Vanmorgen zit het kernkabinet van Vivaldi bijeen, om te bekijken of ze uit het dossier rond de accijnzen op elektriciteit en gas raken. Die accijnzen moeten er komen ter compensatie van de verlaagde btw, die van 21 naar 6 procent ging. Een voorstel daarover van minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v) zette de zaak op scherp. Want enerzijds is er premier Alexander De Croo (Open Vld), die naar de begroting kijkt, waar geen meerkost dit jaar is opgenomen voor die btw-verlaging: nieuwe accijnzen gingen volgens hem dat compenseren. Eva De Bleeker (Open Vld) werd ervoor de laan uit gestuurd, omdat zij net wél een kost van 1,3 miljard in de begroting opnam. Maar anderzijds zijn er op de eerste plaats de socialisten, die niet willen weten van een opnieuw zwaardere energiefactuur. Zowel PS als Vooruit zijn zwaar op de rem gaan staan, met in de achtergrond ook MR en de groenen die niet staan te springen voor nieuwe taksen, zelfs al zou het maar om 20 euro per maand extra zijn, voor een gemiddeld gezin. Cd&v duwt aan de andere kant, wil de accijnzen en voert zelfs online campagne met “niemand durft het, Van Peteghem doet het”. Hij schermt daarbij met het ultieme argument: geen deal betekent opnieuw een tarief van 21 procent voor de btw. Vraag is of pakweg Frank Vandenbroucke (Vooruit) of Pierre-Yves Dermagne (PS) straks met de ogen knipperen.

In de Kamer: “Twee elementen zijn belangrijk: de factuur van de mensen, maar natuurlijk ook de begroting”, zo bezweert eerste minister Alexander De Croo het halfrond, gisterenmiddag.

De details: De vraag is hoeveel van zijn coalitiepartners veel zin hebben om die begroting, waar de premier zelf zich uiterst kwetsbaar heeft gemaakt door de affaire-De Bleeker, te gaan redden vandaag op de kern.

• Een paar bijzonder verhitte telefoontjes gingen heen en weer, gisteren binnen Vivaldi, tussen leden van het kernkabinet. Daarbij bleek duidelijk dat de premier de regie een beetje kwijt raakte, in het dossier van de energiemaatregelen. Vanmorgen op de kern moet blijken of hij z’n ploeg opnieuw op één lijn krijgt.
• Want cd&v-vicepremier Van Peteghem had de discussie wel heel fors op tafel gegooid woensdag in zowat alle kranten: accijnzen vanaf april, in de plaats van dat lage btw-tarief van 6 procent voor gas en elektriciteit. Die accijnzen hebben een goedkoop tarief voor het basispakket, en stijgen naarmate het verbruik ook stijgt: ze zijn dus ‘slim’, want belonen zuinige gezinnen.
• Voor De Croo was het een bitterzoet voorstel: het ging al een eind in de richting van wat hij zelf altijd bepleitte, namelijk dat die hele oefening van btw-verlaging in 2023 budgetneutraal zou worden, en er dus accijnzen in de plaats zouden komen. Maar tegelijk met één grote vraag, ook binnen Vivaldi: trad Van Peteghem wel op als ‘bondgenoot’ van de premier, in deze discussie? Of maakte hij het de premier extra moeilijk, door de zaken zo scherp te zetten?
• Online startte cd&v meteen een offensief, met pancartes, met een grote foto van de vicepremier en de slogan: “Niemand durft het, Vincent Van Peteghem doet het. Wij hervormen de energiefactuur.” Een passage van diezelfde Van Peteghem op Terzake, donderdagavond, maakte duidelijk dat cd&v het meende met haar offensief.
  • “Dit soort zaken met zo’n grote impact? Ik geloof dat het nodig is om dan duidelijkheid te geven aan de mensen.”
  • “Maar ik merk bij een aantal partijvoorzitters dat die het dan opnieuw onduidelijk maken.”
  • “We kunnen niet eeuwig steunmaatregelen laten gelden, we moeten door de zure appel bijten.”
  • En vooral: “Als er geen akkoord, is valt dit btw-tarief terug op 21 procent, als we het niet beslissen gaan we vanaf 1 april terug dat tarief hebben.”
• Bij de coalitiepartners keek men met afgrijzen naar het tv-optreden. Daarbij heerst aan de linkerkant in de regering onbegrip: “Gaan wij nu als regering ons vrolijk maken door aan te kondigen dat de facturen van de mensen terug gaan stijgen, op dit moment? En dat dossier wil cd&v dan claimen? Waar zijn die mee bezig?”
• Gisteren al maakten zowel PS als Vooruit heel duidelijk aan De Croo dat zij niet openstaan voor het invoeren van die accijnzen vanaf april. De nieuwe regeling kan wel aanvaard worden, daarover gaat de discussie eigenlijk niet. Het is de timing die de inzet van de strijd wordt: april is gewoon niet aanvaardbaar voor de linkerflank van Vivaldi.
• Al is die flank niet monolithisch: de socialisten klagen dat Groen zich voor de camera’s wel uitspreekt om de steunmaatregelen voor energie te laten doorlopen, maar dat ze achter de schermen nauwelijks steun krijgen in hun strijd daarover.
• Maar andermaal trekken de zeven partijen van Vivaldi in verdeelde slagorde naar de kern: terwijl de Vlaamse liberalen en cd&v nu volop de kaart van de begroting trekken, aarzelt de MR over nieuwe taksen, maar klopt de PS keihard op tafel over opnieuw mazoutcheques en een verlenging van het sociaal tarief, en gaat ook Vooruit radicaal dwars liggen over nieuwe accijnzen in april.

De essentie: In de Kamer bleek gisteren al de kwetsbaarheid van de premier in dit dossier.

• Dat Van Peteghem met zijn demarche toch de premier in een schietkraam zette, was gisteren in het Parlement goed zichtbaar. Beiden zaten broederlijk naast elkaar in de Kamer, om de vragen te beantwoorden. Maar of De Croo zo gelukkig was met wat Van Peteghem had uitgelokt, was maar de vraag.
• Want de onvermijdelijke link met het ontslag van Eva De Bleeker (Open Vld) kwam telkens terug in de tussenkomsten van de oppositie:
  • “Het politieke najaar was gevuld met de grote vraag of De Bleeker gelijk had of had zij geen gelijk. Zij is alleszins moeten vertrekken. Of had de linkerzijde gelijk, die waarschuwde dat de burger ervoor in de factuur zou moeten opdraaien? Het lijkt erop dat iedereen een beetje gelijk krijgt, behalve een iemand. Dat bent u, mijnheer de premier. U had manifest ongelijk, toen u in dit huis, tot vijf keer toe, het woord budgetneutraal gebruikte. U bent de enige die zelfs geen klein beetje gelijk zal krijgen”, zo kreeg De Croo er van langs van Peter De Roover (N-VA).
  • Vlaams Belang, met Wouter Vermeersch, duwde op diezelfde zere plek: “Volgens de minister van Financiën bedraagt de begrotingsimpact maar liefst 761 miljoen euro. Tenzij hij een materiële fout zou hebben gemaakt, kan men dat bezwaarlijk budgetneutraal noemen, zoals u steeds hebt beweerd. Gaat u nu eindelijk mevrouw De Bleeker gelijk geven?”
  • “Premier, u zei toen de btw naar 6 procent ging dat het een budgetneutrale operatie ging zijn. (…) Mevrouw Cassandra De Bleeker (verwijzend naar de cassandravoorspelling, waarbij een onheilsvoorspelling achteraf correct bleek te zijn, red.) wilde die 1,3 miljard inschrijven in de begroting en mocht niet”, zo sneerde ook Jean-Marie Dedecker (Onafhankelijke) naar De Croo.
• De Croo zelf probeerde de bocht te nemen, over zijn woorden van “budgetneutraal”: “Men heeft hier al heel veel geparafraseerd wat ik over dit onderwerp zou hebben gezegd. Ik wil dus even woord voor woord herhalen wat ik heb gezegd. De btw-verlaging zal globaal worden gecompenseerd door een hervorming van de accijnzen met de fiscale inkomsten van 2021 als referentiepunt”, zo stelde hij. Het woord “budgetneutraal” nam hij niet meer in de mond.
• Daarbij sloot hij toch af met een duidelijk signaal: “Deze regering voert een anticyclisch beleid, wat typisch is voor crisissen. Als de burger het moeilijk heeft, springt men bij, maar als de situatie normaliseert, is het niet ongewoon dat de regering ook een stap terugzet.” Met andere woorden: inhoudelijk heeft cd&v toch één bondgenoot, om nu al met accijnzen te komen, de Open Vld van de premier wil dat ook.
• Binnen de meerderheid viel tegelijk meteen ook op hoe iedereen z’n eigen accenten legde. Zo kwam Vooruit-fractieleider Melissa Depraetere met een eigen voorstel: “De voorschotfacturen kunnen vandaag al omlaag. Als de prijzen stijgen, laten de energieleveranciers niet na om de voorschotfactuur meteen mee te laten stijgen. Omgekeerd doen ze dat natuurlijk niet. Mensen moeten het verschil nu voelen, bij de voorschotfactuur, niet bij de eindafrekening. Kunnen we de energieleveranciers verplichten om de voorschotfacturen aan te passen aan de dalende energieprijzen?” zo stelde zij.
• In regeringskringen wordt dit ondertussen al bekeken, vraag is hoe snel het erdoor kan komen: de bal ligt bij minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen). Want de energieleveranciers zijn uiteraard niet enthousiast: zij kunnen een heel jaar zich netjes financieren, met die voorschotten die op dit moment zichtbaar te hoog zijn.
• Zowel Christian Leysen (Open Vld) als Wouter Beke (cd&v) kregen de lachers dan weer op de hand, al was het eerder hoongelach. Zo had Leysen het over “de verdienste van Vivaldi, die in weerwil van al het getoeter en getwitter van de oppositie, toch maar ons land door de crisis loodste”, en daarbij “geen enkel geloofwaardig alternatief voorstel van de oppositie hoorde.” En Beke versprak zich, en feliciteerde op ongelukkige wijze De Croo: “Premier, u heeft een vurig pleidooi gegeven om de accijnzen te verhogen, euh te hervormen”, wat leidde tot gejoel bij de oppositie.

Tegelijk ook bezig: Hoe zit het nu met de pensioenhervorming? Wat houdt ‘budgetneutraal’ nu in?

• Binnen Vivaldi zijn de accijnzen op gas en elektriciteit lang niet de enige centendiscussie die woedt. Tegen de begrotingscontrole in maart komen er een paar stevige dossiers bijeen, waar De Croo I moet uitraken. En dan zijn er nog de fiscale hervorming én de hervorming van de pensioenen.
• Dat laatste is beloofd aan Europa, in ruil voor de grote sommen relancegeld. En die hefboom wordt gebruikt door de liberalen in de regering, om vooral de PS onder druk te zetten om toch te bewegen in dat dossier. Deze week lekte via deze nieuwsbrief dat er wel discussie is over hoe groot de inspanningen zijn die Europa verwacht van België, over die pensioenhervorming.
• Die moet officieel ook “budgetneutraal” zijn: de hervormingen van juli vorig jaar waren dat niet. Maar de vraag is ‘neutraal’ ten opzichte van welk moment: is het bij het begin van de hervormingen, in 2019, of is het in 2022, bij die hervormingen in juli? Volgens liberale bronnen in de regering is het dat eerste, 2019 dus, toen men het minimumpensioen optrok naar 1.500 euro netto.
• Meteen zou dan een inspanning van 1,1 procent van het bbp moeten geleverd worden: een enorm bedrag dus, qua besparingen in de pensioenen. Bij de PS binnen Vivaldi spreekt men die stelling ferm tegen. “Men moet stoppen bij de premier om zich te verbergen achter Europa en de Commissie. Weinig moedig allemaal, als men zo hard wil besparen, dat men er dan voor uitkomt” zo klinkt het fel.
• Bronnen binnen de regering wijzen er ook op dat dit “helemaal niet de officiële positie van de Commissie”. “Die 1,1 procent staat helemaal niet in een rapport of officiële communicatie. Sorry, maar de eerste vragen over dit hele dossier dateren van april 2021, dus dat zou de verste datum zijn waarbij we moeten vergelijken. Daar hebben we ook sluitend juridisch advies over“, zo zegt een rood regeringslid.
• Men schermt daarbij ook met mails van de Commissie, die binnen Vivaldi circuleren. Op 19 januari nog liet de Commissie weten aan de federale ploeg “dat ze tevreden waren met de vooruitgang die gemaakt is, en dat men op geen enkele manier financiering zou beëindigen, of willen verminderen”. Geen vuiltje aan de lucht dus, volgens hen.

The Big Picture: Het Europees kader, waar de Belgische begroting zich aan moet houden, kan wel eens heel strak komen te zitten.

• Zowel de pensioenen als de energiemaatregelen zijn symptomatisch over de begroting: het blijft bijzonder moeilijk het federale huis financieel op orde te krijgen. Maar donkere wolken pakken zich samen boven de NV België, komende vanuit Europa.
• Het is een cruciale Europese discussie waar deze nieuwsbrief al tot vervelens toe over waarschuwde: hoe gaan de spelregels er straks uitzien voor de begroting van elke EU-lidstaat, maar zeker die van de eurozone? Ook binnen België beroert ze de federale regering, die een bijzonder betrokken partij is uiteraard.
• Dat de Maastrichtnormen (in grote lijnen 3 procent van het bbp als maximum, en 60 procent van heel dat bbp als totale staatsschuld) aan een soort ‘update’ toe zijn, daarover is men het in Europa eens. De Europese Commissie beseft maar al te goed hoe gevoelig die herziening is, en moet rekening houden met een pak ideologische, maar ook intra-Europese gevoeligheden tussen noord en zuid.
• En vooral: op het eind van de rit moeten die regels wel de EU én de eurozone bijeen houden. Een te grote divergentie tussen lidstaten zou onvermijdelijk leiden tot een nieuw aanval van de markten op de euro, zoals ooit met de Griekse crisis gebeurde.
• Hoewel de bevoegde commissaris Paolo Gentiloni een Italiaanse socialist is, is het voorstel van de Commissie ter hervorming toch behoorlijk pittig, voor de nieuwe regels rond deficieten in de overheidsuitgaven. Zeker voor landen die met een structureel te hoge staatsschuld kampen, boven die 60 procent van het bbp. België zit daar met meer dan 110 procent van het bbp wat staatsschuld betreft dus ruim boven.
• En er zijn nog meer ‘structurele gevaren’ die onder de nieuwe regels feller bestraft zouden worden. Zo is er een snelle vergrijzing, stijgende rentes én het hoogste begrotingstekort van de EU.
• Vanaf 2024 zou de Commissie al opnieuw de normen gaan laten gelden: door de coronacrisis zijn die immers opgeschort, waardoor België ook naar een tekort van 5,9 procent in 2023 kon gaan, zonder dat het op de vingers getikt werd.
• Het Planbureau rekende nu al uit wat er zou kunnen gebeuren, als simulatie, als vanaf 2024 de nieuwe regels zouden gaan gelden. Het oogt niet fraai.
• “Uit simulaties blijkt dat de vereiste budgettaire aanpassing kan oplopen tot 4,0 procent van het bbp in 4 jaar (dat wil zeggen 1,0 procent extra aanpassing per jaar gedurende 4 jaar), en tot 4,8 procent van het bbp in 7 jaar (ofwel 0,7 % extra aanpassing per jaar gedurende 7 jaar). Het verkrijgen van een aanpassingsperiode van 7 jaar in plaats van 4 jaar is echter afhankelijk van het feit dat er hervormingen en investeringen worden voorgesteld die gunstig zijn voor de economische groei en de houdbaarheid van de schuld”, zo schrijft het Planbureau.
• Onder de huidige regels van de EU is een inspanning van 0,6 procent besparing ten opzichte van het bbp op de begroting nodig, voor landen die een te hoge schuldgraad hebben. Die inspanning zou dus nog fors kunnen gaan toenemen, voor de regeringen die na Vivaldi komen. Die deed zelf op 4 jaar tijd een inspanning van 1,2 procent, uiteraard wel in crisistijd. Maar toch: het geeft de grootorde aan van wat potentieel op volgende regeringen afkomt.
• Het wordt dan een helse rit voor de federale ploeg, om dan nog een beleid te kunnen gaan uittekenen. De ene na de andere besparing en sanering dreigt, of de staat moet de taksen nog eens fors gaan optrekken. Vermoedelijk wordt het beiden, een oude Belgische consensus.
• Vanuit de Vlaamse regering kwam er al een felle reactie van de Vlaamse minister van Begroting Matthias Diependaele (N-VA): “Dit rapport toont nog maar eens de onhoudbaarheid van de Belgische overheidsfinanciën aan. Ook onder “soepelere” regels moet de federale overheid dringend haar tekort terugdringen. Leg geen hypotheek op volgende generaties.”
• Overigens is de zaak nog niet afgeklopt, binnen de EU: de Commissie heeft haar voorstellen, maar ook de lidstaten moeten nog hun zegje doen. Het kan dus zijn dat de molensteen nog wel wat lichter wordt, voor toekomstige federale regeringen.

Opvallend: De oude garde bij cd&v zet het communautaire weer op de kaart.

• Het is een publiek geheim dat cd&v-voorzitter Sammy Mahdi maar een koele minnaar is van heel het dossier staatshervorming. Maar binnen zijn partij blijft er, zeker bij de oudere generatie, wél een duidelijke communautaire reflex leven.
• Een oude eis van cd&v, de splitsing van de gezondheidszorg, wordt door een stevig trio cd&v’ers weer op de kaart gezet. Oud-vicepremier Koen Geens, oud-partijvoorzitter en minister Wouter Beke en oud-staatssecretaris en huidig fractieleider in de Kamer Servais Verherstraeten schrijven in een open brief in De Tijd dat gezondheidszorg als pakket beter homogeen naar de deelstaten overgedragen kan worden. “Haal dat koekoeksei uit de federale mand”, zo stellen de drie cd&v-Kamerleden.
• Met die eis trok cd&v aanvankelijk in 2019 naar de federale onderhandelingstafel, maar bij de gesprekken rond Vivaldi strandde de partij op een veel bescheidener communautair pakket, dat gaandeweg in de huidige federale regering nog verder uitgekleed werd.
• Uiteindelijk stapte zelfs de cabinetard die het weinige van staatshervorming binnen Vivaldi bij minister van Institutionele Hervormingen Annelies Verlinden (cd&v) moest uitwerken gefrustreerd op: bij de Franstalige tegenhanger David Clarinval (MR) werd die immers enkel maar tegengewerkt. De grootste verdienste zal straks zijn dat de Grondwet alvast wel voor aanpassingen ‘open’ is verklaard.
• Maar bij cd&v geeft de oudere generatie niet op: al in 2019 en 2020 was het de overtuiging van Geens, Beke en Verherstraeten dat België grondig hervormd moest worden, en verdere bevoegdheden naar de deelstaten moeten.
• “Terwijl de financiële situatie van Vlaanderen erop vooruit is gegaan, zou het kortzichtig zijn zich van het federale niveau niets meer aan te trekken. De federale overheid komt in toenemende mate in de problemen. De kosten van de sociale zekerheid zijn in twee jaar tijd met 16,7 miljard euro gestegen. Dat is evenveel als de gezagsdepartementen van de federale overheid in één jaar kosten. Er ontstaat een onhoudbaar onevenwicht dat om overheveling van bevoegdheden naar het deelstaatniveau vraagt”, zo stelt het trio.
• Daarbij verwijzen ze meteen ook naar de meest recente ramingen van onder meer de SERV en de CRB, die allemaal dezelfde uitkomst geven: de huidige financiële situatie van zeker de deelstaten Wallonië en Brussel, maar ook de federale entiteit, zijn gewoon niet houdbaar. Net daarom willen de cd&v’ers de zaak verder splitsen: dat zou alvast het federale niveau, waar alle kosten van de sociale zekerheid nog zitten, financieel kunnen ontlasten.  
• “Omdat de gezondheidszorg in toenemende mate ouderenzorg wordt en de regionale voorkeuren sterk verschillen, moet die bevoegdheid homogeen aan de deelstaten worden overgedragen. Haal dat koekoeksei uit de federale mand”, is de uitleg van de drie. “Zorg moet in haar geheel zo dicht mogelijk bij de mensen staan, opdat ze zo nauw mogelijk kan aansluiten op hun noden. De Vlaming wordt gemiddeld ouder, wat gepaard gaat met bijkomende ziekten en kwalen. Het is moeilijk zorg op maat te verstrekken zolang de bevoegdheden versnipperd zijn. Een architect van de staatsstructuur denkt misschien in hokjes, maar ziekte en ouderdom doen dat niet. Het welzijns- en gezondheidszorgaanbod horen dan ook thuis op hetzelfde overheidsniveau.”
• Voor cd&v is het in elk geval ook intern een duidelijk signaal: het communautaire wordt niet begraven, naar 2024 toe. Een oude garde bij de christendemocraten lijkt daar garant voor te willen staan.

Opgemerkt: België stuurt, na lang dralen, toch pantservoertuigen naar Oekraïne. De Leopard 1-tanks volgen voorlopig nog niet.

• In dat pakket zitten onder meer RGW-90- en M72 LAW-antitankraketten, en een vijftiental AMRAAM-lucht-luchtraketten, waarover stafchef Michel Hofman zondag al sprak in De Zevende Dag. Op de persconferentie gaf minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) weinig details over het geleverde materieel, maar ze verkondigde wel dat mitrailleurs, granaten en munitie werden aangekocht bij de Belgische wapenindustrie, om meteen te leveren. Nieuw is echter de levering van 80 Iveco Lynx-pantservoertuigen en 150 Volvo N10-vrachtwagens, zoals HLN schrijft, al werd dit aantal niet bevestigd door de minister.
• De levering van die voertuigen doet wel wat stof opwaaien: de Lynx’en kwamen eerder al negatief in het nieuws, toen bleek dat, na het aanbrengen van een zwaardere bepantsering de chassis begonnen door te scheuren. De 38 voertuigen die in augustus worden geleverd, moeten eerst de Iveco-fabriek in Italië passeren voor extra onderhoud.
• Ook de Volvo N10’s zijn niet onbesproken: in 2021 werd besloten de trucks uit te faseren, omdat “ze geen of onvoldoende bescherming aan de bemanning. Daarom zijn ze niet langer geschikt voor gebruik in de conflictgebieden waar onze Belgische militairen worden ingezet”, zo stond toen in een persbericht. Dedonder gaf aan dat alle voertuigen worden gecheckt op problemen, en ze verzekerde dat elk geleverd voertuig operationeel zou zijn. De toestellen zouden overigens de komende maanden toch worden uitgefaseerd, en vervangen door nieuw materiaal.

Onderliggend: De Leopard 1-tanks bij OIP trekken naar de tv-studio’s en nieuwsredacties, maar nog niet naar het front.

• Groot leek de verbazing, toen stafchef Hofman in De Zevende Dag sprak over de aanwezigheid van Belgische tanks in de loodsen van een privébedrijf in ons land. Dit keer was het aan minister Dedonder, die in Terzake de relaties met OIP verduidelijkte. Daarbij zingt ze opnieuw hetzelfde deuntje: “De voorstellen die we tot nog toe hebben gekregen zijn extreem duur. Ze vragen tot 500.000 euro voor een tank die we verkochten aan 15.000 euro. En ze zijn nog altijd in dezelfde slechte staat als toen.”
• OIP-CEO Freddy Versluys, die een cameraploeg van VRT NWS rondleidde in de loodsen van zijn bedrijf in Doornik, waar 400 pantservoertuigen op stock staan, nuanceerde die prijs: Nieuwe rupsbanden? 120.000 euro. De motor laten nakijken? 185.000 euro. Nieuwe schokdempers? 36.000 euro. Vuurleidingssysteem? 500.000 euro. Wat wil je, wil je ze voor niets meenemen?”
• Denis Ducarme, Kamerlid voor MR en defensiespecialist van zijn partij, roept Dedonder nu op de tanks te kopen en te versturen, ongeacht de kostprijs.”Het moet gedaan zijn met vast te houden aan niet-letale hulp aan Oekraïne, oorlog voeren met verbanden of pleisters en hopen dat dat volstaan. Het is tijd dat België een stapje verder gaat, met tanks en pantservoertuigen”, zo wordt hij geciteerd in Le Vif.