De Russische president Vladimir Poetin etaleerde woensdag zijn macht op de Europese gasmarkt door met enkele gerichte uitspraken over bijkomende Russische voorraden de prijzen naar omlaag te jagen. Zijn interventie is mogelijk nog maar een eerste zet in een intercontinentaal schaakspel. “Het is een illusie om te denken dat de gasmarkt structureel gaat kalmeren, zolang Rusland zijn zin niet krijgt”, waarschuwen analisten.

De omstreden pijpleiding Nord Stream 2, een monsterproject van de Russische gasreus Gazprom, zo snel mogelijk goedgekeurd en operationeel krijgen. Dat is volgens de meeste energie-experten Poetins einddoel. En niet zozeer om economische redenen, maar vooral om geopolitieke.

Het gaat om een bijkomende rechtstreekse pijplijn die aardgas rechtstreeks van Rusland naar Duitsland kan transporteren en zo de pijplijnen in Polen en Oekraïne overbodig maakt. Het geopolitieke gewicht van beide transitlanden zou daardoor fors zakken.

De alliantie Merkel-Poetin

Het project, waar een prijskaartje van circa 10 miljard euro aan hangt, werd onder het bewind van afscheidnemend Duits bondskanselier Angela Merkel afgewerkt. Het is voor Gazprom nu alleen nog wachten op de finale licenties van de (volgende) Duitse regering.

De Verenigde Staten zijn echter al jarenlang een grote tegenstander van de nieuwe pijpleiding en blijven er zich tot de laatste snik tegen verzetten. De Amerikanen vrezen dat Poetin met Nord Stream 1 en 2 te machtig wordt en met een vingerknip de Europese gasbevoorrading zou controleren. Gazprom heeft het Kremlin als meerderheidsaandeelhouder en is vandaag goed voor 35 procent van de aardgasleveringen aan de EU.

In het Russische kamp was dan weer de kritiek te horen dat Amerika zich ongevraagd in Europese kwesties moeit en stiekem Oekraïne, een voormalige Sovjetrepubliek, als stategische bondgenoot aan zich wil binden. Merkel zette, ondanks de bedenkingen vanuit Washington, de voorbije jaren door met de Russisch-Duitse verbinding.

Korte versus lange termijn

Wat heeft dat alles te maken met de recente opstoot van de gasprijzen? Daarbij moet een onderscheid gemaakt worden tussen de langetermijncontracten en de contantmarkt (“spot market”) voor onmiddellijke leveringen.

Gazprom respecteert volledig de langetermijncontracten met zijn Europese partners, zo bevestigen alle betrokkenen. Het is dus niet zo dat Rusland de gaskraan dichtdraait. “Moskou heeft niets te maken met de huidige gascrisis”, verklaarde de perschef van het Kremlin.

Waar het schoentje knelt, is op de contantmarkt, waar het spel van grote vraag en beperkt aanbod tot wilde prijsstijgingen geleid heeft. Grote gasproducenten als Noorwegen of Rusland zouden de prijzen kunnen dempen door hun aanbod te vergroten. Maar Poetin heeft lang gewacht om daarvoor groen licht te geven. Zijn belofte dat “Rusland zou helpen om de gasmarkt te stabiliseren” leidde woensdag meteen tot een daling van de prijzen.

Volgens analisten is het overigens Poetins goed recht om helemaal niets te doen, mocht hij dat willen. Rusland heeft geen enkele contractuele verplichting om de contantmarkt tot bedaren te brengen. Het Kremlin draait de zaak zelfs om: “Als Europa meer langetermijncontracten met Gazprom had afgesloten, dan was het niet zo afhankelijk van de contantmarkt”, klinkt het daar.

Chantage

Verscheidene waarnemers verwachten dat Poetin ook in de komende weken of maanden de krappe gasmarkt zal gebruiken als drukkingsmiddel, om snel het Duitse en Europese groen licht voor Nord Stream 2 te bekomen. De Russische president zit in een zetel, want de belangrijkste periode voor aardgasconsumptie, de koude wintermaanden, komen eraan.

Besluit: Poetin heeft, geholpen door de voor hem gunstige marktomstandigheden, alle kaarten in handen. Analist Timothy Ash van het beurshuis Bluebay Asset Management zegt dat Europa volledig in de tang zit van het Kremlin en noemt de Russische positie een vorm van “energie-chantage”. Op veel goodwill van Poetin hoeft de EU wellicht niet te rekenen. Een ervaren strateeg als de voormalige KGB-agent hoef je niet te leren hoe hij zijn troeven moet uitspelen.

(bzg)