal in de tang. Niet meestappen in een formatie is één ding, dat is gewoon ‘neen’ zeggen, maar uit een regering in lopende zaken stappen, is iets anders.
• Maandag nog werd op het partijbureau onder meer door Koen Geens (CD&V) nog eens de hardere analyse gemaakt, waarbij de conclusie voor een aantal betrokkenen duidelijk was: de N-VA kan niet gelost worden. Dat is de interne lijn die Hilde Crevits (CD&V) tot nu toe ook altijd bewandelde. Maar voorzitter Joachim Coens (CD&V) neemt iets meer ruimte, en wil de opties openhouden.
• Het is binnen die driehoek van Coens-Geens-Crevits dat CD&V zal moeten beslissen welke houding het zich aanmeet in deze fase van de onderhandelingen. Maar de druk op de partij om geen sta-in-de-weg te zijn is groot, ondanks het feit dat ze alweer gepasseerd zijn door de liberalen, inclusief de eigen premier van de restregering.
• Anderzijds: Geens kon bij de reshuffle van de restregering destijds, toen Charles Michel (MR) wegtrok, ook aanspraak maken op De Zestien. Maar een marathonvergadering met de kern van de federale regering maakte toen pijnlijk duidelijk dat Geens vooral met z’n eigen partij moest onderhandelen, en de hoogste post hem niet gegund werd vanuit CD&V. ‘Hij stond meer in de gang te bellen dan dat hij bij ons zat, hallucinant was dat’, zo vertelt een betrokkene over die cruciale meeting, toen Wilmès uiteindelijk premier werd van de restregering. Waarom zouden Crevits en Coens het Geens dan nu wél gunnen?
• Coens blijft er voorstander van om bij een eventueel noodkabinet met een ‘spiegelcoalitie‘ te werken: N-VA erbij aan Vlaamse kant en PS en Ecolo aan Franstalige kant. Maar daarover zijn de groenen meer dan ooit duidelijk: zij ruiken de finish met een Vivaldi, en zijn niet bereid om nog Groen te lossen.
• Op Radio 1 vanmorgen was Pieter De Crem (CD&V) overigens al meer dan duidelijk over hoe hij tegenover het scenario van de twee opdrachthouders staat:
  • ‘Ons standpunt, en er is geen enkele aanduiding dat we daarvan afwijken, is dat we een Vlaamse meerderheid willen in de federale regering.’
  • ‘Er was geen partituur van Vivaldi, groen en rood zaten in de orkestbak, en wij werden op onrespectvolle manier uitgenodigd om op het eind de nodige stemmen te leveren’, stelde hij over de mislukking van Vivaldi 1, onder Paul Magnette (PS)
  • ‘De brute wijze waarop Koen Geens (CD&V) z’n opdracht is beëindigd door de PS, heeft een stuk een radicalisering veroorzaakt’, zo duidt hij de strakke lijn van CD&V.
  • ‘De bekommernissen van PS en Ecolo staan mijlenver af van onze economische bekommernissen. En er zijn de ethische dossiers, waarin men nog geen enkele stap vooruit heeft gezet. Er is voor het abortusdossier in Vlaanderen geen meerderheid. Een Vlaamse meerderheid, ook in die federale regering, is noodzakelijk’, herhaalt hij nog eens fors de partijlijn van de afgelopen dagen.

Tussen de regels: Hoe zit het dan inhoudelijk met zo’n noodkabinet?

• Wilmès zou de formatie van een noodkabinet niet van start laten gaan met een inhoudelijke deal, maar met enkele ‘grote krachtlijnen‘.
• Maar die vaagheid maakt het toch moeilijk voor CD&V, maar evengoed sp.a om straks mee te springen. Welke inhoudelijke garanties hebben ze dan?
• De socialisten blijven het moeilijk hebben met enkele fiscale maatregelen die de Zweedse regering nam, meest symbolisch de verlaging van de vennootschapsbelasting, die sinds 2020 is ingegaan. Zij willen terug naar de toestand in 2019. Maar dat ligt uiterst gevoelig.
• Komt daarbij dat de sp.a nog steeds niet van mening veranderd is over coalitievorming: als zij niet noodzakelijk zijn, hoeft het niet voor de Vlaamse socialisten. Zij hoeven een ‘noodregering’ niet tegen te houden, want ze zijn ook niet nodig in dergelijke constructie, als CD&V tenminste instemt.

De essentie: De druk wordt zeer hoog op in de eerste plaats CD&V om nu in te stemmen met een noodkabinet. Zij kunnen niet weg uit de restregering, maar kunnen ze een doorstart met Vivaldi ontlopen? In tweede instantie is het dan zien of de sp.a mee is: alle andere partijen van paars-groen-plus zijn immers aan boord. Indien de tegenstanders voet bij stuk houden, dan dreigen verkiezingen, zo maakte de MR-opdrachthouder ondertussen ook duidelijk. Een beetje ironisch, gezien het feit dat de MR mee aan de wieg van de mislukking van vorige Vivaldi-pogingen stond.

Genoteerd ondertussen: In Antwerpen was Carl Bildt, de vroegere premier van Zweden en voormalig topdiplomaat, te gast bij VOKA. Bart De Wever (N-VA) gaf er het welkomstwoord, en dat was meer dan symbolisch:

• ‘Als Carl Bildt nog tijd over heeft, wil ik hem graag aanbevelen als bemiddelaar op het paleis’, zo stelde De Wever grappend.
• Want De Wever gebruikte het ‘Scandinavische model’ om z’n punt te maken. ‘Er is een mythe over dat model: dat in Zweden de verzorgingsstaat hand in hand met de welvaart groeide. Maar de grootste Zweedse economische vooruitgang vond plaats in de periode dat de overheid nog veel minder ingreep in de markt.’
• ‘De verzorgingsstaat werd gebouwd óp de welvaart; die voortkwam uit de principes van vrijhandel en een open markt. Maar als die principes worden verwaarloosd, en de markt met linkse economische recepten wordt gefnuikt, dan zal dat ten koste gaan van de welvaart. En dat ondergraaft op termijn de houdbaarheid van diezelfde verzorgingsstaat. Het was net Bildt, die durfde, met steun van de socialisten, zijn land te hervormen in de jaren 90.’
• ‘Voor zij die zich afvragen waarom dit land nog geen regering heeft: omdat we op dit kruispunt staan en de juiste keuze voor de toekomst moet gemaakt worden.’
• ‘Met een werkzaamheidsgraad van bijna 83 procent is Zweden vandaag de eerste van de klas in de EU. Ter vergelijking: Vlaanderen haalt 76 procent en in Wallonië en Brussel komt men net boven de 60 procent uit. Ook het aantal langdurige werklozen ligt in Zweden een heel stuk lager dan in België.’
• En opvallend: De Wever verdedigde z’n eigen ‘Zweedse regering’: ‘Op zijn minst was het een belangrijke eerste stap in de goede richting. Onder de vorige regering groeide onze economie met 8,5 procent en werden in België 320.000 extra jobs gecreëerd. Een deel daarvan was rechtstreeks te danken aan de doorgevoerde belastingverlagingen.’
• Z’n boodschap werd zo wel erg politiek: ‘Meer dan ooit geloof ik dat we deze hervormingen moeten blijven verdedigen en doorzetten. We moeten onze concurrentiekracht nog verder versterken en werken in dit land nóg aantrekkelijker maken. Voor elk procentpunt extra werkgelegenheid, winnen we 1,5 miljard euro. Als we de Zweedse werkzaamheidsgraad zouden evenaren, wat vandaag in dit land helaas nog een utopie is, zaten we met een overschot van meer dan 10 miljard.’

In de marge: Het abortusdossier duikt weer op. Een paars-groene coalitie, aangevuld met PVDA, wil de termijn voor abortus optrekken van 14 naar 18 weken. Het proces zit al ver: het werd goedgekeurd in de Kamercommissie en het dossier is terug van de Raad van State.

• De PS voert nu verder de forcing. Zij drongen er in de conferentie van de voorzitters (de vergaderingen waarop de fractieleiders bijeen zitten) er op aan om het wetsvoorstel plenair te agenderen, volgende week. CD&V heeft dus welgeteld één week, of er dreigt ook daar een stemming: de druk neemt toch weer toe zo.
• Coens heeft immers al veel langer duidelijk gemaakt dat hij vindt dat de ethische dossiers deel moeten uitmaken van de regeringsonderhandelingen. Het lijkt wel alsof de PS nu ook in de Kamer zegt: tijd om aan tafel te komen.
• Vraag is of de dreiging zo reëel is: CD&V kan, met steun van N-VA en Vlaams Belang, opnieuw naar de Raad van State gaan voor een tweede advies, als ze opnieuw amendementen indienen. Dat levert dan weer ongeveer een dikke maand tijdswinst op.
• Zo blijft het ethische dossier voor irritatie zorgen, en het gevoel bij CD&V dat ze afgedreigd worden. Niet meteen constructief, om dan samen een noodkabinet te maken.

Nog meer in de marge: de komende weken ligt de noodbegroting op tafel. Dat wordt dé inzet van een noodkabinet, maar ook in het Parlement broeit het.

• De PVDA/PTB droomde er al van zich opnieuw te kunnen profileren. De vorige keer slaagden ze erin een amendement op de begroting te laten stemmen, met steun van Vlaams Belang, om de uitgaven met één smak te verhogen met zo’n 400 miljoen euro voor het verplegend personeel in de gezondheidszorg, dit tot onvrede van de restregering.
• Deze keer hadden ze andere plannen: ze wilden de btw op energie laten verlagen tot 6 procent, een erg symbolische maatregel voor de consumenten. Zo’n verlaging zou 600 miljoen euro gaan kosten. Ironisch genoeg had minister van Begroting David Clarinval (MR) net dat voorbeeld gegeven bij z’n oproep om ‘niet opnieuw met het budget te gaan spelen’, in de Kamer.
• Alleen is het maar de vraag of het technisch gezien kan: de btw verlagen via een stemming over voorlopige twaalfden (het noodbudget in lopende zaken) in de Kamer? Bij de diensten van het Parlement zegt men alvast van niet. Beetje afgang dus voor PVDA én … voor minister van Begroting Clarinval.