Vriend en vijand, meerderheid én oppositie: Zuhal Demir (N-VA), Vlaams minister van Omgeving, verraste iedereen door plots een onderzoekscommissie te vragen in het dossier van 3M. Dat draait rond zwaar vervuilde grond, die bij de Oosterweelwerken naar boven is gekomen. De meerderheid reageerde eerst zeer huiverachtig op die spontane vraag in het Vlaams Parlement: dit was niet afgesproken, zeker niet in de Vlaamse regering. Nu lijkt de commissie er toch te komen. CD&V voelt zich helemaal voor schut gezet, uitgerekend op een moment dat ze al gekwetst rondloopt.

In het nieuws: Een eigen minister, Zuhal Demir, brengt de Vlaamse coalitie in de problemen.

De details: Er komt een onderzoekscommissie naar de vervuiling in Zwijndrecht.

• Wie durft nog te zeggen dat het Vlaams Parlement maar een saaie boel is? Nadat het halfrond onder een loden zon gisteren al aan een vroeg zomerslaapje leek te zijn begonnen, met een collectieve consensus over het rouwverlof voor Vlaamse ambtenaren, een zoveelste discussie over taaltesten bij kleuters en een klein beetje animo over de kledingvoorschriften op de middelbare scholen, sloeg de vlam plots in de pan.
• Het was de eigen minister van Omgeving Zuhal Demir en niemand anders die daarvoor verantwoordelijk was. In het dossier van de zogenaamde PFOS-vervuiling in de voormalige gronden van de Amerikaanse multinational M3 in Zwijndrecht bij Antwerpen, haalde ze plots een verrassing van formaat boven. In de woonzone en zelfs in het landbouwgebied in die gemeente aan de Schelde zijn schadelijke PFOS-chemicaliën teruggevonden, zowel in de bodem als het grondwater.
• ‘Ik wil me niet moeien met de werkzaamheden van het parlement, maar het zou niet slecht zijn mocht een parlementaire onderzoekscommissie zich daarover buigen‘, zo stelde Demir tot verrassing van iedereen.
• Want het dossier, dat door de grote Oosterweelwerken in Antwerpen naar bovenkwam, beroert al langer de geesten. Vrijdag werd het besproken op de Vlaamse regering. En daar werd duidelijk afgeklopt: er zou een ‘opdrachthouder’ worden aangeduid die een coördinerende rol op zich zou nemen om de complexe zaak aan te pakken.
• Maar Demir toonde woensdag dat ze lak had aan die regeringsconsensus en deed haar niet zo onschuldige suggestie aan het halfrond. Een soloslim-actie die niet helemaal mag verbazen: de Limburgse heeft binnen de N-VA een behoorlijke reputatie over haar eigengereidheid en staat niet bekend als teamspeler. Net dat is de reden waarom voorzitter Bart De Wever (N-VA) altijd wat aarzelend was om haar volop als boegbeeld uit te spelen.
• Alleen, de partij die Theo Francken (N-VA) als groot stemmenkanon in de rangen telt, heeft niet altijd greep op de boegbeelden. Dat bleek gisteren manifest toen Demir haar wil doordrukte.

Wat iedereen met verstomming deed slaan: De Vlaamse minister kwam zelf vrijwillig een tweede keer haar mening vertellen.

• De eerste tussenkomst van Demir deed de oppositie meteen wakker worden. Ervaren spelers als Bruno Tobback en Freya Van den Bossche, beiden ex-ministers van Vooruit, sprongen op de zaak: ‘Wil een minister zélf een onderzoekscommissie, dan moet die er toch komen? Gaat men dat nog tegenhouden?’
• De meerderheid reageerde verschrikt. Zeker CD&V, die alle vorige ministers van Omgeving leverde en plots met lede ogen zou moeten toezien hoe een onderzoekscommissie nu de handel en wandel van onder meer Joke Schauvliege (CD&V) zou gaan dissecteren?
• Op de regeringsbanken toonde CD&V-minister van Welzijn Wouter Beke, ook mee bevoegd in het dossier van de PFOS-vervuiling, zijn irritatie tegenover Demir. Ook hij was met zijn departement slechts één week geleden op de hoogte gebracht, wat toch vragen oproept.
• En toevallig was Koen Van den Heuvel (CD&V), zelf ook een periode minister van Omgeving geweest, even invaller als fractieleider bij de christendemocraten: Peter Van Rompuy (CD&V) was afwezig. Was het omdat Van den Heuvel net een rampzalig interview had afgelegd bij Linda De Win op Villa Politica, waarin hij op knullige wijze probeerde zijn partij CD&V te verdedigen na de rampzalige peilingen, wat hem extra had opgenaaid? Feit is dat Van den Heuvel furieus reageerde op de zet van Demir.
• Woorden als ‘deloyaal’ en ‘niet correct’ vielen in de wandelgangen: waarom was dit hele schouwspel nu nodig? De fractieleiders van de meerderheid, inclusief Wilfried Van Daele van N-VA en partijgenoot van Demir, konden niet anders dan met de CD&V akkoord gaan: een onderzoekscommissie was binnen de meerderheid niet afgesproken. De zaak werd door de drie regeringspartijen weggestemd.
• Maar dat was andermaal buiten de oppositie en vooral Demir gerekend. De oppositie vorderde haar op: ze wilden opnieuw de minister horen. De meerderheid stemde die vraag weg. Waarop Demir doodleuk op eigen houtje dan maar afkwam om haar pleidooi voor zo’n onderzoekscommissie kracht bij te zetten.
• Daarop sprong Willem-Frederik Schiltz (Open Vld) in de dans: hij en zijn fractie konden, na de komst van Demir naar het halfrond, niet anders dan meegaan in de vraag van de oppositie om toch maar die onderzoekscommissie te installeren. Het is geen geheim dat de Open Vld, die federaal een coalitie met Groen en Vooruit heeft, het meest ‘los’ in de Vlaamse coalitie zit.
• In een parlement dat bekendstaat om de ijzeren discipline van de meerderheid, met strenge afspraken en een zogenaamd ‘zwijgakkoord’, werd het voor de Open Vld allemaal wat veel bijeen: nog langer zo’n commissie tegenhouden was te pijnlijk. Bovendien is Schiltz zelf ook van Antwerpen: hoe leg je dit straks uit aan de kiezers ter plaatse?
• Daardoor ‘brak’ de meerderheid en stonden N-VA maar vooral CD&V met de rug tegen de muur. Van den Heuvel reageerde bijzonder bitter op de demarche van Demir, maar beet in het zand.

En nu? Het Vlaams Parlement, en ook de Vlaams regering kunnen nu niet anders.

• In principe heeft het Vlaams Parlement nu 48 uur om te beslissen of de onderzoekscommissie er definitief komt. Maar politiek gezien is het nu zelfmoord de commissie nog af te wijzen.
• Ook de Vlaamse regering lijkt die bocht te hebben genomen. Vlaams minister Lydia Peeters (Open Vld) was vanmorgen op Radio 1 duidelijk. ‘Het is aan het Vlaams Parlement zelf om te beslissen. We zullen in alle transparantie samenwerken‘, zo stelde ze. Peeters herhaalde ook nog eens fijntjes dat vrijdag op de regering iets heel anders beslist was.
• Zonder Demir aan te vallen stelde ze wel wat iedereen ook kon vaststellen: de N-VA’ster toonde zich weinig collegiaal naar de andere meerderheidspartijen, met name de CD&V. De coalitie van Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) zit dus toch met een forse kater.
• Ten gronde is het maar de vraag welke lijken er straks mogelijk uit de kast vallen. In de wandelgangen was sprake van een kwalijke rol voor de burgemeesters van Zwijndrecht, Willy Minnebo in het verleden en vandaag André Van de Vyver, beiden uitgerekend van Groen: zij zouden nooit aan de alarmbel getrokken hebben omdat M3 de gemeente een mooie stroom taksen opleverde.
• Anderzijds: zo’n Vlaamse onderzoekscommissie is niet hetzelfde als een federale Parlementaire Onderzoekscommissie. Daar is er sprake van een heel stevig juridisch instrument, met de bevoegdheden van een onderzoeksrechter. Op het Vlaams niveau zijn de bevoegdheden beperkter.

Wat van belang is: Spanning tussen Demir en CD&V bouwt al veel langer op.

• Zuhal Demir is de eerste minister van Omgeving op Vlaams niveau sinds mensenheugenis die niet uit de CD&V-stal komt. Jarenlang hielden christendemocraten er de portefeuille van Landbouw en Omgeving samen vast, een erfenis van de sterke Boerenbond-vleugel binnen CD&V. Dat levert nu vuurwerk op, haast elke week.
• Demir, die eerder verwacht werd op dossiers zoals ‘Samenleving’ of ‘Inburgering’ – waar ze als een van de haviken van N-VA geldt – werd eerder verrassend op dit departement gecast.
• Maar ze maakt er het meeste van: meteen mochten alle oude cabinetards met een Boerenbond-etiket opkrassen. En Demir durft in dossiers rond milieu en vervuiling openlijk de strijd aan te gaan met diezelfde machtige landbouwlobby. In heel het stikstofdossier kwam die spanning fors aan de oppervlakte. En daarbij is het duidelijk dat er een andere wind waait: Demir laat zich niet onder druk zetten, door geen enkele lobbygroep.
• Door nu in het M3-dossier zo fors door te duwen, komt ze opnieuw de CD&V tegen. En die likt uitgerekend nu al dagen haar wonden. Een nieuwe peiling, waarin de partij nog maar 10 procent haalt, is hard aangekomen. CD&V’ers namen zich deze week voor de rug te rechten en ‘duidelijker te zeggen waarvoor ze staan’. Op uitgerekend dat moment een torpedo moeten incasseren, valt extra zwaar. Afwachten dus hoe groot de schade is binnen de Vlaamse coalitie.
• Vanmorgen nog reageerde CD&V-voorzitter Joachim Coens alvast bitter: ‘Opdrachthouder, hoorzittingen, onderzoekscommissie … de minister moet echt eens weten wat ze wil. Ten gronde, wij willen dat dit dossier-PFOS compleet uitgespit wordt. De gezondheid van de mensen staat voorop, met alle mogelijke middelen.’