Wat hebben het Schotse dorp Lossiemouth, het Amerikaanse Itta Bena en sinds kort het Nederlandse Haasdonk met elkaar gemeen? Ze hebben geen cash meer. De banken zijn er vertrokken en geldautomaten worden niet langer aangevuld. In steeds meer landen gaan betalingen met fysiek geld achteruit. Hoe ver staan we nog van een cashloze maatschappij? En zijn we er klaar voor?
Het is al een tijdje duidelijk dat België niet het eerste land van Europa zal worden waar cash geld geen rol meer speelt. De voorbije jaren bleek de voorliefde voor papiergeld nog te groot. In 2017 haalden we met z’n allen op vier landen na gemiddeld nog het hoogste bedrag uit de muur. Dan staat bijvoorbeeld Nederland al een pak verder in het omarmen van digitale betalingen. Al betekent dit niet dat België niet dezelfde evolutie als andere landen in de wereld meemaakt. We gebruiken jaar na jaar veel minder cash geld.
Cryptomunten
Sommige landen staan echter al veel dichter bij het punt waarop papiergeld overbodig zal worden. In Zuid-Korea gebeurt 89% van de transacties reeds zonder cash. Er zijn daar zelfs al plannen om geen geld meer te drukken en volledig naar cashloze betalingen over te stappen. Cryptomunten en blockchain moeten dit uiteindelijk mogelijk maken.
In veel Chinese steden is cash geld zeldzaam geworden, en dichterbij huis hebben ook de Britten cash geld al naar de achtergrond verdreven. Sinds twee jaar wordt in het Verenigd Koninkrijk vaker digitaal dan met papiergeld betaald.
Japan hinkt veel verder achterop, maar grijpt de Olympische Spelen van 2020 in Tokio aan als het kantelpunt om meer elektronische betalingen in winkels en horecazaken mogelijk te maken. De Japanse regering wil zaken daarvoor zelfs subsidies en belastingvermindering aanbieden. Vooral kleinere spelers moeten op die manier uit de kosten geraken om digitale alternatieven voor cash te installeren.
Cash geld nog niet dood
Zweden is de koploper om als eerste land zonder cash geld te vallen. Al gaat de evolutie daar zelfs iets te snel en wil de overheid papiergeld opnieuw introduceren om te vermijden dat de maatschappij schade zou lijden. Enerzijds worden bepaalde bevolkingsgroepen – gepensioneerden, immigranten, mensen met een handicap – gediscrimineerd, omdat zij niet altijd toegang hebben tot elektronische middelen. Anderzijds vrezen Zweedse politici ook dat de staat z’n rol als bewaker van het financiële systeem kan verliezen. Zonder cash geld dreigen commerciële banken meer controle ter verwerven.
Ook India wou de evolutie naar een cashloze maatschappij versnellen. In 2016 heeft het land de twee meest waardevolle geldbriefjes – van 500 en 1.000 Indiase roepies – uit circulatie genomen. Dat moest de illegale praktijken in het land terugdrijven en ook betalingen zonder cash stimuleren. Drie jaar later bleek dat de maatregel niet het beoogde effect heeft gehad. Er is geen bewijs dat illegale handel verminderd is en in vergelijking met andere groeilanden heeft India nog steeds opmerkelijk veel cash in omloop.
Coronacrisis
De coronacrisis kan het gebruik van cash geld nog behoorlijk doen afnemen. Door het creëren van een contactloze maatschappij omwille van het virus raken de meesten onder ons liefst niet al te vaak cash geld aan. Besmettingsangst via geld, zo zou je het kunnen noemen. Ouderen, die vroeger liefst nog met cash geld betaalden, betalen nu ook vaker met een bankkaart. In Canada zag men maar liefst een verdubbeling van het aantal betalingen met bankkaart onder deze groep.
Door de sluiting van de horeca zijn takeawaymaaltijden de enige optie als u zelf niet wil koken. Apps zoals TakeAway, UberEats of Deliveroo voorzien enkel in digitale betalingen. Dat dwingt mensen dus werkelijk tot het overschakelen naar digitaal bankieren. Dat brengt ons weer een stap dichter bij een leven zonder cash geld.
Cash geld in cijfers
- 460: het aantal geldautomaten dat in het Verenigd Koninkrijk in 2018 gemiddeld per maand verdwenen is.
- 2023: het jaar dat Zweden volgens voorspellingen een cashloze maatschappij zou worden.
- 17 biljoen dollar: het volume aan betalingen dat Visa en Mastercard jaarlijks samen verwerken.
- 2,5%: het gemiddelde aandeel dat handelaars per transactie met een kaart moeten afstaan.
- 256.000: het aantal transacties dat het Chinese Alipay-systeem per seconde kan verwerken.
- 65.000: het aantal transacties per seconde met Visa.
- 6.008: het aantal bankfilialen in de Verenigde Staten dat tussen 2008 en 2016 de deuren definitief sloot.
[divider style=”solid” top=”20″ bottom=”20″]
Het einde van de bankier
De bankier in zijn oorspronkelijke rol is misschien wel een van de meest bedreigde beroepen ter wereld geworden. Het Verenigd Koninkrijk telde in 1989 nog bijna 18.000 bankfilialen, maar vandaag zijn er nog minder dan 8.000 kantoren over. De Britten zijn nieuwe betalingstechnologieën gaan omarmen, terwijl het banksysteem zich tot een kleiner aantal financiële instellingen heeft beperkt. De evolutie is zich al enkele decennia aan het doorzetten, maar zal weldra een kritiek punt bereiken.
In de jaren 70 waren lokale bankdirecteurs nog mensen met een hoog aanzien. Geleidelijk aan begon hun macht en invloed naar de hoofdkantoren in steden zoals Londen te verschuiven. En zo veranderden die ooit invloedrijke bankkantoren in buitenposten van grote banken. De opmars van online betalingen heeft deze ontwikkeling in een stroomversnelling gebracht. In het Verenigd Koninkrijk zijn er nu zo’n 1.500 gemeenten waar het laatste bankkantoor uit het straatbeeld is verdwenen.
Net zoals in Zweden ondervinden ook de Britten de nadelen van een te snelle evolutie naar een cashloze maatschappij. Er zijn immers nog altijd burgers die voor een transactie liever naar een bankloket gaan dan achter een computer aan te schuiven. En dus pendelen ze naar de dichtstbijzijnde gemeente waar hun bank nog wel een kantoor heeft. Het gevolg is dat ze tijdens zo’n trip vaak ook in dezelfde gemeente meteen hun boodschappen even doen. De sluiting van banken heeft zo een niet te onderschatten invloed op de lokale economie.
Onderzoekers van de London School of Economics en University of Edinburgh Business School hebben vorig jaar vastgesteld dat kleine zaken gemakkelijker in aanmerking komen voor financiering van startupkosten en uitbreiding naarmate ze dichter bij een bankkantoor gevestigd zijn. Volgens de onderzoekers hebben lokale kantoren zo dus toch nog steeds een impact op de maatschappij, ondanks de snelle technologische ontwikkelingen.
Mobiele banken
Het Verenigd koninkrijk houdt vandaag nog 11 bankfilialen per 100.000 inwoners over. In Nederland zijn dat 9 banken en in België zelf maar een kleine 7 kantoren. Landen die nog een pak meer bankfilialen hebben zijn Spanje (60 kantoren per 100.000 inwoners), Frankrijk (55), Duitsland (32) en de Verenigde Staten (25).
Om de verwoestijning van de bankwereld in sommige gebieden tegen te gaan, zouden mobiele banken een oplossing kunnen zijn. In het Verenigd Koninkrijk is al met bestelwagens geëxperimenteerd die één of twee keer per week passeren in een gemeente waar geen bankkantoor meer bestaat. Vooral in Schotland wordt geprobeerd om zoals een ijsventer met een mobiel bankkantoor rond te rijden en een half uur tot een uur te blijven staan, zodat bewoners hun transacties kunnen komen verrichten.
De mobiele banken vallen niet echt in de smaak. Klanten vinden het niet aangenaam dat ze in weer en wind buiten hun beurt moeten afwachten. De bestelwagens krijgen dan ook heel wat kritiek te slikken.
De houdbaarheidsdatum van cash geld
Hoewel we steeds vaker digitaal betalen, houdt onze samenleving dus nog wel vast aan banken en cash geld. Misschien komt dat omdat beide in onze geschiedenis een belangrijke rol hebben gespeeld. De Chinezen betaalden bijvoorbeeld in 618 al met cash geld. In Europa hebben verschillende Italiaanse families, zoals Peruzzi en Medici, een groot bankimperium opgebouwd. Banken waren een hoeksteen van onze maatschappij.
Het kantelpunt kwam er een halve eeuw geleden. In 1967 is in Londen de geldautomaat uitgevonden. Daarna kwam het thuisbankieren. In 2001 maakte de Bank of America bekend dat het al bijna drie miljoen online klanten had. Toch piekte het aantal bankkantoren in de Europese Unie nog in 2008, waarna de terugval ook hier werd ingezet.
Een cashloze maatschappij zou natuurlijk heel wat voordelen kunnen bieden. Voor drugsdealers en fraudeurs wordt het moeilijker om geen sporen achter te laten. En het is papiergeld dat winkels nog steeds een doelwit van overvallers maakt. De mogelijkheden om cash volledig te verbannen, bestaan ook al. Op termijn moeten we echt voor alles een digitale transactie kunnen verrichten. In Zweden zijn er zelfs al publieke toiletten waar je enkel met je smartphone kunt betalen.
En toch is onze maatschappij dus nog niet klaar om papiergeld definitief vaarwel te zeggen. Er is immers een groot publiek dat cash geld nog dagelijks nodig heeft. In de Verenigde Staten heeft zelfs 6,5% van de bevolking – ongeveer 8,4 miljoen gezinnen – niet eens een bankrekening. Vooral armere lagen van de bevolking zijn nog geneigd om hoofdzakelijk of zelfs uitsluitend cash te betalen. Sommige Amerikaanse steden verbieden daarom dat winkels enkel digitale betalingen zouden aanvaarden.
Een termijn op het verdwijnen van cash geld kleven is dus niet mogelijk. Cryptomunten en initiatieven zoals de Libra-munt van Facebook zetten de deuren naar een cashloze maatschappij wel open. Of misschien dat de coronacrisis een doodsteek zal geven aan het gebruik van cash geld. Op sommige plaatsen zou het heel snel kunnen gaan, maar ook daar moeten nog wel een aantal obstakels overwonnen worden.