Kan de NAVO op Duitsland rekenen als de Russen het Westen aanvallen? Het klinkt heel eighties, maar de vraag houdt de NAVO tegenwoordig wakker. Nu de sociaaldemocraten en groenen op de snelweg richting een regeringsvorming zitten, zijn twee van de drie regeringspartijen pacifisten en voorstanders van non-proliferatie. Wat betekent dat voor de militaire ambities van Duitsland binnen het NAVO-bondgenootschap?

Russen buiten, Amerikanen binnen en Duitsers koest houden

Na de Tweede Wereldoorlog werd de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) opgericht met het doel “de Russen buiten te houden, de Amerikanen binnen te houden en de Duitsers koest te houden”, zo zou de eerste secretaris-generaal van de NAVO Hastings Ismay gezegd hebben.

Tegen het einde van het millennium, ongeveer een halve eeuw later was de rol van Duitsland binnen de NAVO drastisch veranderd. Als economische motor binnen de EU werd op Duitsland gerekend als voortrekker van internationale verdragen, en dus ook binnen de NAVO. Maar hoe enthousiast zijn de Duitse leiders van morgen over de Verdragsorganisatie? De schrik zit er stevig in dat Duitsland zich meer zal verzetten tegen de voorwaarden die hangen aan het NAVO-lidmaatschap, vooral wanneer het gaat over de Amerikaanse kernwapens die zich op Duits grondgebied bevinden.

Nucleair deelprogramma

Net als België maakt Duitsland deel uit van het nucleair deelprogramma. In het kader daarvan bewaart Duitsland naar schatting ongeveer 20 Amerikaanse kernwapens op een militaire basis in Büchel, ongeveer 80 km van de Belgische grens. België zou ongeveer evenveel kernwapens bewaren in Kleine Brogel, al is dit een publiek geheim.

Net als België ziet Duitsland zich gedwongen om verouderde straaljagers te vervangen. Daar heerst nog steeds discussie of de vervangende toestellen in staat moeten zijn om kernwapens te dragen of niet. Als het van de NAVO afhangt is het antwoord uiteraard ‘ja’, maar de regeringsdeelname van SPD en de Groenen maakt de NAVO zenuwachtig. Door hun antinucleaire gedachtegoed en pacifisme lijken ze niet snel geneigd extra budget voor defensie te voorzien om hun nieuwe gevechtsvliegtuigen ook nucleaire capaciteit te geven.

SPD en Groenen tegen kernwapens

Binnen de sociaaldemocratische partij SPD leven er antinucleaire sentimenten. SPD-fractievoorzitter in de Bondsdag Rolf Mützenich heeft zich in het verleden als hevige tegenstander bewezen van Duitslands deelname aan het deelprogramma. Voor zijn part moet Duitsland zo snel mogelijk van de Amerikaanse kernwapens af geraken. Tijdens de vorige regering met Merkels CDU leidde het regelmatig tot discussies over het thema.

De SPD-top is het echter niet eens om zomaar uit het deelprogramma te stappen. Mocht Duitsland tot dat besluit komen, zou het namelijk een enorme impact hebben op het vertrouwen van de andere NAVO-lidstaten. De SPD is nog steeds van zins om trouw te blijven aan de NAVO, in tegenstelling tot hun radicalere concurrenten op links Die Linke, die de NAVO het liefst zo snel mogelijk opgedoekt ziet. Veel SPD-partijtoppers zien de deelname van Duitsland aan het deelprogramma als een zeer waardevol onderdeel van de afschrikkingsstrategie tegenover Rusland.

Nu SPD echter op de baan zit om – nog voor het einde van dit jaar – in een coalitie met de Groenen terecht te komen, zien antinucleaire sterkhouders binnen de SPD zich meer gesteund dan ten tijde van de coalitie met CDU. De Duitse Groenen zijn namelijk ontstaan uit de pacifistische, antinucleaire burgerbewegingen uit de jaren 70 en 80. Zij keren zich ook massaal tegen elke inzet van kernwapens, nog voor de regering gevormd is belooft dit thema mogelijk politiek spektakel op te leveren.

De NAVO: hersendood of springleven?

De NAVO die lidstaten ertoe zet zich te bewapenen tegen een Russische aanval, het klinkt alsof we terug naar de jaren tachtig worden gekatapulteerd. Het IJzeren Gordijn is verdwenen, de Sovjet-Unie opgedoekt en op een handvol landen na is het communisme als staatsvorm de wereld uit. Waarom blijft de NAVO zo prominent in beeld?

Na een dikke twintig jaar van relatieve vrede ziet de situatie er tegenwoordig echter weer behoorlijk grimmig uit. Zo lijkt het conflict tussen Rusland en Oekraïne terug ernstig te verhitten. In november waarschuwde de VS nog voor een nakende Russische invasie van Oekraïne. 100.000 Russische soldaten zouden klaarstaan aan de Oekraïense grens en deze week hield Oekraïne een aantal militaire oefeningen aan de grens met het door Rusland geannexeerde schiereiland de Krim. Die activiteit is de NAVO niet ontgaan.

De migratiecrisis aan de Poolse grens, waarbij Wit-Russisch president Loekasjenko massaal migranten tot aan de grens met Polen liet begeleiden, heeft ook de relaties tussen het Westen en Rusland niet goed gedaan. Als extra olie op het vuur sprak Loekasjenko in een interview deze week zijn verlangen uit om een Russisch ballistisch wapensysteem in te zetten, dat in staat zou zijn om nucleaire wapens te lanceren.

Er lijken zich dus donkere wolken aan de hemel te tonen, de spanningen in het oosten van Europa nemen behoorlijk serieuze proporties aan. Daarom kan de NAVO het zich nu niet permitteren een belangrijke nucleaire basis in Duitsland kwijt te geraken. Mocht Duitsland besluiten om de kernwapens van zijn grondgebied te verwijderen, wordt dat niet alleen als verraad gezien door NAVO-sterkhouder Amerika, maar ook als een fundamenteel teken van zwakte binnen het verbond door rivalen Rusland en China.

Ondanks de illusie dat de NAVO een hersendood reliek van het verleden is, lijkt ze nu meer dan ooit essentieel om enkele heel reële dreigingen aan te pakken waar Europa zich mee geconfronteerd ziet.

(kg)