Versoepelen en maatregelen terugdraaien, is vaak complexer dan strenge regels opleggen: die harde les leerden beleidsmakers al langer in deze pandemie. In die zin wordt de avondklok straks een interessant dossier om te volgen. Terwijl N-VA en vooral hun liberale familieleden van MR al langer protesteren tegen dat verbod om ’s nachts op straat te gaan, draait nu ook Open Vld bij. De afgelopen dagen ging minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) net op de ‘harde lijn’ zitten, maar ondertussen geeft voorzitter Egbert Lachaert (Open Vld) een ander signaal: ‘We moeten het debat voeren over de avondklok’, zo stelt hij. Bij de socialisten is ondertussen kritiek te horen van grondwetspecialist Johan Vande Lanotte (Vooruit) op de aanpak van de regering.

In het nieuws: Open Vld wil de avondklok bediscussiëren.

De details: De fundamentele positionering van de partij in het “vrijheidsdebat” zit gewrongen tussen ideologie en de praktijk van beleid.

• Al maandenlang geldt in Vlaanderen een avondklok; tussen middernacht en 5 uur ’s morgens mag je je niet op de openbare weg begeven. In Brussel en Wallonië is dat zelfs nog strenger: daar moet je tussen 22 uur en 6 uur binnenblijven. Een ongeziene maatregel in ‘normale tijden‘, die doet denken aan een oorlogstoestand.
• In Nederland leidt de ingreep tot een hoogoplopend debat, met straatprotest, maar ook een hele batterij aan juridische acties om het verbod te stoppen. Een rechter leek de tegenstanders in hun bezwaren ook te gaan volgen: deze week sprak een rechtbank in Den Haag bij de noorderburen zich negatief uit over die avondklok. Vandaag volgt de uitspraak in beroep. De beleidsmakers daar moeten er nu een mouw aan passen, met een spoedwet om hun avondklok te redden.
• Bij ons nauwelijks debat destijds bij de invoering, met één grote uitzondering: in Brussel, waar de avondklok dus nog scherper is dan in Vlaanderen, maakten de Franstalige liberalen er wel een strijdpunt van.
• Niet echt verwonderlijk, politiek gezien: de MR zit daar al langer in de oppositie. Kopvrouw Alexia Bertrand (MR) greep dus het dossier aan om zich fel te verzetten tegen de “repressieve” en vooral disproportionele maatregel.
• Het is tekenend voor de spagaat waarin de liberalen zich bevinden ten opzichte van de maatregelen. Ten gronde heeft men daar een afkeer voor een overheid die zich komt moeien en die al te grote impact krijgt op de handel en wandel van mensen. Maar dat vrijheidsstreven wordt fel beperkt eens de liberalen als beleidsmakers een pandemie moeten indijken.
• Federaal is Alexander De Croo (Open Vld) als premier ondertussen hét gezicht van het beleid. De eerste minister vormt in de corona-aanpak een duo met de minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit), waarbij hij uitkijkt dat er geen spanning op de lijn komt, door bijzonder nauw samen te werken. Het gevolg is dat De Croo als liberale vicepremier in de regering-Wilmès II, veel meer op de ‘vrijheidslijn’ zat, terwijl hij nu als premier net vooral oog voor het geheel moet hebben.
• Maar dat brengt zijn eigen partij, Open Vld, soms wat in moeilijkheden. Want die kan, met haar kopman in de Zestien, niet meteen de eigen koers varen. Onder meer over het gebrek aan een wettelijk kader voor alle maatregelen, een zogenaamde ‘coronawet’ in plaats van de ministeriële besluiten, rommelt het intern al langer: een aantal kopstukken, met oud-voorzitter Gwendolyn Rutten op kop, duwt op die zere plek. Als legalisten hebben zijn het moeilijk met de huidige aanpak.
• Deze week kwam daar nog de heisa rond de aanpak van het Antwerpse parket ten opzichte van zeven veertienjarigen bij. Die werden een hele nacht in de cel gehouden en ondervraagd, omdat ze de coronaregels hadden geschonden. Een wel heel forse aanpak, waar de eigen vicepremier Vincent Van Quickenborne (Open Vld) als minister van Justitie zowaar helemaal achter ging staan, tot afgrijzen van een aantal partijgenoten.
• De meest invloedrijke politieke commentator van de Wetstraat, tekenaar Eric Meynen, die elke dag in Het Laatste Nieuws z’n politieke stripje heeft, schildert al dagen Van Quickenborne af als de man die geobsedeerd is door één ding: boetes geven. Het is met de knipoog, maar het is toch een bepaald ongemakkelijk beeld voor een liberaal kopstuk om zo neergezet te worden.
• Op andere hoofdkwartieren keek men de afgelopen dagen met grote ogen naar die houding van Van Quickenborne: ‘Waar zijn de echte liberalen naartoe?’, zo vroeg een coalitiepartner zich af over de aanpak van de kinderen in Kapellen, ‘uitgerekend de thuisbasis van de liberaal Dirk Van Mechelen’, zo voegde die eraan toe. Zowel de voorzitters van Groen, Vooruit als CD&V veroordeelden de “te harde” aanpak van het Antwerpse parket.

De essentie: Het ‘vrijheidsdebat’ zit er onvermijdelijk aan te komen, met de lente en de vaccins in zicht.

• Zowat iedereen in de Wetstraat voelt wat er onvermijdelijk aankomt: de hele batterij vrijheidsbeperkende maatregelen zal vroeg of laat gelost worden wanneer de impact van beter weer en de doorgedreven vaccinatiecampagne zich echt laat voelen. Meteen kan dan ook afscheid genomen worden van experten, die te pas en te onpas in de media worden opgevoerd.
• Op dat vlak was een voorstel van die adviseurs, dat via La Libre uitkwam, wel héél tekenend. De GEMS, de groep experten, adviseerde in januari om het reizen aan banden te gaan leggen. Als een puur reisverbod niet kon, zo formuleerde het advies ‘kon naar een alternatieve manier gezocht worden, zoals maatregelen die reizen sterk afraden, door bijvoorbeeld een reisvergunning die erg duur of veeleisend is in te voeren’.
• Het advies werd uiteindelijk niet gevolgd, omdat het asociaal is (de rijksten hebben er geen last van) en simpelweg een ‘pestmaatregel’. In de wandelgangen van de regering is te horen dat dit soort voorstellen wel veelzeggend is voor het verschil tussen politici en wetenschappers: die laatsten staan niet altijd met hun beide voeten in de maatschappij.
• Alleen: die fase van maatregelen afbouwen dreigt bijzonder complex te worden. Nog altijd blijven de experten te pas en te onpas de ‘derde golf’ aankondigen of er voor waarschuwen. Maar tegelijk wil iedereen in de Wetstraat wel herinnerd worden als diegenen die net de ‘vrijheid’ teruggaven.
• In dat opzicht is de rol van MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez ook opvallend: wekenlang duwde hij opzichtig op het dossier van de kappers, soms tot in het absurde. Dat leverde de MR behoorlijk wat kritiek op: ze zouden niet al te loyaal het federale beleid verdedigen. Maar uiteindelijk kon Bouchez wel de pluim op z’n hoed steken, eens de kapsalons weer open gingen. Het volgende offensief, de horeca, lijkt ondertussen vol ingezet door Bouchez, die gisteren Antwerpse horecaondernemers ontving.
• De N-VA, federaal in oppositie, trekt volop diezelfde kaart. Al weken klopt fractieleider Peter De Roover (N-VA) op de nagel van het gebrek aan een wettelijk kader en de strenge maatregelen die niet langer in verhouding zijn. Die ‘liberale’ lijn valt op en duwt Open Vld waar het zeer doet.
• Op Vlaams niveau heeft Jan Jambon (N-VA) als minister-president overigens hetzelfde front geopend als Bouchez: de horeca heropenen wordt een dossier waar ze zich stevig op willen profileren.
• Gisteren kwam dan een opvallende reactie van Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert over die avondklok, nadat geestesgenoot Alexia Bertrand opnieuw haar beklag deed over die restrictie op Twitter.
• ‘Elke vrijheidsbeperkende maatregel moet efficiënt, noodzakelijk, proportioneel en tijdelijk zijn‘, zo stelde hij, als jurist de fundamentele principes van grondrechten en hun beperkingen citerend. ‘Politici en experts moeten de vraag stellen of dat vandaag nog wel het geval is voor de avondklok. Dat verdient een debat de komende weken.’
• Het lijkt er dus op dat Open Vld ook de neus aan het venster steekt om in het debat over vrijheden te springen. Meteen was De Roover (N-VA) er als de kippen bij om te reageren: ‘En eindelijk het parlement laten beslissen, evenals voor elke vrijheidsbeperkende maatregel? Als we het daarover eens zijn, laten we daar dan ook zo snel mogelijk werk van maken.’
• Normaal gezien wordt volgende week in de Kamer het debat over de pandemiewet geopend, wanneer de regering met een eigen voorstel afkomt.
• Het is afwachten of in tussentijd de avondklok zou sneuvelen. Want bij de socialisten heeft men duidelijk veel minder problemen met die beperking, zeker in Vlaanderen, waar de klok pas om middernacht ingaat. ‘Wie laat z’n hond buiten na dat uur, is dat zoveel volk? Al de maatregelen zijn dominosteentjes en heel die aanpak werkt voorlopig. Dat gaan wijzigen, zelfs met een kleine versoepeling, maakt dat het geheel kan wankelen’, zo is aan de top te horen.
• Die ‘consequente’ lijn, om vooral niet te veel te wijzigen aan een ‘winnende formule’ wordt al langer aangehouden door Vandenbroucke en De Croo. De avondklok is daar dus deel van.

Opvallend: Johan Vande Lanotte (Vooruit) is niet mild voor de wettelijke aanpak van de regering.

• Als professor Grondwettelijk Recht heeft hij enig gezag, als staatsman evenzeer: Vande Lanotte laat z’n licht schijnen over de manier waarop de regering nu de coronacrisis aanpakt, wettelijk gezien dan. In De Morgen geeft hij daarover een interview.
• Bepaald mild is hij niet. ‘Ja, de wettelijke basis voor de coronamaatregelen is ook in ons land problematisch. De wet waar de regering zich momenteel op baseert, betreffende de civiele veiligheid, dient hier eigenlijk niet voor. Die wet is gemaakt om punctuele maatregelen te nemen bij rampen. Stel dat er een ontploffing is in een bedrijf, dan kan de regering zeggen dat de mensen in de buurt moeten binnenblijven. Het is niet de bedoeling om die wet te gebruiken voor maatregelen die voor lange tijd over heel België van toepassing zijn.’
• Hij wijst op het gevaar dat rechters binnenkort naar die ’tijdelijkheid’ gaan kijken. ‘Dat is ook voor andere maatregelen een gevaar. Ik heb het al gezegd: rechters zullen boetes beginnen kwijtschelden. Misschien gebeurt dat nu nog niet zo vaak, maar wacht nog een paar maanden. Als de crisis voorbij is, gaan we daar nog raar van opkijken. Wie zijn boete wel betaald heeft, zal het sneu vinden dat anderen eraan ontsnappen.’
• Ook zijn fundamentele visie op een pandemie-aanpak is duidelijk: ‘Als het over fundamentele rechten gaat, moeten verkozenen van het volk mee beslissen. Ik denk dat dat essentieel is in een democratie. De rechterlijke macht en de wetgevende macht moeten er ook op hun specifiek terrein bij betrokken worden. Je hebt echt een juridische en een parlementaire controle nodig. Het mag niet één macht zijn die alles beslist.’

Ook gevolgd: Heisa bij de Gegevensbeschermingsautoriteit, de opvolger van de zogenaamde ‘Privacycommissie’.

• Het vrijheidsdebat in de corona-aanpak beperkt zich niet tot de restricties die opgelegd worden, het gaat ook over privacy. Op dat vlak is er al langer kritiek op de manier waarop de overheid omgaat met de gegevens van haar burgers in het bestrijden van de pandemie. Topambtenaar Frank Robben, die de uitwisseling van gegevens beheert, ligt daar al langer onder vuur.
• Maar de waakhond van de overheid, de ‘Gegevensbeschermingsautoriteit’ is volgens critici niet onafhankelijk genoeg. Twee bestuurders daar, Alexandra Jaspar en Charlotte Dereppe, schreven daarover al verschillende brieven naar het Parlement, om erop te duiden dat de waakhond simpelweg niet functioneerde, omdat er veel te veel ‘conflicts of interest‘ zijn tussen de leden en de overheid zelf.
• Ze wezen erop dat België daardoor niet in staat is de GDPR-regels van Europa, die het kader van de privacy in heel Europa opleggen, deftig te volgen. Le Soir spitte heel het dossier uit.
• Een pijnlijke zaak voor België, want de Europese Commissie stuurde onlangs een brief naar dit land om uitleg te vragen over de zaak. Het zijn Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Commissie, en Didier Reynders (MR), die als Commissaris voor Justitie ook bevoegd is, die meer willen weten.
• Ondertussen bemoeit ook Mathieu Michel (MR), de staatssecretaris voor Digitalisering, zich met de zaak. Hij nodigt de voorzitter van de waakhond én ook de voorzitster van de Kamer, Eliane Tillieux (PS), aan wie de waakhond rapporteert, nu uit ‘voor een gesprek om een en ander uit te klaren’.